Biblia

Z Wikipedii

Zwój Tory w języku hebrajskim

Starożytny fragment manuskryptu Septuaginty (zwój Proroków mniejszych) ok. I w. p.n.e.

Ręcznie przepisywany egzemplarz Biblii łacińskiej z 1407 r. do czytania na głos w klasztorze

Biblia Gutenberga pierwsza książka drukowana przy użyciu ruchomej czcionki

Fragment hebrajskiego tekstu Księgi Wyjścia rozdz. 20 (Dziesięć Przykazań)

Pierwsza strona Ewangelii Jana z Biblii Johna Wyclifa (XIV wiek)

Fragment Ewangelii Łukasza w Kodeksie Aleksandryjskim z V wieku

Prolog do Ewangelii Jana, Wulgata Klementyńska, wydanie z 1922 r.

Karta z Psałterza floriańskiego

Karta z katolickiej Biblii Królowej Zofii (1455)

Strona tytułowa pierwszego wydania Biblii Króla Jakuba

Strona tytułowa pierwszego wydania Biblii Wujka

Strona tytułowa Biblii Gdańskiej

Biblia, Pismo Święte (z greckiego βιβλίον, biblion – mała księga, l.m. βιβλία, biblia – małe księgi) – zbiór ksiąg, spisanych pierwotnie po hebrajsku, aramejsku i grecku, uznawanych przez żydów i chrześcijan za natchnione przez Boga. Biblia i poszczególne jej części posiadają odmienne znaczenie religijne dla różnych wyznań. Na chrześcijańską Biblię składają się Stary Testament i Nowy Testament. Biblia hebrajska – Tanach obejmuje część kanonu Starego Testamentu. Muzułmanie uważają, iż część Biblii (np. Księgi Mojżeszowe, Psalmy) powstała w wyniku boskiego objawienia, ale jej treść została zafałszowana.

Spis treści

1 Kanon
- 1.1 Stary Testament
- 1.2 Nowy Testament
2 Autorstwo i historyczność Biblii
3 Przekłady Biblii
4 Znaczenie Biblii
5 Rośliny biblijne
6 Zwierzęta biblijne
7 Zobacz też
8 Linki zewnętrzne
- 8.1 Treść Biblii w Internecie
- 8.2 Inne strony internetowe

[edytuj] Kanon

Zobacz więcej w osobnym artykule: Kanon Biblii.

Na przestrzeni dziejów kanon ksiąg wchodzących w skład Biblii zmieniał się w obrębie każdej z wielkich religii monoteistycznych. Dotyczy to w szczególności chrześcijaństwa, w którego łonie bardzo długo trwały dysputy na temat kanonu, zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu. Pierwsze zatwierdzenie kanonu chrześcijańskiego nastąpiło w 397 roku na Synodzie Kartagińskim, który ostatecznie odrzucił część ksiąg krążących jako listy i ewangelie, zwane obecnie apokryfami lub pseudoepigrafami. Kanon Biblii w wersji katolickiej został potwierdzony na soborze trydenckim w 1546 roku. Protestancki kanon Nowego Testamentu jest identyczny z katolickim, natomiast Starego – z hebrajskim (Tanach). Księgi starotestamentalne, które nie wchodzą w skład kanonu hebrajskiego (a więc uznawane są przez żydów i protestantów za apokryfy), a zaliczają się do katolickiego, katolicy i prawosławni nazywają księgami deuterokanonicznymi (kanon aleksandryjski).

[edytuj] Stary Testament

Na Stary Testament składa się, w zależności od uznawanego kanonu:

39 ksiąg – kanon hebrajski, uznawany przez żydów i wyznania protestanckie (według podziału hebrajskiego prorocy mniejsi i niektóre inne księgi stanowią całość i dlatego kanon żydowski tradycyjnie liczy 24 księgi)
46 ksiąg – kanon katolicki (lub 47 jeśli za odrębną księgę uznać List Jeremiasza, który w wydaniach katolickich stanowi 6 rozdział Księgi Barucha)
49 ksiąg – kanon prawosławny (lub więcej, w zależności od lokalnego kultu – prawosławni uznają całą Septuagintę).

Księgi te powstawały w okresie od XII do II wieku p.n.e. Część badaczy uważa jednak, że powstawały one od XIII a nawet XV wieku p.n.e. do V wieku p.n.e. Księgi prorockie – jak się sądzi – powstały w IX-VI wieku p.n.e., a księgi deuterokanoniczne powstały prawdopodobnie w II wieku p.n.e. Według opinii niektórych badaczy najstarsze są Psalmy 90 i prawdopodobnie 91, Księga Hioba i Księgi Mojżeszowe. Treścią Starego Testamentu jest historia i dziedzictwo kulturowe narodu izraelskiego. Zostały one pierwotnie spisane w języku hebrajskim, aramejskim i greckim (koine). Księgi Starego Testamentu dzieli się na:

księgi historyczne
księgi profetyczne
księgi dydaktyczne

Według innego podziału, mającego korzenie w judaizmie są to: Pięcioksiąg Mojżeszowy (hebr. Tora), Prorocy (hebr. Newiim) i Pisma (hebr. Ketuwim). Dla judaizmu najważniejsza jest najstarsza część Biblii – Pięcioksiąg Mojżeszowy, który opisuje powstanie świata, losy Żydów od czasów Abrahama aż do powrotu z Egiptu do Palestyny, oraz – co dla żydów jest najważniejsze – podstawowe zasady judaizmu, od sposobu sprawowania kultu i obchodzenia świąt, po szczegółowe zasady odżywiania się i ubioru. Na pięcioksiąg składają się:

Dla judaizmu i islamu święte są także wszystkie pozostałe księgi Starego Testamentu. Są to oprócz Tory:

Księgi proroków – w nich zawarte są wszystkie kolejne proroctwa, czyli zgodnie z tradycją treści, które prorocy na zlecenie Boga przekazywali wiernym. Często znajdują się tam również opisy dziejów poszczególnych proroków.
- Jozuego
- Sędziów
- 1 i 2 Samuela (2 księgi)
- 1 i 2 Królów (2 księgi)
- Izajasza
- Jeremiasza
- Ezechiela
- Dwunastu proroków (Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza)

Księgi hagiograficzne – dzielą się one na księgi poetyckie, będące zbiorami pieśni, przysłów, kazań i poematów, które uznano za święte, oraz księgi o charakterze historyczno-legendarnym opisujące dzieje osób, które były dla żydów ważne ze względów religijnych, ale nie zostały uznane za proroków.
- Psalmów
- Przysłów
- Hioba
- Pieśń nad pieśniami
- Rut
- Lamentacje Jeremiasza (Treny)
- Księga Koheleta (Eklezjastesa, Kaznodziei)
- Estery
- Daniela
- Ezdrasza
- Nehemiasza
- 1 i 2 Kronik (2 księgi)

[edytuj] Nowy Testament

Dla chrześcijan, uznających świętość Starego Testamentu, podstawowe znaczenie ma również Nowy Testament spisany w języku greckim, w latach 52 – 98 n.e. Treścią Nowego Testamentu jest ewangelia, czyli "Dobra Nowina", o królestwie Bożym i o zbawieniu głoszona przez Jezusa Chrystusa i jego uczniów, a także dzieje pierwszych gmin chrześcijańskich. Judaizm i islam nie uznają Nowego Testamentu jako pism świętych, chociaż islam uważa Jezusa Chrystusa za proroka, a Koran powtarza niektóre opisy Ewangelii. Nowy Testament składa się z 27 ksiąg:

Cztery Ewangelie – zapis zbawczego orędzia głoszonego przez Jezusa Chrystusa:
- Ewangelie synoptyczne:
- Ewangelia Jana
Dzieje Apostolskie – księga opisująca początki Kościoła, po wniebowstąpieniu Jezusa, ukazane na tle działalności niektórych apostołów (św. Piotr, św. Paweł, św. Jakub Starszy i Młodszy)
księgi dydaktyczne – zbiór listów pisanych przez apostołów:
- 13 listów Pawła z Tarsu
- List do Hebrajczyków (powstały prawdopodobnie w środowisku pawłowym, skierowany do jednej z gmin judeochrześcijańskich, prawdopodobnie w Jerozolimie)
- 7 listów powszechnych (św. Jakuba, 1 i 2 św. Piotra, 1, 2 i 3 św. Jana, św. Judy Tadeusza)
oraz Apokalipsa, zwana też Objawieniem (świętego) Jana – księga prorocka, której autorstwo przypisuje się Janowi Apostołowi.

[edytuj] Autorstwo i historyczność Biblii

W dziedzinie tej istnieje wiele kontrowersji. Z naukowego punktu widzenia badaniem Biblii zajmuje się biblistyka. Wg wersji tradycyjnej autorami wszystkich ksiąg były rzeczywiście osoby, od których pochodzą nazwy ksiąg – a więc pięcioksiąg Mojżeszowy napisał rzeczywiście Mojżesz od razu w wersji jaką znamy dzisiaj, Jozue napisał Księgę Jozuego, itd. Badania stylu i języka oryginalnych ksiąg kanonu hebrajskiego sugerują, że faktycznie najstarszą częścią Biblii są jej pisma poetyckie – Psalmy, Księga Hioba, Pieśń nad Pieśniami – które zostały napisane przed rokiem 1000 p.n.e. i nie uległy późniejszemu przeredagowaniu. Nowsze księgi proroków (począwszy od Izajasza) powstawały za życia danych proroków, lecz niekoniecznie to oni byli ich wyłącznymi autorami i redaktorami.

W przypadku Nowego Testamentu pojawiają się te same wątpliwości, istnieją kontrowersje co do fragmentów Ewangelii Marka i Jana, które zostały częściowo przeredagowane przed synodem kartagińskim (253 r. n.e.). Niektórzy badacze twierdzą, że do najstarszych fragmentów Nowego Testamentu należą Listy Pawła z Tarsu, są jednak też i tacy, którzy uważają, że najstarsza jest Ewangelia Mateusza (ściśle: aramejski pierwowzór znanej nam Ewangelii wg św. Mateusza). Dzieje Apostolskie i Apokalipsa są dziełami znacznie późniejszymi. Istnieje teoria, że Dzieje Apostolskie zostały napisane ok. 110-120 r. n.e., jednak pewniejsze jest to, że napisał je około 60 roku n.e. Łukasz Ewangelista (za jego autorstwem przemawia to, iż – podobnie jak Ewangelia Łukasza – są skierowane do Teofila, oraz fakt iż końcowy fragment Ewangelii jest powtórzony w początkowych wersetach Dziejów). Niektórzy badacze twierdzą, że Dzieje zostały napisane przez anonimowych autorów na podstawie legend i pośrednich relacji, krążących w gminach chrześcijańskich w Azji Mniejszej i Palestynie. Złożony styl i wizjonerskie obrazowanie w Apokalipsie nieco przypomina opisy ze świętej księgi zaratusztrian, a jak sama Apokalipsa podaje – jej autorem był Jan Apostoł. Została spisana około 96 roku n.e., a więc w przybliżeniu 26 lat po upadku Jerozolimy, i taki termin jej powstania potwierdza Ireneusz w swym dziele Przeciw herezjom oraz Euzebiusz i Hieronim.

[edytuj] Przekłady Biblii

Zobacz więcej w osobnych artykułach: Przekłady Biblii, Polskie przekłady Biblii.

Biblia była tłumaczona już w starożytności. Pierwsze przekłady Starego Testamentu dokonywane w III wieku p.n.e. służyły żydom mieszkającym poza Palestyną, jak też prozelitom (poganom nawracającym się na judaizm). Powstała wtedy Septuaginta, przekład z hebrajskiego na grecki, powstały w diasporze aleksandryjskiej. Ponadto, z racji tego, że po powrocie z wygnania babilońskiego w 538 roku, językiem powszechnie stosowanym przez Żydów stał się aramejski, dokonywano przekładów ksiąg biblijnych na ten język. Tak powstawały targumy, które były nie tyle dosłownym tłumaczeniem Biblii, lecz dość swobodną parafrazą wraz z dodatkowymi wyjaśnieniami.

Po powstaniu chrześcijaństwa standardowym przekładem całej Biblii na łacinę, używanym w liturgii stała się Wulgata. Od II do VII wieku dokonano wielu innych przekładów m.in. na język syryjski (Peszitta), koptyjski, etiopski, gocki, ormiański i arabski. Dla ludów słowiańskich duże znaczenie miał dokonany w IX wieku przekład na język staro-cerkiewno-słowiański dokonany przez Cyryla i Metodego. W Średniowieczu oficjalną wersją kościelną Biblii była Wulgata. Po reformacji Biblię (Wulgatę) zaczęto powszechnie przekładać na języki narodowe. Potem pojawiło się zainteresowanie tłumaczeniem Biblii nie z łaciny, lecz z języków oryginalnych. W świecie anglosaskim najpopularniejsza stała się protestancka Biblia Króla Jakuba, oparta na językach oryginalnych, charakteryzująca się dosłownością przy zachowaniu pięknego języka.

Pierwszym zachowanym polskim przekładem był pochodzący z 1. połowy XV wieku Psałterz floriański. Kościół katolicki w Polsce, aż do XX wieku korzystał z Biblii Jakuba Wujka (1599), dla protestantów głównym źródłem była Biblia Gdańska (1632). Druga połowa XX wieku przyniosła kilkanaście przekładów bezpośrednio z języków oryginalnych. Wśród przekładów katolickich najbardziej popularna jest Biblia Tysiąclecia, która stała się oficjalnym przekładem liturgicznym. Polscy protestanci korzystają najczęściej z Biblii Warszawskiej.

[edytuj] Znaczenie Biblii

Biblia to jeden z głównych filarów kultury europejskiej. Jest nie tylko księgą świętą, nośnikiem pewnych idei i zasad moralnych, kształtującym wzory postaw życiowych:

wyrastają z niej korzenie wielu gatunków literackich (hymnu, przypowieści, pieśni, psalmu, listu)
biblijne wątki, tematy, postacie, symbole mają swe stałe miejsce w sztuce
jest bogatym źródłem związków frazeologicznych

Zobacz więcej w osobnym artykule: frazeologizmy biblijne.

[edytuj] Rośliny biblijne

Na stronach Biblii wspominane są liczne rośliny, które rosły, bądź były uprawiane na Bliskim Wschodzie. Identyfikacja konkretnych gatunków np. biblijnych opisów jest pewna, co do innych są to tylko przypuszczenia.

akacja (Acacia raddiana, Acacia tortilis)
balsamowiec mirra (Commiphora abyssinica)
cedr (Cedrus libani)
cyprys (Cupressus sempervirens)
daktylowiec właściwy (Phoenix dactylifera)
figa pospolita (Ficus carica)
gorczyca (Brassica nigra, Sinapis alba)
granat właściwy (Punica granatum)
jęczmień
kmin rzymski (Cuminum cyminum)
kolokwinta (Citrullus colocynthis)
koper ogrodowy (Anethum graveolens)
len zwyczajny (Linum usitatissimum)
lilia biała (Lilium candidum)
mirt zwyczajny (Myrtus communis)
mięta długolistna (Mentha longifolia)
oleander pospolity (Nerium oleander)
oliwka europejska (Olea europaea)
pszenica
rącznik pospolity (Ricinus communis)
ruta (Ruta chalepensis)
chleb świętojański (Ceratonia siliqua)
terebint (Pistacia terebinthus)
winorośl właściwa (Vitis vinifera)

[edytuj] Zwierzęta biblijne

Niektóre ze zwierząt wymienianych na stronach Biblii, te które zamieszkiwały tereny Bliskiego Wschodu w czasach biblijnych. Identyfikacja konkretnych gatunków np. biblijnych opisów jest pewna, co do innych są to tylko przypuszczenia.