web counter


https://www.amazon.it/dp/B0CT9YL557

We support WINRAR [What is this] - [Download .exe file(s) for Windows]

CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
SITEMAP
Audiobooks by Valerio Di Stefano: Single Download - Complete Download [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Alphabetical Download  [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Download Instructions

Make a donation: IBAN: IT36M0708677020000000008016 - BIC/SWIFT:  ICRAITRRU60 - VALERIO DI STEFANO or
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
Barok - Wikipedia, wolna encyklopedia

Barok

Z Wikipedii

Barok (z por. barocco - "perła o nieregularnym kształcie", lub z fr. baroque - "bogactwo ozdób") - główny kierunek w kulturze środkowo- i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres czasowy: od końca XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku[1]. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę. U jego podstaw leżał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój[2].

Spis treści

[edytuj] Termin

Początkowo sporadycznie używana nazwa barok była terminem o charakterze pejoratywnym. W XVIII wieku oznaczała ona wszelkie dziwactwa i zwyrodnienia (m.in. nowych tendencji w rzeźbie Michała Anioła), jakie pojawiały się w sztuce XVI-XVII wieku. Myśl epoki Oświecenia, która jako pierwsza zrodziła mocny fundament ukształtowanej później krytyki literackiej, nie uznawała bowiem działalności artystów barokowych za przejaw nowej epoki. Przykładem może być dzieło Jacoba Burckhardta Der Cicerone (1855), które wprost nazywa barok zwyrodniałą formą renesansu[3]. Opinia taka utrwaliła się na długi czas, zwłaszcza w dziedzinie literatury; należne miejsce sztuce baroku przywróciły dopiero badania XX wieczne[4].

[edytuj] Wiadomości ogólne

Barok wyrósł na gruncie renesansu i manieryzmu, we Włoszech, w II połowie XVI wieku. W XVII stuleciu rozpowszechnił się w niemal całej Europie, chociaż jego najsilniejszym ośrodkiem pozostała Italia. W XVIII wieku najpierw przeszedł w rokoko, a potem ustąpił miejsca klasycyzmowi w sztuce i oświeceniu w nauce.

Jego nazwa o niewyjaśnionej genezie[5] prawdopodobnie pochodzi od słowa barocco, które po portugalsku oznacza perłę o nieregularnym kształcie. W odniesieniu do kierunku w sztuce użyli jej jako pierwsi w połowie XIX wieku Jacob Burckhardt i Wilhelm Lübke. Z kolei Benedetto Croce w 1929 przeniósł ją na całokształt kultury.

Najważniejszymi cechami baroku są:

  • bogactwo środków
  • oryginalność
  • kontrast
  • ruch
  • patos
  • emocjonalność
  • łączenie różnych elementów
  • nawiązywanie do kultury ludowej, współczesności i codzienności
  • tematyka religijna i mitologiczna
  • dynamika
  • ekspresja, teatralność
  • znaczna rola koloru
  • posługiwano się alegorią i personifikacją
  • światłem wydobywano dominantę (czyli motyw najważniejszy)
  • w kompozycji dominują kierunki ukośne

W zakresie formy barok dążył przede wszystkim do jak najsilniejszego oddziaływania na odbiorcę. Jeśli chodzi o treść, barok wyznawał po pierwsze konserwatyzm (choć w mniejszym stopniu dotyczy to nauk przyrodniczych).

[edytuj] Nauki przyrodnicze

W epoce baroku nastąpił niebywały rozwój nauk przyrodniczych, określany jako rewolucja naukowa.

W dziedzinie biologii William Harvey opisał działanie układu krwionośnego, a John Ray stworzył pierwszą systematykę roślin. Dzięki mikroskopowi przełomowych odkryć dokonali również Robert Hooke, Antonie van Leeuwenhoek i Marcello Malpighi. Z kolei Robert Boyle rozpoczął erę nowoczesnej chemii.

W czasach baroku wielki krok naprzód uczyniła astronomia. Teleskop pozwolił poznać wszechświat lepiej niż kiedykolwiek. Johannes Kepler odkrył prawa rządzące ruchem planet, a Galileusz odkrył księżyce Jowisza i zjawisko bezwładności. Obaj spopularyzowali również teorię heliocentryczną. Edmond Halley odkrył ruchy własne gwiazd oraz eliptyczene orbity komet, a gdańszczanin Jan Heweliusz przeprowadził szczegółowe obserwacje Księżyca,

Najwybitniejszym fizykiem epoki był Isaac Newton, który sformułował prawo powszechnego ciążenia i trzy fundamentalne zasady dynamiki. Gabriel Fahrenheit, podobnie jak Heweliusz pochodzący z Gdańska, znacznie wzbogacił ludzką wiedzę na temat temperatury. Z kolei Christiaan Huygens dokonał przełomu w dziedzinie optyki.

Barok przyniósł również wiele nowych wynalazków. Fahrenheit stworzył pierwszy termometr rtęciowy. Athanasius Kircher skonstruował latarnię czarnoksięską, służącą do wyświetlania na ścianie powiększonych obrazów. Christian Huygens skonstruował zegary wahadłowe dokładniejsze niż kiedykolwiek wcześniej.

W dziedzinie matematyki Leibniz i Newton stworzyli niezależnie od siebie rachunek różniczkowy i całkowy, a Jakob Bernoulli - rachunek prawdopodobieństwa.

W czasach baroku narodziły się także towarzystwa naukowe, znajdujące się pod opieką monarchów. Pierwszymi były: angielskie Royal Society (1662) oraz francuska Académie Royale des Sciences (1666).

[edytuj] Filozofia

W epoce baroku powszechnym uznaniem cieszyła się nadal tradycyjna myśl chrześcijańska, wzbogacona o idee kontrreformacyjne, reformacyjne i neostoicyzm Justusa Lipsiusa. Na skutek ruchów reformatorskich w Kościele, rozwoju edukacji, starannego kształcenia duchownych, misji ludowych i polemik religijnych, jej znajomość w społeczeństwie stała się głębsza niż w poprzednich epokach. Tradycyjna myśl dawała spójny obraz świata i konkretne zasady postępowania w codziennym życiu, tak aby osiągnąć zbawienie.

Istniała również filozofia elitarna, którą kształtowały wybitne indywidualności. Blaise Pascal przedstawiał człowieka jako trzcinę najwątlejszą w przyrodzie, ale trzcinę myślącą i dowodził, że opłaca się wierzyć w Boga (zakład Pascala). Dla panteisty Barucha Spinozy wszystko było częścią Boga. Tommaso Campanella przedstawił w swoim Mieście Słońca idee komunizmu utopijnego. Z kolei Gottfried Wilhelm Leibniz, ostatni człowiek, który wiedział wszystko, uważał, że żyjemy na najlepszym ze światów, który składa się z niezależnych od siebie monad. Kartezjusz wyodrębnił w człowieku 4 płaszczyzny: umysł, intelekt, duch i rozum. Uważał ze Bóg jest substancją przenikającą wszystko, posiada najwyższy rozum, jest mądrością i mocą.

Wielki rywal Leibniza, Isaac Newton, oddzielił zdecydowanie nauki ścisłe (zajmujące się materią) od filozofii (badającej świat duchowy). Francis Bacon i Galileusz określili reguły nowoczesnej, empirycznej metody naukowej.

W dziedzinie metafizyki Arnold Geulincx i Nicolas Malebranche stworzyli kierunek zwany okazjonalizmem, a Francisco Suarez zapoczątkował nową odmianę scholastyki, opartą na pojęciu singuliariów.

W baroku rozkwitła myśl pedagogiczna. Jej najwybitniejszymi przedstawicielami byli François Fénelon,

Jan Ámos Komenský (mieszkający przez wiele lat w Lesznie) i Charles Rollin. Wiele cennych spostrzeżeń psychologicznych zawierają z kolei Charaktery Jeana de La Bruyère'a.

Narodziły się nowe prądy w chrześcijaństwie, takie jak: amisze, arminianizm, baptyzm, jansenizm, kwakrzy, kwietyzm i pietyzm. Stopniowo zaczęły gasnąć spory między katolikami a protestantami; Leibniz i Jacques-Bénigne Bossuet snuli nawet plany połączenia ich znów w jeden Kościół.

W baroku żywa była także refleksja nad państwem. Wspomniany Jacques-Bénigne Bossuet i François Fénelon spierali się w sprawie jego ustroju. Pierwszy z nich uzasadniał absolutyzm, a drugi potępiał go w dziele Przygody Telemacha. Zasady absolutyzmu wyłożył również jeden z jego największych praktyków – kardynał Richelieu. W dziedzinie myśli politycznej, moralnej i psychologicznej wielką sławę zyskali Diego de Saavedra Fajardo i Polak Andrzej Maksymilian Fredro. Z kolei Hugo Grocjusz wyróżnił i opisał trzy rodzaje prawa: naturalne, stanowione oraz międzynarodowe; jego myśl rozwinął Samuel von Pufendorf. Thomas Hobbes sądził z kolei, że naturalnym stanem jest wojna wszystkich przeciw wszystkim i aby jej zaradzić, ludzie zawierają umowę społeczną, na mocy której powstaje władza.

W czasach baroku pojawiły się również pierwsze zwiastuny oświecenia. Kartezjusz dał początek racjonalizmowi (Cogito ergo sum), a John Locke - empiryzmowi (Tabula rasa). Za ojca libertynizmu uważa się Pierre'a Gassendiego.

Duży wpływ na rozprzestrzenianie się idei filozoficznych miała prasa, która pojawiła się w epoce baroku. Największe znaczenie zyskała francuska La Gazette, wydawana od 1631.

[edytuj] Religia

Większość sztuki barokowej jest zainspirowana religią. Łączy się to z odzyskaniem przez Kościół katolicki poczucia własnej wartości, jakie odnotowuje się w czasach kontrreformacji. Zwłaszcza klasztory odkrywały bogactwo stylu barokowego i dawały mu wyraz w wystroju świątyń[6]. Istotne znaczenie miała też kultura duchowa krajów protestanckich (np. Niemcy, Holandia) oraz katolicko-protestanckie spory teologiczne[7].

Religijność baroku była ściśle powiązana z nurtami filozoficznymi epoki, wyrażającymi odczuwanie napięcia między skończonością a nieskończonością[8]. Stąd wiele elementów związanych ze śmiercią (powraca popularność średniowiecznych motywów takich jak: vanitas, danse macabre i triumfu śmierci), sądem ostatecznym i innymi elementami eschatologicznymi.

[edytuj] Literatura piękna

Literatura barokowa zerwała z prostotą odrodzenia. Zaczęła operować nowymi środkami wyrazu: paradoksem, antytezą, absurdem, anaforą i inwersją. Typowymi motywami literatury baroku były Bóg, zbawienie, grzech, śmierć, pokuta, rozdarcie człowieka między tym, co duchowe i tym, co materialne. Rozkwitły takie gatunki jak epos, liryka, powieść, komedia, tragikomedia i tragedia.

Początków baroku można doszukiwać się między innymi w dramatach Szekspira. Wkrótce, w XVII wieku, nowy styl rozkwitł na dobre. Zapanowała moda na bogatą w koncepty poezję kunsztowną: marinizm (Giambattisto Marino) i gongoryzm (Luis de Góngora y Argote). W Anglii rozwijała się poezja metafizyczna (John Donne, George Herbert, Henry Vaughan). Wielką sławę zyskał dramat hiszpański. Jego najwybitniejszymi twórcami byli Lope de Vega, Tirso de Molina i Pedro Calderón de la Barca. Na Wyspach Brytyjskich najwyższe uznanie zyskała epopeja Johna Miltona Raj utracony. Największym poetą niemieckim był związany z Polską Martin Opitz. Z kolei Ivan Gundulić stworzył największe dzieło chorwackiej literatury - chrześcijańską epopeję Osman. Barok wydał także ostatniego mistrza poezji łacińskiej - Sarbiewiusza, rodem z Mazowsza.

W odniesieniu do Francji tamtych czasów mówi się raczej o klasycyzmie niż o baroku. Zalicza się do niego takich mistrzów jak: Pierre Corneille (dramaty z Cydem na czele), Molière (komedie), Jean Baptiste Racine (tragedie), François de La Rochefoucauld (Maksymy), Jean de La Fontaine (bajki) i Charles Perrault (Bajki babci gąski) Teoretykiem tego stylu był Nicolas Boileau, autor Sztuki poetyckiej.

[edytuj] Architektura

Historia architektury:
< Architektura renesansowa
Architektura barokowa
Czas trwania: XVI - XVIII w.
Zasięg: Europa, Ameryka
... w Anglii
... we Flandrii
... we Francji
... w Hiszpanii
... w Holandii
... w Niemczech
... w Polsce
... w Portugalii
... w Rosji
... na Ukrainie
... we Włoszech
... w Skandynawii
... w Europie Środkowej
... w Ameryce Łacińskiej
PalladianizmRokoko
Architektura klasycystyczna >


Zobacz więcej w osobnym artykule: Architektura baroku.

Cechy szczególne baroku są najlepiej widoczne na przykładzie architektury. Najwspanialszymi budowlami były wówczas kościoły i pałace. Bardzo okazałe bywały również klasztory i kamienice. Wtedy właśnie powstały pierwsze wielkie założenia urbanistyczne: Londyn, Petersburg, Rzym, Wersal. Zainteresowano się nie tylko samymi budynkami, ale również ich otoczeniem (barokowy styl ogrodowy). Aby wzmocnić efekt, łączono w jedną całość architekturę, rzeźbę i malarstwo, a także muzykę, strój i ceremoniał. Wprowadzono iluzjonizm, który sprawiał, że budowle wydawały się jeszcze wspanialsze niż były. Tworzono oryginalne fasady i rzuty (owalne, podłużne, centralno-podłużne, wieloboczne).

Prekursorami nowego stylu w architekturze byli żyjący w 2. połowie XVI wieku Włosi: Jacopo Barozzi da Vignola, Domenico Fontana, Michał Anioł i Giacomo della Porta. Za pierwowzór barokowej świątyni uważa się kościół Il Gesù w Rzymie – główną siedzibę jezuitów.

W XVII wieku barok zatriumfował w większej części Europy. W Italii, która nadal wiodła prym, jego największymi mistrzami byli: stosujący spokojne formy Giovanni Lorenzo Bernini i pełen fantazji Francesco Borromini; obaj działali w Rzymie w połowie stulecia. Wielką rolę odegrali również Guarino Guarini (Turyn), Filippo Juvarra (różne kraje Europy), Baldassare Longhena (Wenecja), Carlo Maderno (Rzym) i Carlo Rainaldi (Rzym).

W XVIII stuleciu nastąpił niebywały rozkwit architektury w krajach niemieckich: Austrii, Czechach, Śląsku, Bawarii, Saksonii, Prusach. Największą sławę zyskali Johann Bernhard Fischer von Erlach (kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu, rezydencje cesarskie Schönbrunn i Hofburg) oraz Balthasar Neumann (pałac w Würzburgu, kościół w Vierzehnheiligen). Obok nich wyróżniły się takie indywidualności jak Kilian Ignaz Dientzenhofer (Praga), Johann Lucas von Hildebrandt (Belweder w Wiedniu), Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff (pałace Sanssouci i Charlottenburg), Matthäus Daniel Pöppelmann (Zwinger), Jacob Prandauer (opactwo w Melk) i Dominikus Zimmermann (kościół w Wies).

Francja i Anglia upodobały sobie bardziej klasyczny styl. We Francji najwybitniejszymi architektami byli Jules Hardouin-Mansart, François Mansart i Louis Le Vau, a najsłynniejszą budowlą - pałac w Wersalu. Powstał tam również barokowy styl ogrodowy (André Le Nôtre) oraz plan pałacu między dziedzińcem a ogrodem. W Anglii zasłynęli przede wszystkim Christopher Wren i Inigo Jones, którzy odbudowali Londyn po wielkim pożarze.

W Hiszpanii uformowała się niezwykle ozdobna odmiana baroku – churrigueryzm. Barok był popularny również w Portugalii. W ich koloniach w Ameryce i na Filipinach przybrał on oryginalną postać, dostosowaną do miejscowych warunków.

Nowy styl zyskał wielką popularność w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, gdzie trwał aż do końca XVIII wieku. Z kolei Skandynawia i Niderlandy dystansowały się od papieskiego baroku, stosując formy bardziej palladiańskie.

Barok przeniknął do Rosji za czasów Piotra Wielkiego, dla którego Bartolomeo Rastrelli i Domenico Trezzini wybudowali Sankt Petersburg - nową stolicę, która miała przyćmić wszystkie inne miasta świata.

[edytuj] Rzeźba

Wzorem dla rzeźby barokowej była rzeźba antyczna. Rzeźba barokowa wyróżniała się swoją siłą ekspresji. Była wykonywana w marmurze, drewnie, brązie i stiuku. Często tworzono figury monumentalne i kompozycje wielopostaciowe. Ich forma była często spiralna, co nadawało im jeszcze więcej lekkości i dynamizmu. Tworzono liczne dekoracje kościołów i pałaców, pomniki i nagrobki. Łączono rzeźbę z architekturą, malarstwem i fontannami, stosowano grę świateł.

Prekursorami nowego stylu byli żyjący w XVI wieku Włosi: Baccio Bandinelli , Benvenuto Cellini, Giambologna i Michał Anioł. W dojrzałym okresie jego największym mistrzem był Giovanni Lorenzo Bernini. Wybitnymi artystami byli również:

[edytuj] Malarstwo

Malarze baroku podejmowali najczęściej tematykę religijną, mitologiczną, alegoryczną, historyczną i portretową. Popularność zaczęły zdobywać pejzaże, sceny rodzajowe i martwe natury. Stosowano chętnie światłocień, bogatą symbolikę i efektowny iluzjonizm.

Podwaliny pod nowy styl w malarstwie położyli artyści włoscy XVI wieku: Michał Anioł, Tintoretto, Tycjan i Paolo Veronese. W czasach dojrzałego Baroku najważniejszym ośrodkiem malarstwa pozostała Italia. Jej największą indywidualnością był Caravaggio. Oprócz niego sławę zyskali Pietro da Cortona, Domenichino, Artemisia Gentileschi, Luca Giordano, Guercino, Giovanni Battista Piazzetta, Andrea Pozzo, Guido Reni i Giovanni Battista Tiepolo. Szczególne miejsce zajmuje rodzina Carraccich, która położyła fundamenty pod eklektyzm i akademizm.

W Hiszpanii barok był złotym wiekiem malarstwa. Największe uznanie zyskał Diego Velázquez, a także Bartolomé Esteban Murillo, José de Ribera, Juan de Valdés Leal i Francisco de Zurbarán. Malowiali oni najczęściej utrzymane w mistycznym klimacie obrazy religijne, a także sceny rodzajowe. Na polu malarstwa zasłużyła się Flandria, gdzie oprócz Rubensa tworzyli również tacy mistrzowie jak Antoon van Dyck i Jacob Jordaens, a także sąsiednia Holandia, która wydała nie tylko Rembrandta, ale również Fransa Halsa i Jana Vermeera.

Ważnym ośrodkiem była też Francja, gdzie wybitnych osiągnięć dokonali Charles Le Brun (twórca stylu Ludwika XIV), Claude Lorrain (wybitny autor pejzaży), Nicolas Poussin (zwiastun klasycyzmu), Hyacinthe Rigaud (słynny portrecista) i Antoine Watteau (prekursor rokoka). W krajach niemieckich kwitło malarstwo ścienne, tworzone najczęściej w kościołach. Jednym z jego najwybitniejszych twórców był Cosmas Damian Asam.

[edytuj] Muzyka

Zobacz więcej w osobnym artykule: Muzyka barokowa.

W okresie baroku w muzyce dokonał się ogromny przełom. Rozkwitła muzyka świecka, instrumentalna (zwłaszcza smyczkowa i organowa), opera, oratorium i kantata. Korzystano chętnie z różnorodnych środków wyrazu i posługiwano się bogatą stylistyką. Wynaleziono takie formy muzyczne, jak sonata, koncert i uwertura. W przeciwieństwie do muzyki wcześniejszych epok, muzyka barokowa jest popularna aż po dziś dzień.

Trzema największymi mistrzami baroku byli:

W historii muzyki trwale zapisali się również:

[edytuj] Przypisy

  1. Cz. Hernas, Literatura baroku, Warszawa 1999, str. 5
  2. Ibid.
  3. Ibid.
  4. Ibid.
  5. Wielka Encyklopedia PWN, tom 3, Warszawa 2001, s. 240.
  6. ABC chrześcijanina. Mały słownik, Sylwester Zalewski (red.), Warszawa 1999, s. 28.
  7. Wielka Encyklopedia PWN, tom 3, Warszawa 2001, s. 240.
  8. ABC chrześcijanina. Mały słownik, Sylwester Zalewski (red.), Warszawa 1999, s. 28.

[edytuj] Bibliografia

  • ABC chrześcijanina. Mały słownik. Sylwester Zalewski (red.). Warszawa: Verbinum, 1999, s. 28. ISBN 83-85762-95-7. 
  • Wielka Encyklopedia PWN, tom 3, Warszawa 2001, 240-241. ISBN 83-01-13436-4

[edytuj] Linki zewnętrzne

Commons
Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2006 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Sub-domains

CDRoms - Magnatune - Librivox - Liber Liber - Encyclopaedia Britannica - Project Gutenberg - Wikipedia 2008 - Wikipedia 2007 - Wikipedia 2006 -

Other Domains

https://www.classicistranieri.it - https://www.ebooksgratis.com - https://www.gutenbergaustralia.com - https://www.englishwikipedia.com - https://www.wikipediazim.com - https://www.wikisourcezim.com - https://www.projectgutenberg.net - https://www.projectgutenberg.es - https://www.radioascolto.com - https://www.debitoformtivo.it - https://www.wikipediaforschools.org - https://www.projectgutenbergzim.com