Arcybiskupi gnieźnieńscy i prymasi Polski
Z Wikipedii
 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Arcybiskupi metropolici gnieźnieńscy i prymasi Polski. Urząd arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego ustanowił papież w 999, a ingres pierwszego arcybiskupa do archikatedry gnieźnieńskiej miał miejsce w 1000. Od 1025 arcybiskupi gnieźnieńscy posiadali wyłączne prawo koronowania królów polskich. W 1414 utworzono arcybiskupstwo lwowskie i wprowadzono tytuł prymasa Polski dla odróżnienia ważniejszego arcybiskupa w Koronie Królestwa Polskiego. Od 1418 przysługiwał on zwyczajowo arcybiskupowi, metropolicie gnieźnieńskiemu (do 1818 także tytuł prymasa Litwy), jednakże w okresie rozbiorów dodatkowo nadawano je arcybiskupom warszawskim jako prymasom Królestwa Polskiego (patrz poniżej). Od 1515 dzięki staraniu prymasa Jana Łaskiego z tytułem arcybiskupa, metropolity gnieźnieńskiego związany jest tytuł legatus natus - stałego legata papieskiego. Od 1749 otrzymali prawo noszenia stroju kardynalskiego[1].
W 1795 władze pruskie zakazały używania tytułu prymasa Polski, jednak wobec braku reakcji Stolicy Apostolskiej arcybiskupi gnieźnieńscy zachowali tytulaturę. W okresie królów elekcyjnych prymas Polski pełnił podczas bezkrólewia funkcje tymczasowej głowy państwa z tytułem interrexa. W czasach I Rzeczypospolitej stali na czele Senatu jako najwyżsi senatorowie w państwie. [2]
Pełny tytuł prymasa z łac.: N.N. Dei et Sedis Apostolicae gratia sanctae Gnesnensis Ecclesiae Archiepiscopus Legatus Natus, Primas Regni Poloniae Magnique Ducatus Lithuaniae Primusque Princeps (z łaski Bożej i Stolicy Apostolskiej świętego Kościoła Gnieźnieńskiego Arcybiskup, Legat urodzony, Prymas Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, Pierwszy Książę). Prymasowi Polski przysługuje prawo używania purpury kardynalskiej, nawet jeśli nie został obdarzony godnością kardynała przez papieża.
W latach 1821-1946 istniała unia personalna metropolii gnieźnieńskiej z metropolią poznańską, a tytuł prymasa Polski przysługiwał arcybiskupom poznańsko-gnieźnieńskim. Równolegle w latach 1818-1829 i 1916-1918 tytuł prymasa Królestwa Polskiego przysługiwał arcybiskupom warszawskim. W latach 1946-1992 istniała unia personalna metropolii gnieźnieńskiej z metropolią warszawską. Po jej rozwiązaniu tytuł prymasa zachował metropolita warszawski kardynał Józef Glemp jako kustosz relikwii św. Wojciecha w Gnieźnie, ale tylko do 2009, potem tytuł powróci do metropolitów gnieźnieńskich.
Uwaga! Możliwe, że Stefan (nie jest pewna jego autentyczność) i Piotr sprawowali władzę arcybiskupią w okresie 1039-1092. Do Henryka Kietlicza daty budzą kontrowersje.
| Biskupi sufragani - okresy urzędowania w archidiecezji gnieźnieńskiej | ||
|---|---|---|
| Paweł | 1299-1308 | |
| Dominik | 1310-1323 | |
| Andrzej Wasiło | 1377-1382 | |
| Jan I | 1404-1411 | |
| Piotr | 1411-1412, 1414-1415 | |
| Erazm | 1414 | zarządzał archidiecezją 1420-1424 |
| Jan II | 1434 | zarządzał archidiecezją 1437-1440, 1447-1468 |
| Antoni | 1469-1476 | |
| Andrzej z Opalenicy | 1476-148? | |
| Wojciech z Secemina | 1493 | |
| Jan z Radziejowa | ok. 1497 | |
| Maciej | 1498 | |
| Jan IV | 1501-1517 | |
| Mikołaj | 1517-1526 | |
| Jan Rusiński | 1527-1541 | |
| Sebastian Żydowski | 1541-1560 | |
| Stanisław Falęcki | 1562-1581 | |
| Jan Gniazdowski | 1583-1608 | |
| Andrzej Wilczyński | 1608-1625 | |
| Andrzej Gembicki | 1628-1638 | |
| Jan Madaliński | 1640-1644 | |
| Adrian Grodecki | 1644-1658 | |
| Kasper Trzemeski | 1660-1665 | |
| Jan Buzeński | 1667-1674 | |
| Wojciech Stanowski | 1676-1693 | |
| Konstanty Józef Zieliński | 1694-1700 | |
| Stefan Mdzewski | 1700-1718 | |
| Franciszek Kraszkowski | 1719-1731 | |
| Józef Michał Trzciński | 1732-1738 | |
| Krzysztof Dobiński | 1738-1769 | |
| Kornel Przedwojski | 1768-1793 | |
| Jan Karski | 1771-1784 | |
| Józef Korytowski | 1785-1790 | |
| Stefan Łubieński | 1790-1808 | |
| Michał Mateusz Kosmowski | 1791-1804 | |
| Ignacy Bardziński | 1809-1813 | |
| Józef Gembart | 1814-1821 | |
| Marcin Siemieński | 1816 | zarządzał archidiecezją 1818-1821, 1825-1831 |
| Kajetan Kowalski | 1833-1840 | |
| Anzelm Brodziszewski | 1841-1866 | |
| Józef Cybichowski | 1867-1887 | |
| Jan Korytkowski | 1888 | (nominat) |
| Antoni Andrzejewicz | 1890-1907 | |
| Wilhelm Kloske | 1910-1924 | |
| Antoni Laubitz | 1924-1939 | |
| Lucjan Bernacki | 1946-1975 | |
| Antoni Baraniak | 1951-1957 | (arcybiskup) metropolita poznański 1957-1977 |
| Andrzej Wronka | 1957-1967 | |
| Józef Drzazga | 1958-1967 | |
| Jerzy Stroba | 1958-1967 | |
| Wacław Wycisk | 1958-1967 | |
| Jan Czerniak | 1959-1989 | |
| Henryk Grzondziel | 1959-1967 | |
| Wincenty Urban | 1959-1967 | |
| Ignacy Jeż | 1960-1967 | |
| Paweł Latusek | 1961-1967 | |
| Jan Obłąk | 1961-1967 | |
| Władysław Rubin | 1964-1979 | (kardynał) |
| Szczepan Wesoły | 1969-2003 | (arcybiskup "ad personam") od 1994 |
| Jan Michalski | 1975-1989 | |
| Jerzy Dąbrowski | 1982-1991 | |
| Jan Wiktor Nowak | 1982-1996 | |
| Bogdan Wojtuś | 1988-nadal | |
| Stanisław Gądecki | 1992-2002 | (arcybiskup) metropolita poznański od 2002 |
| Wojciech Polak | 2003-nadal | |
Przypisy
[edytuj] Najważniejsza literatura
- Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965 - 1999, ISBN 83-211-1311-7, Warszawa 2000.
- M. Kosman, Między ołtarzem a tronem. Poczet prymasów Polski, Poznań 2000.
- Z. Rola, Tajemnice katedry gnieźnieńskiej, Poznań 2005.
