Kikongo/Kituba

From Wikipedia

Kituba
Ndambu Afelika ya Kati
Ndinga ya leta Kongo-Braza, Kongo-Kinsasa
Batubi 12 000 000
Bisono {{{bisono}}}
Kode ya ISO 639-3 ktu (kituba)
mkw (munukutuba)

Kikongo/Kituba kele ndinga mosi ya leta ya Repubilika ya Kongo ya DimokalasiRepubilika ya Kongo. Bau ke bingila yau Kituba to Munukutuba na Kongo-Brazzaville, pe Kikongo ya leta, Kikongo to Kileta na Kongo-Kinsasa. Bandinga yai kele ndinga mosi!

Bau lenda bingila Kisikongo mpe Kikongo, kansi Kisikongo kele ndinga mosi ve. Yau kele zina ya kimvuka ya bandinga ya Besi Kongo.

Kikongo/Kituba kele ndinga ya kibantu ya nene.

Contents

[balula] Ndambu

Ndambu ya kikongo-kituba
Ndambu ya kikongo-kituba

Kikongo/Kituba kele ndinga ya leta na Kongo-Braza, kuna bau ke bingila yau Kituba to Munukutuba, pe Kongo-Kinsasa, kuna bau ke bingila yau Kikongo ya leta. Bakongo ya Angola ke zaba Kituba, samu bau ke sangana na bakongo ya nkaka.

Bambanza ya Kikongo/Kituba na nluta ya bantu 100 000:

  1. Braza: 1 000 000
  2. Pointe-Noire: 750 000
  3. Kikwit: 294 000
  4. Matadi: 245 000
  5. Boma: 198 000
  6. Bandundu: 117 000
  7. Wiji: ~100 000
  8. Ilebo: ~100 000
  9. Kabinda: ~100 000
  10. Mbanza-Ngungu: ~100 000

[balula] Bandinga ya ndambu

  • Kituba ya sudi
  • Kituba ya lunene to Kikwango
    • nsi ya kukangama na Kwango ye Kasayi
  • Kituba ya node to Munukutuba
    • na node ya nzadi Kongo
Kituba
ya node
Kituba
ya sudi
Kituba
ya lunene
inti inti nti
maza maza masa, mayi
kilongo nkisi
mfulu mbeto
munu mono mono
ya munu ya mono na mono
kele na kele na kele

[balula] Bisono pe minoko

Kituba a b d e f g h i k l m n ng' ny o p r s t u v w y z
API [a] [b] [d] [e] [f] [g] [h] [i] [k] [l] [m] [n] [ŋ] [ɲ] [o] [p] [r] [s] [t] [u] [v] [w] [j] [z]

Munoko ya mbombo na ntwala ya minoko ya kikangu pe kipakulu:

kituba nd nt ns nz mb mp mv mf ng nk
API [nd] [nt] [ns] [nz] [mb] [mp] [mv] [mf] [ŋg] [ŋk]


[balula] Bangogo

Bisina ya bangogo ya Kikongo/Kituba kele kisikongo, lingala, kiyaka, kiyansi, kiswahili, kifalanse ye kimputulukesi.

[balula] Bangogo ya kifalanse

  • falangi (franc)
  • kaminio (camion)
  • kaye (cahier)
  • leta (l'état)
  • sose (sauce)
  • tono (tonneau)
  • watu (ouate)

[balula] Bangogo ya kimputulukesi

  • kilapi (lápis)
  • kumbi (comboio)
  • mapa (mapa)
  • misa (missa)
  • Mputu (Portugal)
  • numelo (número)
  • sikoti (chicotte)
  • wanzio (anjo)

[balula] Bangogo ya kiswahili

  • langi (rangi)
  • matata (matata)
  • sanduku (sanduku)
  • simba (simba = nkosi)

[balula] Bangogo ya kingelezi

  • boyi (boy)
  • katekisimu (chatechism)
  • mapi (map)

[balula] Bisina ya mukanda

  • Hochegger, Hermann: Grammaire du kikongo ya leta. Bandundu, CEEBA, 1981.
  • Mufwene, Salikoko: Kitúba na Thomason, Sarah: Contact Languages, a wider perspective. Amsterdam/Philadelphia, John Benjamins Publishing Company, 1997.
  • Swartenbroeckx, Pierre: Dictionnaire kikongo et kituba - français. Bandundu, CEEBA, 1973.
  • Tekilazaya-Kiwolu, Abelbert: Cours de kikongo ya leta. CEEBA, 1997.