Өзен
Уикипедияның мағлұматы
Өзен — арна деп аталатын ойпаң арқылы ағатын су ағыны.
Өзеннің ағып шығатын жері оның бастауы деп аталады. Қыраттың етегінен немесе тау шатқалының түкпір-түбінен ағып шыққан бұлақ бірден көзге түсе бермейді. Бірақ су күні-түні тынбай ағып жатқандықтан, одан тұрақты ағыс, яни жылға пайда болады. Ол өзеннің бастауы болады. Өзен көлден немесе батпақтан да басталады. Биік таулы жерлерде өзен басын қар мен мұздықтың шетінен, еріген судан алады. Өзеннің құяр жері оның сағасы деп аталады. Өзендер ағысының жылдамдығы сағасына барғанда төмендейді, сөйтіп онда тосқындар жинақталып, өзен сағасы тармаққа бөлінеді, яғни атырау пайда болады. Өзен бастауынан бастап сағасына дейін әрі кең, әрі ұзынша ойыс алқапты бойлай ағады. Бұл — өзеннің аңғары. Аңғардың табанындағы өзен суы ағып жататын ойыс арна деп аталады. Су тасыған кезде өзен арнасынан асып, аңғардың іргелес жайдақ бөлігін басады. Аңғардың өзен тасығанда су басатын бөлігі жайылма деп аталады.
Өзен ағысы ұзына бойымен алып қарағанда шамамен 3 бөлікке бөлінеді. Бастауына жақын жағы — жоғарғы ағысы, саға жағы — төменгі ағысы, екеуінің аралығы орта ағысына жатқызылады. Өзен барлық салаларымен бірігіп, өзен жүйесін құрайды. Өзенге және оның салаларына су ағып келетін жердің бәрі өзен алабына жатады. Өзен алаптарын бір-біріне көбінесе қыратты болып келетін су айрықтар бөледі. Өзен ағысының бағыты мен жылдамдығы сол өзен өтетін жер бедеріне байланысты.
Өзендер екіге бөлінеді: тау өзендері және жазық өзендер. Тау өзендері беткейлері тік жартасты тар аңғармен ағады және терең болып келеді. Мұндай тар аңғарды шатқал деп атайды. Мысалы, Колорадо өзені (Солтүсті Америка). Ол таудың шығыс бөлігін басталып, ішкі таулы үстірттерді басып ағады да, терең каньондар жасай отырып, тау жоталарын тіліп ағады. Колорадо өзенінің тереңдігі 1600 m, ұзындығы 400 km.
Жазық жерлермен ағатын өзендердің ағысы баяу. Жазық жерлердің өзендері терең емес және олардың ені бірнеше километр болып келеді. Жазықтығы өзендер кеме қатынасы үшін қолайлы.