Hewramî
Ji Wîkîpediya
Hewramanî an jî hewramî kesê hewramî zarê xwe wa dibêjin: oramî an jî maçû.
Tabloya Naverokê |
[biguherîne] Li ser hewramî
Hewramî zaraveyekî zimane kurdî ye, li navendî Kurdistanê bi pirî ji Êlen Kurde-yarsan, e kû ji zimanê xwe ra maçû dibêjin, tê axaftin, lê belê li Bahdînan jî êlen Şebek û Sarlî tê axaftin. Hewramî lêkçûnekî zaf ligel zazakî û zaravêyen goranî heye. Pêtir ji % 30 yên wişeyên hewramî ligel zimanê avestayî yekin û bi zazakî, lekî û bacalanî ba, li gorî zimannasên kurd Malmîsanij û M. Izady tipekî, bi nave pehlevenkî di nav zimane kurdî de pêk tîne.
Zaravê hewramî demekî, li navendî Kurdistanê zimanê fermî bû, hatanî serê 1900 li Herema Mîren Erdelanê zimanê fermî bû, paşê şûna xwe da soranî. Îro hewramî kesên kû hewramî diaxifin qasî 300.000 - 500.000 merivan ketine.
[biguherîne] Devokên hewramî
- Hewramî-luhonî: li Bakurê Kurdistanê, ji ber kêm kesan tê axavtin.
- Bacalanî: ev devoka êla Bacalan e, ji ber gelek kesan de, zaravê ku serbixwe hatiye naskirin. Gelekî nêzîkî Şebekî û Kendûlî ye, hinek zimannas ji wan her sê zaravan re goranîya eslî dibêjin.
[biguherîne] Hewramî ligel zaravayên kurdî yên din
Kelhurî | Soranî | Lekî | Kurmancî | Zazakî | Hewramî | Bacalanî | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Mi | Min | Min | Ez, min | Ez, mi | Amin, Min | Min, Emin | |
Ti | To | Tû | Tu, te | Ti, To | To, Etû, Tû | Ti, To | |
Mi kem | Min ekem | Min mekem | Ez dikim | Ez kenu | Amin/Min mekerû | Min mekere | |
Mi çim | Min eçim | Min Meçim | Ez diçim | Ez Şonu | Min milû | Min melû | |
Fire | Zor | Fira | Pir, Gelek, Zaf | Zaf | Zor/fira | fire | |
Wet | Wut | Wat | Got | Vat | Wat/vat | Wet | |
Îrênge | Esta | Eske | Niha, Nika | Inka | îse | êste | |
Hat- | Hat- | Het- | Hat- | ame- | ame- | ame- | |
Hena | Bang, Deng | Hena | Deng | Veng | Deng | Deng | |
Kel´n | Gewre | Kel´n | Gir, Mezin | Pîl | Gore | Gewre | |
Wa | Ba | Wa | Ba | Va | Va/Wa | Va | |
Waran | Baran | Waran | Baran | Varan | varan | Baran | |
Gen | Xiraw | Gen | Xirab | Xirab | Xirab | xirab |
[biguherîne] Pirtûken hewramî
Hata serê 1900î de, 38 pirtûk bi zimanê kurdî hatibun nivîsandin, ji wan 18 hev bi zaravayê hewramî bûn, 10 hev bi soranî û 10 hev jî kurmancî. Lê belê ji wî virda hewramî rolla xwe ya zimanê edebî wenda kir û kem pirtûk bi zaravêye hewramî hatin nivîsandin.
[biguherîne] Pirtukên bi hewramî yên dirokî
- Şîrîn u Xusrew (874 rûpel), ji Xanay Qûbadi (1700-1759). Weşandin 1975 Bexda.
- Diwan (789 rûpel), di sedsala 19an de ji helbestvan Feqe Qadiri Hemewend.
- Qur´an bi hewramî, di sedsala 19an de ji ber Haci Nuri Eli Ilahi (Nuri Eli Shah) hatîye nivîsandin.
[biguherîne] Literatûr
- Blau, Joyce: Gurani et Zaza. in R. Schmitt (ed.) Compendium Linguarum Iranicarum. Reichert Verlag, Wiesbaden 1989. ISBN 3882264136.
- Karl Hadank: Mundarten der Guran. Berlin 1930.
- Mihemed Emîn Zekî Beg: Kurtedîroka kurd û Kurdistanê (450 rûpel; w: Dr. M. S. Cuma)
- Mehemed Emîn Hewramanî; Zarî Zimanî Kurdî Le Terazûyî Berawird da