Суу тармагы
Wikipedia дан
КОЛДО БАР АЛТЫНДЫН БАРКЫ ЖОК
Мурдагы эгин айдоо массивдеринде ар тірдіі јсімдіктјрді эгип жатышкан кјптјгјн жер ээлери пайда болду. Бардык жерлерде жамгыр жаадыруучу механизмдер жана техникалар жетишпегендиктен, жайып сугаруу ыкмасы басымдуулук кылат. Ушулардын негизинде сугат сууну пайдалануу начарлады, суулардын жоголушу кічјді. Натыйжада сугат жерлердин мелиоративдик абалы начарлоодо.
Адистердин пикири боюнча Кыргыз Республикасы киши башына суу сарптоо боюнча дійнјдјгі лидер јлкјлјрдін бири. Мисалы, транспортировкалоо учурунда 1758 куб метрден 1901 куб метрге чейин, башкача айтканда, жыл сайын топтолгон суунун 20-26%ти пайдасыз жоголот.
Статистика кјрсјткјндјй (графикти кара), республикада суунун негиз-ги керектјјчісі болуп айыл чарбасы эсептелет жана анын негизги курамдык бјлігі бул јсімдік продукцияларынын 90%тин камсыз кылган сугат жерлер. Суунун ыксыз коромжу болушу ирригациялык жана бјліштіріі системаларынын канаттандырарлык эмес абалы, жабдуулардын жешилгендиги, јркіндјтілбјгјн сугаруу методдорун колдонуу, сууну інјмдјј технологияларынын жана агын суу менен камсыздоо системаларынын жоктугу менен шартталат. Аракеттеги суу пайдалануу тармагы жана суу менен камсыз кылуу жана ирригация системаларынын курулмалары абдан начар деѕгээлде турат, алардын 70%тен ашыгы тез аранын ичинде реконструкция- лоого жана кайра калыбына келтиріігј муктаж. Мурдагы эгин айдоо массивдеринде ар тірдіі јсімдіктјрді эгип жатышкан кјптјгјн жер ээлери пайда болду. Бардык жерлерде жамгыр жаадыруучу механизмдер жана техникалар жетишпегендиктен, жайып сугаруу ыкмасы басымдуулук кылат. Ушулардын негизинде сугат сууну пайдалануу начарлады, суулардын жоголушу кічјді. Натыйжада сугат жерлердин мелиоративдик абалы начарлоодо. Сугаттын артта калган технологияларын колдонуу суу кудуктарынан жана ирригациялык тармактардан суунун ашып кетишине жана алардын булганышына, ошондой эле, талааларда эрозиянын пайда болушуна алып келіідј. Суулардын булганышы айыл жашоочуларынын арасында ар кандай жугуштуу оорулардын тарап кетишинин себеби болууда. Жагымсыз экологиялык абал, сууну эффективдіі эмес пайдалануу экономикалык проблемаларды тереѕдетип, элди суу ресурстарын рационалдуу эмес, кјпчілік учурларда жырткычтык менен пайдаланууга тіртіідј. Кјпчілік адамдардын аѕ-сезиминде суу - табигый жана тігјнбјс ресурс, жаратылыштын белеги, бирок, эл аралык эксперттердин пикири боюнча, Жер шарында, айрыкча акыркы он жылда, суу барган сайын тартыш болуп бара жатат. Сугат жана кургатуу системаларына капиталдык чыгымдардын тјмјндјшінін жана ремонттун жоктугунун натыйжасында пайда болгон анын критикалык абалы чарбасыздыктын, аракетсиздиктин, адамдардын ирригациялык системаларга варвардык мамилелеринен улам тереѕдјјдј. Кјпчілік учурларда, эл јзі каналдардын ар кандай таштандылар менен толушуна себепкер болушат. Кээ бирлери билип туруп эле лотокторду сындырып жерлерине суу алып барып жаткан учурлары јтј кјп учурайт. Каналдарды тазалоо ічін коомдук иштерге адамдарды тартуу јтј оор экендиги баарыбызга белгиліі. Ушул эле учурда дыйкандар јздјрі агын суу жок, тішімдіілік аз, жугуштуу оорулар кјп деп арыздангандарын коюш-пайт. Традиция боюнча бул тармакта негизги ролду инженерлер жана гидро-логдор ойношчу. Азыркы учурда, суу менен камсыз кылуу системаларынын жана ирригациянын курулмаларын сактоо аркылуу суунун коромжу болуш проблемасын бизнестин жана мамлекеттик эмес уюмдардын, ошондой эле, биринчи кезекте, жергиликтіі коомчулуктардын јкілдјрінін такай каты-шуусу менен так аныкталган мамлекеттик саясат аркылуу чечіігј мімкін. Бул абалдан чыгуунун бир гана жолу бар - проблема айкын айтылып, бардык кічті пайдалануу менен чечилиши керек. Анын эффективдіі чечили-ши, биринчи кезекте, суу менен камсыз кылуучу объектилерге аяр мамиле жасоого байланыштуу болот. Бул бюджеттик каражаттардын інјмдјлішінј мімкіндік берет. Інјмдјлгјн каражаттар мімкін башка мааниліі иш чара- ларга, мисалы, турак жай курууга, жол салууга жана башка социалдык муктаждыктарга пайдаланылат.
Нургіл Исраилова Адам потенциалын колдоо борборунун директору