Tuǧa
Seg Wikipedia
Tuǧa neɣ Toudja d yiwet n temdint d tamecṭuḥt tuzga-d deg twilayt n Bgayet, zedɣen-tt azal n 10.000 yimezdaɣen. Tamdint-agi tuzga-d deg wemkan ɛlayen, maca teqreb ɣer lebḥeṛ am wakk-n teqreb ɣer Leqṣ̣er akk d Bgayet. Imezdaɣen n Tuǧa ttmeslayen yiwet n teqbaylit yettemcabin ɣer tin n Wayt Leqṣ̣er (deg ccerq) akk d Wayt Ksila (deg lɣerb), yernu ufiɣ-d deg teqbaylit-nsen aṭas aṭas n wawalen ur nessin ara deg tuddar-nneɣ n Tizi Wezzu.
Isem n Tuǧa ad yili yekka-d seg wawal tuga. Tuga d leḥcic ay d-imeɣɣin deg lqaɛa, tetten-t lmal . Qqaren-as yiwen n wanzi : yufa weɣyul amrar, yufa wemger tuga. Dɣa nezmer ad as-neqqar tuga i leḥcic. D acu kan, ma tṣ̣eḥḥa tmuɣli-yinu deg way-n yerzan isem n temdint-agi, nezmer ad nxemmem dakk-in tuǧa ad yili d talɣa taznatit n tuga. Akk-n d-nenna yagi, tintalyin tiznatiyin (am tcawit d temẓabit) ttbeddilen deg-sent kra yimesliyen (leṣ̣wat), dɣa [g] n teqbaylit yettuɣal d [j] deg tentalyin tiznatiyin, u nezmer ad nxemmem dakk-n yettuɣal d [ǧ] deg kra n tegnatin. Dɣa yezmer lḥal ad yili yisem n Tuǧa yekka-d seg kra n tentala taznatit taqdimt ay iɛeddan ɣef Tmurt n Leqbayel.
Yuɣ lḥal, ɣas ma yella taqbaylit maci d tantala taznatit, maca nezmer ad naf deg-s kra n wawalen ay s-d-yekkan seg tmaziɣt taznatit. ɣef umedya, "iccer", "ticcert" akk d "yiccew" kkan-d meṛṛa seg tmaziɣt taznatit. D acu kan, icebba-yi Ṛebbi dakk-n yewɛɛeṛ ad nẓer melmi ay d-kecmen wawalen-agi ɣer teqbaylit. Tiqbilin tiznatiyin llant, deg laṣ̣el-nsent, d tiqbilin n yimeksawen ay yebdan la ttinigent deg tgara n tallit n Ṛṛuman seg Tunes ɣer lɣerb n Tmazɣa. Tagelda tamaziɣt tamezwarut deg tallit n Lislam d Iznatiyen ay tt-id-yesbedden deg tama n Taheṛt, yernu Imẓubay n Tɣerdayt d arraw n Yeznatiyen-agi. Deg Tallit Talemmast, tiqbilin tiznatiyin n lɣerb n Tmazɣa llant la ttnaɣent d teqbilin timaziɣin n ccerq, ladɣa deg tallit n uwanak (ddewla) n Yiḥemmadiyen.
Mebla ccek, aṭas n Yeznatiyen ay iɛeddan ɣef Tmurt n Leqbayel u ǧǧan-d deg-s lateṛ deg tutlayt. Ahat isem n Tuǧa d later niḍen ay d-ǧǧan Yeznatiyen deg wakal n Tmurt n Leqbayel.
[beddel] Tamselyut
- Omar Amastan MOUFFOK