Hevêrkan
Ji Wîkîpediya
[[]]Hevêrkan Konfederasyoneke eşîran e li Tora Hevêrkan. Konfederasyona Hevêrkan ji 24 eşîran, yan jî ji êlên biçûk û mezin pêk tê. Her eşîrek girêdayî serokekî ye û di dawiyê de jî tevde girêdayî axayekî ne.
Axa, yan jî serokê Hevêrkan di destpêkê de mala Osmanê Xelîl î Dêrhavî ne. Piştre serokatiya konfederasyonê dikeve destê Mala Osmên - Haco, Çelebî, Saroxan, Xelefê Circo û di dawî de jî Elîkê Betê… Serokatiyê gelek caran dest guhertiye, lê her car di destê kurên Osmên de maye û navend jî gundê Mizîzexê bû ye. Konfederasyona Hevêrka jî weke gelek êl û eşîrên din î kurdan, girêdayî Mîrê Bota bû.
Herêma Mizîzexê û Midyadê: Yekser girêdayî Mala Osmên bû. Ji Mizîzexê, Kevnasê, Dênwanê, Qertmînê, Zînewlê, Xirbihê Alêtê, Taqa, Xerabya û Êwertê pêk tê. Di vê herêmêde Ernas, Selhê, Batê û Hepisnas jî hene ko Mala Şemê û Mala Temir mezinên wan bûn.
Delmemika: Kevirzê, Xanika, Helex, Behwar û hinek zivingên biçûk, heta bi Zêliyê, Kerkin, Êsê, Kiferbê. Mezinê Delmemika Mala Smayîlê Werdê li Kevirzê ne.
Alika: 24 gundên Zaxuran. Navenda Zaxuran Xerabê Reş e. Mezinên Zaxuran Kinhanka (Kenanka) ne. Hacoyê Xortik, Mecîdê Haco, Hacoyê ku hate kuştin (yê Zaxuranî). Ji xeynî van gundan, 12 gundên Seyîdan jî girêdayî Zaxuran bûn. Serdêfê, Kefsengê, Gundikê Xecê, Gundikê Elîyo, Bamezrût, Şeta û Bêla. Hêştrek , Zaz, Hax, Dêrik, Derikfan, Xerabê Qesrê û Hermês jî gundên Alika ne. Mala Ezem(Cimo) û Mala Evdile (Hito) mezinên Alika ne.
Erebiya: Mezinê Erebiya, Mala Evdilkirîmê Eliyê Remo ne. Deywan, Kerboran, Şibêbî, Gêra Cahfer, Zêwik, Herdex, Zivinga Çêlik, Çêlik, Basiqil, Miştê, Banê Hebanê, Kopraz, Derêca, Hetma, Zengan, Amara, Germav, Meran û Îwan dikevine herêma Erebiya. Li vê herêmê Xelîlî jî hene û xwe weke eşîreteke xweser dibînin. Mezinê wan jî mala Heso ne.
Beravî: Nêzîkî 30 gundên herêma Beravê hene. Dêrhav, Xendûk, Miştê, Kefer Elb, Batêrgiz hinek ji wan in. Mezinê wan Mala Osmanê Xelîl in ko li gundê Zazê rûdiniştin.
Omerka: Li derdora Newala Cehnemê 4-5 gundên Omerka hene. Mirik û Hedil gundên Omerka ne. Mezinê Omerka Mala Mejdîn in.
Dorika: Xaltan, Xwahrîk, Kefşin, Bazgûr, Xana Heso, Zivinga Dirêj. Cibar û çend zivingên biçûk dikevinê. Mezinatiya Dorika Mala Siloyê Osmên û Mala Hiseynê Yêqûb kirine.
Çomera: Pîrkan, Diben, Nemirdan, Marîn, Mendikan, Qesrik, Erbet û Dêra Çomeran.
Saliha: Gundên Dasikan, Sohran, Kekwan, Firfêl, Xerabê Ripin, Sarê, Basibrîn dikevinê. Mezinê her gundî heye. Weke mînak Mala Çeçanê Remezên mezinê Dasikan, Mala Sarîkê Tehlo mezinê qismekî ji Sohranê, Mala Mirêd yê qismekî ji Saliha ne. Lê hemû girêdayî Mala Gewro (Suryanî), li Basibrînê ne.
Domana: Ereban, Kefsûr, Temerz, Bêzikir, Basaq gundên Domana ne. Mezinê wan Mala Qubêt bûn û ew jî girêdayî Mala Edê yî Suryaniyên Midihê ne.
Dêra: Zinarex, Axrît û heta bi Hacîkesan mintîqa Dêra bû û mezinên wan jî Mala Mihemayê Êlo ne.
Rayît: Dikeve binya Mizîzexê û ji Xerabê Alê, Badibê, Xirbihê Mişka, Sêderî, Xerabê Kefrê, Arbo û Hibabê pêk tê. Mala Etoyê Evdella mezinê Rayîtê ne.
Elîka: Nibil, Hevêrîn, Miqrê, Sîtê gundên Elîka ne. Mezinê Elîka Mala Hecî Hiseynkê û Mala Sekvên in.
Bûtika: Mezinên wan mala Hesê Berekêt in. Gundên Batêlê, Serkehnî, Memolan, Evdika û Eleqemş dikevinê.
Şemika: Bacin, Nihil, Dalîn, Kerşaf, Barbûnis û beşek ji navenda Midyadê. Mezinên wan Mala Mehmed (Nûriyê Ezîz) û Mala Nehroz (Xelefê Nehroz) in.
Herêma mehelmiya Xelîlbegî û Îsabegî: Evşê (ya du tax), Kindêrîb, Kefir Hewar, Şorizbeh, Mesken, Heldeh, Kefirellab, Sa`rê, Dêrizbîna, Rîş. Îsa û Xelîl jî weke mala Osmên malmîratên hevin, birayê hev in lê ji hev cuda bûne û bûne du beş.
Hidûdên Tora Hevêrka, li rojava ji Qilitê vedigerê. Li qublet, heta bi hesinê trênê ye, xeta navbera binxet û serxetê. Rojhelat, digihê Newala Cehnemê (Cehennem Deresî). Sînor li wir heta bi herêma êlên Mema, Sohra û Hevêrînê ye. Ji aliyê herêma Dekşûriya ve Hevêrka heta bi Qamê Selhê ye û li bakur jî digihê heta bi Ava Mezin (Dîcle), hidûdê Mala Eliyê Yûnis.
Li Tora Hevêrka, mezinatiya eşîrê ne li gorî ol yan jî nijadê ye. Weke xuya dike, hejmarek ji axayên Hevêrka Suryanî ne. Tolerans û dostaniya di nav nijad û olên cuda de ko li Torê hene, li hemû Kurdistanê mînakeke balkêşe.
Dîse balkêşe; dema serê Haco II li Çiyayê Mava tê jêkirin, pê re Qasimê Taqî ko Êzîdî ye û dema Elîkê Battê jî li Midihê tê kuştin, bi wî re jî Bino yê Qelêç î Midyadî ko Suryaniye tê kuştin. Li Hevêrka hemû kes li her deverê bi hev re ne. Ji xwe hemû kesî nav û dengê mêrxasê Hevêrkî, Şemûnê Henê Heydo bihîstiye.
Wekî din gelek êl û izbetên biçûk wekî Bûta yê Kevnasî (mezinên wan Mala Şemûnê Evdella), Elîreşana yê Dênwanî (mezinên wan Mala Elîkê Silo û Mala Safê), Bacola (mezinê wan Gundorê Ferho), Salîka (Taqa û Xerabya, mezinên wan Ristoka û Etoka -Mala Pûrtî), Kelikî yê Kîwexî (mezinê wan Mala Hiseynê Hesenîk), Peleşû, Mişawil, Girefş, Pîrelîka, Xastu yê Bahminminî, Dasika (Bazar, Mezrê, Qolika, Sêrwan, Kemîna, Kwînar, Fisqîn, Şûşanî, Mitwên, Şemaxî û Zîrik- mezinên wan Mala Şemdînê Çolî), Mihoka (Geliyê Sohra, Berhok, Mezrê, Bîrguriya, Xerab Şemdîna) û Şifqetayê kurdên Êzîdî hene ko rasterast girêdayî mala Osmên û Mizîzexê ne.
Di bêhtirê gundên Torê de niha beşek ji Hevêrkiyan ji xwe re dibêjin Dekşûrî. Lê di rastiyê de ne wilo ye. Di herêma Hevêrka de Dekşûrî nînin, lê hevalbendên Dekşûrîyan hene, ku bi Çelebî re gihane Dekşûriyan. Dema ko Çelebî dostanî da serekê Dekşûriyan Mala Hesen Şemdînê Kercosî, beşek ji Hevêrkiyan jî bi Çelebî re derbasî aliyê Dekşûriyan bûn.[1]
[biguherîne] Çavkanî
- ↑ Ev agahî ji mizizex.com hatine girtin. Silîmê Betê agahdarî dane û Ihsan Betê jî nivîsîne.