Bitwa pod Albuerą
Z Wikipedii
| Bitwa pod Albuerą Wojny napoleońskie w Hiszpanii i Portugalii |
|||||||||||||||||
 Marszałek Beresford pod Albuerą (szkic angielski) |
|||||||||||||||||
| Data | 16 maja 1811 | ||||||||||||||||
| Miejsce | Albuera, Prowincja Badajoz, Region Estremadura, Hiszpania | ||||||||||||||||
| Wynik | Taktycznie nierozstrzygnięta | ||||||||||||||||
| Przyczyna | próba zlikwidowania oblężenia Badajoz | ||||||||||||||||
| Terytorium | Hiszpania | ||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
| Wojny napoleońskie w Hiszpanii i Portugalii |
|---|
|
Dos de Mayo - El Bruc - Cabezón - Saragossa (1808) - Medina del Rio Seco - Bailén - Roliça - Pancorbo - Valmaseda - Burgos - Espinoza - Tudela - Somosierra - Saragossa (1809) - Yevenes - Ciudad Real - Sahagún - Benavente - Cacabelos - La Coruna - Talavera - Almonacid - Gerona (1809) - Ocaña - Alba de Tormes - Fuengirola - Côa - Almeida - Buçaco - Fuentes de Oñoro - Albuera - Vitoria - Tuluza |
Bitwa pod Albuerą (lub pod Albuherą) była bitwą wojny na Półwyspie Iberyjskim (wojen napoleońskich), miała miejsce 16 maja 1811 roku pomiędzy wojskami brytyjsko-hiszpańsko-portugalskimi a francusko-polskimi niedaleko wioski Albuera znajdującej się 12 mil na południe od Badajoz w Hiszpanii. Wynik bitwy jest do dzisiejszego dnia kwestią sporną gdyż brytyjscy historycy sugerują, iż jej konsekwencją było powstrzymanie planów wojennych marszałka Soulta na zasadzie określania zwycięzców poprzez skutek bitwy np. bitwa Jutlandzka. Pogląd ten jest podważany gdyż faktycznie zakończyła się ona taktycznym remisem, a jeżeli można zakwalifikować ją do wygranych kampanii koalicji śmiało można by ją określić mianem pyrrusowego zwycięstwa. Sama bitwa była bardzo krwawa, polscy Lansjerzy Nadwiślańscy rozbili całą brytyjską brygadę, w czasie, kiedy Hiszpanie odparli jeden z najbardziej masowych ataków francuskiej piechoty w czasie całej wojny na Półwyspie Iberyjskim.
Spis treści |
[edytuj] Przyczyny
Bezpośrednią przyczyną bitwy było oblężenie wojsk francuskich w fortecy Badajoz rozpoczęte 8 maja 1811 roku. Marszałek Soult maszerował z 24 000 żołnierzy na pomoc oblężonym. Zależało mu również na jak najszybszej konfrontacji gdyż nie chciał dopuścić do połączenia korpusów brytyjsko-portugalskiego z hiszpańskim, co już się stało lecz nie mógł o tym wiedzieć (prawdopodobnie gdyby wiedział nigdy nie doszło by do tej bitwy gdyż wycofał by się i wrócił z większą siłą militarną, tak też zrobił ale po nierozstrzygniętej bitwie).
[edytuj] Przed Bitwą
Siły Beresforda odstąpiły od oblężenia Badajoz i przesunęły się na południe, aby stawić czoła nadchodzącej armii Soulta. 15 maja 1811 Beresford z 35 000 żołnierzy brytyjsko-hiszpańsko-portugalskimi osiągnął wioskę Albuera. Polem bitwy miała być linia niskich wzgórz przetaczających się wzdłuż bystrego strumienia na wprost łagodnego stoku zajętego przez plantację oliwek. Na zachód od wzgórz znajdowała się rozległa równina. Beresford rozmieścił swoje siły na niewielkich wzgórzach równolegle do rzeki Albuera. Piechota i artyleria zajęły pozycję wychodzącą na Albuerę. Sama wioska była zajęta przez Królewski Niemiecki Legion (King's German Legion). Armia koalicji była rozmieszczona na silnie obronnej pozycji na bezdrzewnych polach na południe od Albuery. Lewe skrzydło – dywizja portugalska Hamiltona i większość portugalskiej kawalerii położona była na północ od drogi do Badajoz. Centrum stanowiły dywizje Cole'a i Stewarta wspierane przez lekką brygadę kawalerii Altena ok. 1000 żołnierzy. Południowa flanka była złożona z czterech hiszpańskich dywizji piechoty ok. 12 000 żołnierzy wspieranych przez następną formację kawalerii i kilkanaście armat. Strumień był przekraczalny w kilku miejscach. Francusko-polskie wojska marszałka Soulta liczące po połączeniu się z korpusem Girarda około 25 000 żołnierzy, przybyły z południowego wschodu i rankiem 16 maja 1811 roku zaczęły pojawiać się w formacji patrząc na wprost w kierunku zachodnim.
[edytuj] Skład Wojsk
Siły francusko-polskie marszałka Soulta składały się z:
Dowódca: marszałek Soult, książę Dalmacji
Kawaleria: dowodzona przez generała Comte'a de Latour-Maubourg
- 1 Brygada: dowodzona przez generała Briche'a
- 2 Brygada: dowodzona przez generała Brona
- 3 Brygada: dowodzona przez generała Bouviera des Ecats
- 3 regimenty
- Do jednostek kawalerii francuskiej należy zaliczyć 591 Lansjerów Nadwiślańskich (pułk bez jednego szwadronu).
Piechota:
- 1 Dywizja: dowodzona przez generała Girarda
- 2 Dywizja: dowodzona przez generała Gazana
- Brygada Werlé'a
- Brygada Godinot'a
- Rezerwa grenadierów w sile dwóch kompanii z pułków Księstwa Warszawskiego. Rezerwą dowodził pułkownik Varrere.
Artyleria dowodzona przez generała Ruty'ego: w 48 dział.
Siły brytyjsko-hiszpańsko-portugalskie składały się z:
Dowódca: marszałek William Carr Beresford
.jpg/150px-Marechal_Beresford-Coudelaria_de_Alter_(Pt.).jpg)
a) angielsko-portugalski korpus:
Kawaleria: dowodzona przez majora generała Lumleya.
- Ciężka Brygada dowodzona przez pułkownika de Greya w składzie: 3. Regiment Dragonów Gwardii i 4. Regiment Dragonów.
- 13. Regiment Lekkich Dragonów
- Portugalska Brygada dowodzona przez pułkownika Otwaya: 1. i 7. Regiment Portugalskich Dragonów, 1. Szwadron 5 i 8 Regimentu Portugalskich Dragonów.
Piechota:
- 2 Dywizja: dowodzona przez majora generała Stewarta.
- 1 Brygada: dowodzona przez porucznika pułkownika Colborne'a: 1/3 Regiment Piechoty, 2/31 Regiment Piechoty, 2/48 Regiment Piechoty, 2/66 Regiment Piechoty.
- 2 Brygada: dowodzona przez majora generała Hoghtona: 29, 1/48, 1/57 Regiment Piechoty.
- 3 Brygada: dowodzona przez porucznika pułkownika Abercrombya: 2/28, 2/34, 2/39 Regiment Piechoty.
- 3 Cos 5/60 Regiment Piechoty.
- 4 Dywizja: dowodzona przez majora generała Lowry Cole'a
- 1 Brygada: dowodzona przez porucznika pułkownika Sir William Myersa: 1/7 Royal Fusiliers, 2/7 Royal Fusiliers, 1/23 Royal Welch Fusiliers.
- Portugalska Brygada: dowodzona przez generała brygady Harveya: 1 i 2/2 i 2/14 portugalskie Regimenty Liniowe, 1 Loyal Lusitanian Legion
- Lekkie Kompanie z 2/27, 1/40 i 97 Regimentu Piechoty.
- Portugalska Dywizja: dowodzona przez majora generała Hamiltona
- 1 Brygada: dowodzona przez generała brygady Archibald Campbella: 1 i 2/4, 1 i 2/14 z Portugalskich Regimentów Liniowych.
- 2 Brygada: dowodzona przez generała brygady Luiza Fonseca:
Niezależne brygady:
- Niemiecka Brygada: dowodzona przez majora generała Charlesa, Barona von Alten: 1 i 2 Letkie Bataliony Królewskiego Niemieckiego Legionu.
- Portugalska Brygada: dowodzona przez pułkownika Collinsa: 1 i 2/5 Portugalski Regiment Liniowy, 5 Regiment Caçadores.
Artyleria: dowodzona przez majora Dicksona: Odział Lefebre'a RHA, Bateria Hawkera, Bateria Cleeve'a i Brauna KGA, Baterie Brauna i Arriga, portugalska artyleria.
b)Hiszpański Korpus:
Dowódca: kapitan generał Joachim Blake
Kawaleria:
- Brygady Loya i Penne Villemura
Piechota:
- Dywizja Vanguarda: dowodzona przez generała Lardizabala
- 3 Dywizja: dowodzona przez generała Ballasterosa
- 4 Dywizja: dowodzona przez generała Zayasa
- Brygada Estremadura: dowodzona przez generała de Espana
Artyleria: dowodzona przez Pułkownika de Miranda: 2 baterie.
[edytuj] Bitwa
[edytuj] Atak na Albuerę
Soult chciał odwrócić uwagę Beresforda od prawego skrzydła jego armii gdzie przez lasek planował wykonać główne uderzenie w tym celu rozkazał uderzyć na wioskę Albuerę gdzie w krótkim czasie brygada piechoty dowodzona przez generała Godina wyparła brygadę Królewskiego Niemieckiego Legionu (KGL) pod dowództwem generała Altena. Po czym przekroczyła rzękę przez most, ale doznała ciężkich strat od ostrzału portugalskiej artylerii, która była rozlokowana niedaleko od wioski zajętej przez Niemców.
[edytuj] Atak francuskiej piechoty
Beresford dostrzegł manewr oskrzydlający Soulta i próbował przeformować swoje siły. Hiszpański Korpus (na który miał uderzyć atak z flanki) dostał rozkaz ustawienia się czołem na południe. 2. dywizja pod dowództwem generała Stewarta za Albuerą została zastąpiona przez portugalską dywizję i przesunięta na południe aby rozciągnąć prawą flankę na zachód dotychczas niestrzeżoną za Hiszpanami. 4 Dywizja pod dowództwem generała Cole'a pozostawała w rezerwie. Jednak Blake dowodząc Hiszpanami odmówił przesunięcia swoich oddziałów, ponieważ był pewny, że główny atak nadejdzie od strony Albuery. Kiedy francuski V Korpus pod dowództwem generała Girarda rozpoczął atak na trzy hiszpańskie dywizje pod dowództwem generałów Zayasa, Lardizabala i Ballasterosa tylko odziały Zayasa były ustawione frontem do nacierających (z jego własnej inicjatywy). Flanki V Korpusu były osłaniane przez artylerię konną. Na jego lewej flance zajęła pozycję Dywizja Francuskich Dragonów pod dowództwem generała Latoura Mauborga a na swojej prawej flance miał dywizję piechoty generała Werle'a.
[edytuj] Zniszczenie Brygady Colborne'a
Hiszpańscy żołnierze Zayasa walczyli dobrze i 2 Dywizja generała Stewarda razem z baterią z KGL była w drodze aby ich wesprzeć. Brygada Colborne'a posuwała się w linii na lewą flankę francuskiej kolumny piechoty. Francuzi byli rozbici i Steward rozkazał nacierać. Jednak w tym momencie zaczęło mocno padać, co zredukowało widzialność i sprawiło, że strzały z muszkietu stały się bardzo trudne. Brytyjska piechota była ustawiona w linie z bardzo małą jeżeli nie żadną siłą ognia i nieświadoma, że francuska kawaleria, która wykonała szersze oskrzydlenie znajdowała się na ich prawej flance i za nimi.
W tym momencie generał Latour Maubourg wysłał przeciw nim Regiment Ułanów i 10 Regiment Huzarów. Trzy brytyjskie regimenty 3, 2/48 i 66 które zostały uderzone z flanki i od tyłu zostały prawie całkowicie zniszczone (3 Regiment 85% zabitych, 2/48 Regiment 75% zabitych i 66 Regiment 62% zabitych). 31 Regiment Piechoty Brytyjskiej zdołał w ostatniej chwili sformować czworobok, aby uniknąć zniszczenia przez francusko-polską kawalerię. Ułani zdobyli pięć regimentalnych flag i pięć dział z baterii KGL a huzarzy francuscy 1 flagę. Tymczasem piechota zaatakowała 31 Regiment, ale została odparta. Następnie ułani zaatakowali Hiszpańską Brygadę dowodzoną przez generała d'Espana i sztab Beresforda, który osobiście musiał odeprzeć atak polskiego ułana (patrz obraz na początku). Niektórzy hiszpańscy żołnierze w większości z dywizji Ballesterosa i Lardizabala uciekli, ponieważ pojedyncze grupy ułanów przedarły się na ich tyły szerząc tam śmierć. Ta część bitwy zakończyła się nieskutecznym atakiem na ułanów Regimentów Dragonów Hiszpańskiego (uciekli przed walką) i 4 Brytyjskiego ze stratą 27 żołnierzy.
[edytuj] Atak francuski się załamuje
Francuski atak skierował się następnie na brygadę Houghtona (29, 1/48, 57 Regimenty Piechoty) z 2 Dywizji, która utrzymała swoją pozycję mimo ciężkich strat. Pułkownik Inglis z 57 Regimentu upadł ciężko ranny, lecz mimo to nie dał się zabrać z pierwszej linii i ciągle wołał do swoich ludzi "die hard" [Zgińcie "Twardo" (walcząc do końca)]. Do tego momentu bitwa przebiegała po myśli Soulta, jednakże był już on świadom tego że Korpus Hiszpański Blake'a jest połączony z Korpusem Beresforda dlatego obawiał się użyć swoich ostatnich rezerw aby zapewnić sobie zwycięstwo. Tymczasem Latour-Maubourg rozkazał Polakom zaatakować jeszcze raz przeciw dywizji Cole'a. Uderzając zmiażdżyli kompanie fizylierów znajdujące się na skrzydłach i wprowadzili zamęt wśród pozostałych, następnie zaatakowali cztery bataliony portugalskiej piechoty gdzie powitał ich ciągły ostrzał z muszkietów. Zostali odparci chociaż pojedynczy ułani docierali do czworoboków brytyjsko-portugalskiej piechoty i zaznaczyli tam swoją obecność swoimi lancami zanim pośpiesznie zaczęli się wycofywać przed ogniem muszkietów. W końcu kawaleria francuska zaczęła wkraczać do boju lecz decyzja zapadła zbyt późno gdyż linie brytyjskie zdążyły się ponownie zreorganizować i francuscy dragoni zostali odparci. Ułani zebrali swoje trofea i jeńców i zabrali ich na tyły, kiedy mijali rozbitą francuską piechotę zaczęli krzyczeć "Towarzysze, Nie poddawajcie się! Vive l'Empereur! Vive l'Empereur!". Triumfalnie pokazywali zdobyte sztandary i Francuzi zgotowali im głośny aplauz. Niestety ułani byli zmuszeni opuścić większość zdobytych dział, ponieważ francuscy żołnierze ukradli ich konie pociągowe, jak się później okazało była między nimi flaga 1/3 Regimentu piechoty brytyjskiej. Mimo że kawaleria francusko-polska zdominowała flanki bitwy to centrum było zbyt rozbite przez walczące z nieopisanym poświęceniem dywizje hiszpańskie wkrótce zluzowane przez wojska brytyjskie i zostało zaatakowane z flanki przez dywizje Cole'a po czym zupełnie się rozpadło i w konsekwencji doprowadziło do wycofania się dwa dni później wojsk francusko-polskich z pola bitwy. Dodatkową przyczyną było posiadanie dużej przewagi w piechocie wojsk brytyjsko-hiszpańsko-portugalskich, czego zaczął być świadom Soult. Historyk brytyjski Napier pisze: "Nadszedł ranek i obie strony znajdowały się w tej samej sytuacji, ranni ciągle leżeli na polu bitwy, wrogie linie ciągle były dla siebie niebezpieczne. Chociaż większość poległych znajdowała się po francuskiej stronie jednak najlepsi żołnierze zginęli po stronie Koalicji tymczasem czarne masy potężnej kawalerii i artylerii Soulta które pokrywały cały jego front wydawały się być zdolne samodzielnie walczyć ponownie o zwycięstwo, prawe skrzydło wydawało się grozić drodze do Badajoz i Beresford w przygnębieniu i wątpliwościach czekał na następny atak".
[edytuj] Po Bitwie
Ofiary po obu stronach były wysokie Soult stracił 5936 żołnierzy, głównie piechoty z kolei brytyjski Korpus Beresforda 5916 straty hiszpańskie nie są dokładnie znane, ale określa się je w przybliżeniu na ok. 1000 zabitych, co daje łącznie sumę ok. 7000 zabitych po stronie Koalicji. Ta kalkulacja jest prawidłowa aczkolwiek po bitwie starano się zrobić z niej za wszelką cenę zwycięstwo Koalicji, dlatego celowo w różnych źródłach straty z oficjalnego raportu Soulta ok. 6000 urastały nawet do 9000 żołnierzy.
Niestety do niesławnych epizodów tej bitwy trzeba zaliczyć zachowanie brytyjskich żołnierzy którzy odmówili niesienia pomocy ciężko rannym ułanom którzy dostali się do niewoli. Zostali oni pozostawieni sami sobie powoli konając na pobojowisku. Brytyjczycy tłumaczyli się z tego aktu zemsty mówiąc że mieli doczynienia z barbarzyńcami i jako takich ich potraktowali. Trzeba przyznać, że Polacy nie oszczędzili wielu poddających się Brytyjczyków podczas zagłady brygady Coleborne'a, co jednak nie rozgrzesza Brytyjczyków ponieważ czym innym jest walka w ogniu bitwy a czym innym zachowanie gdy ona się skończy.
Wynik bitwy jest do dzisiejszego dnia kwestią sporną i każdy naród stara się go widzieć na swój własny sposób, co jest definitywnym wskazaniem, iż zakończyła się ona taktycznym remisem gdyż można by przecież przyjąć, że decyzja Soulta o wycofaniu się i połączeniu z marszałkiem Marmontem była trafna gdyż spowodowała odstąpienie oblegających od Badajoz, dlatego właśnie można by uznać tą bitwę jako zwycięstwo francusko-polskie co jest oczywistą nieprawdą. Zarówno Soult jak i Beresford rozważali wycofanie się z pola bitwy to Soult pierwszy się na nie zdecydował a Beresford wykonał je połowicznie jak pisze Napier "Istnieje nawet bardziej pewny dowód, że marszałek Beresford rozważał odwrót, ponieważ dał do niego rozkaz który był w połowie wykonany! Most i wioska Albuera zostały właściwie opuszczone z jego rozkazu przez KGL [Królewski Niemiecki Legion (G-German)] Altena i niemiecką artylerię a sam Beresford osobiście upomniał pułkownika Halketa z KGL za zbyt wolne wykonanie." Za taktycznym remisem przemawia również opinia głównodowodzącego siłami brytyjskimi marszałka Wellingtona, który odpowiedział na raport Beresforda dotyczący bitwy słowami "to nie wystarczy napisz mi zwycięstwo" a także "jeszcze jedna taka bitwa i będziemy zrujnowani."
Oceny dowódców:
Marszałek Soult – przyklejono mu opinię wyprowadzającego żołnierzy do bitwy w pięknym porządku, ale że potem nie bardzo wie, co ma z nimi dalej robić, co jest całkowitą nieprawdą, ponieważ analizując jego posunięcia można jasno stwierdzić:
- był pewien, że ma naprzeciw siebie słabszego wroga i dopiero w trakcie bitwy zdał sobie sprawę z błędnej oceny sytuacji.
- umiejętnie zorientował się, iż jego siły kawalerii są większe i umiejętnie to wykorzystał, aby ocalić swoją piechotę i wycofać się z pola bitwy.
- nie postawił wszystkiego na jedną kartę gdyż wiedział, że może połączyć się z marszałkiem Marmontem i wygrać ponowną konfrontację nie ryzykując porażki, która pozbawiłaby nie tylko jego, ale i Marmonta przewagi liczebnej, jaką wspólnie mogli osiągnąć nad wojskami koalicji, co było najrozsądniejszym rozwiązaniem.
Marszałek Beresford – stwierdzono, że jego dowodzenie doprowadziło do olbrzymich strat szczególnie w kontyngencie brytyjskim, co jest również całkowitą nieprawdą, ponieważ analizując jego posunięcia można jasno stwierdzić:
- świetnie wybrał teren bitwy gdyż gdyby przyjął ją na równinie prawdopodobnie jego kawaleria zostałby zniszczona na flankach a armia okrążona i unicestwiona tak jak armia rzymska pod Kannami.
- w momencie rozpoczęcia bitwy rozciągnął swoją linię frontu uniemożliwiając w dużej mierze pełne wykorzystanie przewagi kawalerii francusko-polskiej.
- w kluczowym momencie bitwy prawidłowo ocenił sytuację a niesubordynacja sprzymierzonych doprowadziła do niebezpieczeństwa.
- w zagrożony rejon wysłał siły, aby oskrzydlić francuską piechotę, przy czym posiadał, dwukrotnie mniej liczne jednostki kawalerii, dlatego musiał nimi szafować oszczędnie, przez co wynik bitwy był patowy.
Tak, więc sumując na taktyczny remis w tej bitwie złożyły się różne czynniki, ale jako główny można wymienić różnice w składzie wojsk.
[edytuj] Skutki
Jeżeli chodzi o skutki militarne należy zaznaczyć, że bitwa ta nie miała większego znaczenia, mimo że była jedną z największych stoczonych w wojnie na Półwyspie Iberyjskim.
Jeżeli chodzi o zdobyte brytyjskie sztandary to ich los był bardzo burzliwy i zachowały się do dzisiejszych czasów w niewielkich fragmentach i są przechowywane w Katedrze Inwalidów w Paryżu.
Po bitwie Napoleon odznaczył ułanów licznymi krzyżami Legii Honorowej. Pułkownik Jan Konopka awansował na generała brygady. Następnie został szefem instruktorem dla nowo formowanych sześciu francuskich regimentów ułanów (lansjerów). Liczni ułani zostali wybrani do prestiżowego 1 Regimentu ułanów (Lansjerów) Starej Gwardii.
Najpoważniejszym skutkiem bitwy było zapewne zauważenie na scenie międzynarodowej oddziału polskich ułanów (lansjrów) i stworzenie takich samych jednostek w innych armiach europejskich np. w brytyjskiej, gdzie odziały te są corocznie opiewane w legendzie: Szarży lekkiej brygady.
[edytuj] Legenda Bitwy
Bitwa pod Albuerą jest bardzo mało znanym epizodem w historii Polski. Jest kilka powodów tej sytuacji. Po pierwsze wojska brytyjskie ani też hiszpańskie czy portugalskie nie były nigdy pierwszorzędnym wrogiem Polski. Walki w Hiszpanii nigdy nie były nasycone takimi emocjami jak walki przeciwko Rosjanom, Prusakom czy Austriakom. Następnym powodem jest nieobecność Napoleona podczas bitwy' nie tak jak to miało miejsce pod Somosierrą, która głównie dlatego stała się tak popularna w Polsce.
[edytuj] Bibliografia
- Marian Kujawski "Z bojów polskich w wojnach napoleońskich Maida – Somosierra – Fuengirola – Albuera", Nakładem Polskiej Fundacji Kulturalnej Londyn 1967.
- William Francis Patrick Napier "History of the War in the Peninsula".
- Andrzej Krzysztof Szymański "Albuera, zapomniana karta z dziejów kawalerii polskiej." Mówią Wieki 8/2000.
- Herold, J. Christopher "The Age of Napoleon". Nowy Jork: American Heritage Inc., 1963.
- Kielecki i Tyszka "Dał nam przykład Bonaparte"
- Kirkor – "Pod Sztandarami Napoleona"
- Kirkor – "Legia Nadwiślańska 1808-1814"
- Nafziger – "Polacy i Saksończycy"
- Lemonofides – "Barwy Piechoty Brytyjskiej"
- Milne – "Standardy i Kolory Brytyjskiej armii od 1661 do 1881"
- Fletcher – "Krwawa Albuera" – autor nie użył jednego nie brytyjskiego źródła dlatego książka jest silnie proangielska.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- 1. bitwa pod Albuerą (po angielsku)
- 2. bitwa pod Albuerą (po angielsku)
- 3. bitwa pod Albuerą (po angielsku)
- 4. bitwa pod Albuerą (po angielsku)
- 5. bitwa pod Albuerą (po angielsku)
- 6. bitwa pod Albuerą (po angielsku)
- 7. bitwa pod Albuerą (po angielsku)
- 8. bitwa pod Albuerą (po angielsku)
- 9. bitwa pod Albuerą (po polsku)
- 10. bitwa pod Albuerą (po polsku)
