Cesarstwo rzymskie

Z Wikipedii

Niektóre informacje zawarte w artykule wymagają weryfikacji.
Zajrzyj na stronę dyskusji, by dowiedzieć się, jakie informacje budzą wątpliwości.

Imperium Romanum
Cesarstwo Rzymskie

←

27 p.n.e. - 395

→

Dewiza: Senatus Populusque Romanus (SPQR)
(Senat i lud rzymski.)

Ostatnia głowa państwa

Cesarz Teodozjusz I Wielki

Powierzchnia
• całkowita

około 9 mln 172 tys. 50 km²

Liczba ludności (25 p.n.e.)
• całkowita
• gęstość zaludnienia

56 mln 800 tys.
20,7 osób/km²

Jednostka monetarna

Data powstania

Gajusz Oktawiusz
27 p.n.e.

Data likwidacji

395 podział na część zachodnią i wschodnią

Religia dominująca

Religia starożytnego Rzymu
od 392 r. chrześcijaństwo

Historia Włoch
Chronologia
Państwa historyczne w Italii
Italia
Republika rzymska
Cesarstwo rzymskie
Królestwo Longobardów
Państwo środkowofrankijskie
Włochy w średniowieczu
Włochy w XVI wieku
Włochy w XVII wieku
Włochy w XVIII wieku
Włochy w XIX wieku
Zjednoczenie Włoch
Zjednoczone Królestwo Włoch
Faszyzm włoski
Włochy w czasie II wojny światowej
Włochy w XX wieku

Cesarstwo Rzymskie – starożytne państwo obejmujące obszary basenu Morza Śródziemnego, powstałe z przekształcenia Republiki Rzymskiej w system monarchiczny. Przyjmuje się, że początkiem cesarstwa jest rok 27 p.n.e., kiedy Gajusz Oktawiusz otrzymał od senatu tytuł augusta (wywyższony przez bogów). Potwierdzało to pozycję Oktawiana jako najważniejszej osoby w państwie i przyniosło definitywny koniec republice rzymskiej.

Spis treści

1 Cezar August
2 Dynastia julijsko-klaudyjska
3 Dynastie Flawiuszów i Antoninów
4 Cesarze-żołnierze
5 Administracja w pierwszych wiekach cesarstwa
6 Reformy Dioklecjana i Konstantyna
7 Podział cesarstwa na dwa w 395 roku
8 Podział terytorialny pod koniec IV w. n.e.
9 Władze cesarstwa rzymskiego
10 Inne funkcje i stanowiska
11 Zobacz też
12 Linki zewnętrzne

[edytuj] Cezar August

Panowanie Oktawiana Augusta (44 p.n.e. - 14 n.e.) cechowało przywrócenie stabilności politycznej i społecznej. Ustrój republikański nie został formalnie zniesiony, a władza cesarza wywodziła się z połączenia kompetencji urzędów cywilnych oraz wojskowych, w szczególności władzy konsula (najwyższego urzędnika i dowódcy wojskowego), trybuna ludowego (protektora ludu z prawem weta i inicjatywą prawodawczą) i najwyższego kapłana (Pontifex Maximus). Cezara określano również jako zwycięskiego wodza (Imperator) oraz ojca ojczyzny (pater patriae). August zachował przywileje senatorów, podkreślając, że jest pierwszym wśród równych (princeps). Dlatego ten system rządzenia nazwano pryncypatem.

August wprowadził szereg reform usprawniających administrację rzymską. Zastąpił skorumpowanych i ambitnych patrycjuszy sprawnymi administratorami ze stanu ekwitów (należał do nich m.in. Poncjusz Piłat), dając im kluczowe stanowiska w państwie np. prefekta Egiptu (ważne źródło zaopatrzenia w zboże) czy prefekta pretori (gwardia cesarska w Rzymie). Zastąpił także skorumpowanych przedsiębiorców, dzierżawiących podatki, urzędnikami państwowymi. Rozsądne podatki i stabilna moneta spowodowały rozwój handlu i wzrost gospodarczy.

August zajął się także reformą religii i uzdrowieniem obyczajów. Ustanowił prawa zachęcające do małżeństwa i posiadania dzieci (opodatkowano kawalerów i bezdzietnych), wprowadził kary za przestępstwa seksualne. Promował kulturę opiewającą proste, wiejskie i rodzinne wartości oraz pobożność. Odbudował 53 świątynie w Rzymie, odnawiając zaniedbane ceremonie religijne.

[edytuj] Dynastia julijsko-klaudyjska

Następca Augusta – Tyberiusz (14-37) był skutecznym dowódcą i administratorem. Pod koniec panowania wycofał się do willi na Capri, pozostawiając rządy w ręku prefekta pretori Lucjusza Aeliusza Sejanusa. Istnieje podejrzenie, czy jego wejścia na "tron cesarski" nie ułatwiła jego matka - Liwia, podejrzana o spowodowanie zabójstwa męża Julii Starszej - Gajusza Cezara oraz jej synów Marka Marcellusa i Lucjusza Cezara. Julia była córką Augusta z pierwszego małżeństwa ze Skrybonią. Tyberiusz podczas panowania nie opuścił ani razu Italii. Na Capri dokonywał wielu gwałtów i zbrodni.

Jego bratanek i sukcesor Gajus zwany Kaligulą (37-41) zdobył początkowo popularność znosząc podatek od sprzedaży oraz sponsorując igrzyska sportowe i przedstawienia, ale szybko stał się tyranem. Mordował senatorów, aby posiąść ich żony i własność, na gubernatorów mianował przyjaciół z dzieciństwa, żądał oddawania sobie czci jako Jowiszowi i – według Swetoniusza – planował powierzenie urzędu konsula swojemu koniowi, Incitatusowi. W końcu został zamordowany przez spiskowców.

Forum Romanum - Pozostałości po dawnej stolicy Cesarstwa Rzymskiego

Po śmierci Kaliguli rozważano przywrócenie republiki, ale pretorianie wymusili na senacie uznanie nowego cesarza. Został nim Klaudiusz (41-54), który odznaczył się rozsądnymi decyzjami politycznymi oraz wprowadzeniem humanitarnych praw dotyczących dłużników i niewolników. Klaudiusz rozbudował również port w Ostii oraz wybudował nowy akwedukt zaopatrujący Rzym w wodę. Został otruty przez swoją żonę Agrypinę, która w ten sposób zdobyła tron dla swojego syna Nerona (54-68). Neron zapoczątkował prześladowania chrześcijan, wykorzystując do tego pożar Rzymu w 64 roku. Władał nieudolnie i wybuchły przeciwko niemu bunty. Popełnił samobójstwo podczas ucieczki z opanowanego przez swoich wrogów Rzymu.

Śmierć Nerona zapoczątkowała wojnę domową, podczas której rzymscy żołnierze powołali po kolei czterech cesarzy: Galbę, Othona, Witeliusza i Wespazjana. Dlatego rok 69 nazywany jest rokiem czterech cesarzy. Obnażyło to fikcję republikańskich tradycji – władza cesarzy opierała się w istocie na armii.

[edytuj] Dynastie Flawiuszów i Antoninów

Z walk o władzę zwycięsko wyszedł Wespazjan (69-79), dowódca armii na wschodzie. Wybór na cesarza zastał go podczas tłumienia powstania żydowskiego w Palestynie. Powołując nowych senatorów spoza Italii oraz lojalnych dowódców zbudował poparcie dla nowej dynastii – Flawiuszy. Uzdrowił finanse państwa. Po nim władzę przejął syn cesarza Tytus Flawiusz. Jego krótkotrwałe rządy (79-81) dobrze zapisały się w pamięci Rzymian, podczas gdy jego następca Domicjan (81-96) uważany był za tyrana, a złej opinii nie poprawiły mu liczne sukcesy wojskowe. Domicjan zbudował system fortyfikacji między Renem i Dunajem. Nie ufając senatorom rozbudował system szpiegostwa i terroru. Zginął w wyniku spisku pałacowego.

Senat powołał na tron Nerwę (96-98), który adoptował szanowanego gubernatora Germanii – Trajana (98-117), zapoczątkowując w ten sposób dynastię Antoninów. Trajan był pierwszym cesarzem urodzonym poza Rzymem (w Hiszpanii) i wybitnym żołnierzem, który podbił kilka nowych prowincji – Dację, Armenię, Arabię, Mezopotamię. Ze względu na zdolności administracyjne i rozsądną politykę uważany jest za jednego z najlepszych cesarzy. Zainicjował program budowy wielu obiektów w całym imperium. Był autorem programu świadczeń społecznych – m.in. rozdawnictwa żywności dla biednych dzieci. Wzbudzał podziw senatorów i podwładnych bezpośrednim i sprawiedliwym traktowaniem oraz otwartym umysłem. Za jego panowania imperium obejmowało tereny od wybrzeży Zatoki Perskiej i Egiptu po środkową Szkocję i od płn Maroka do wybrzeży morza Kaspijskiego w roku 117 naszej ery + Rumunia.

Zasięg państwa rzymskiego w latach: 133 p.n.e. (czerwony), 44 p.n.e. (pomarańczowy - późna Republika, zdobycze takich przywódców jak Pompejusz i Juliusz Cezar), 14 n.e (żółty - zdobycze Oktawiana Augusta), 117 n.e (zielony - zdobycze późniejszych cesarzy)

Kuzyn i sukcesor Trajana, Hadrian (117-138) był niezmordowanym podróżnikiem i miłośnikiem greckiej kultury. Rozpoczął rządy od wycofania wojsk z Armenii i Mezopotamii, których utrzymanie było zbyt kosztowne. Zreformował administrację, kontynuował budowę fortyfikacji limes (np. 117-kilometrowy Wał Hadriana w Brytanii) oraz dróg. Po nim tron odziedziczył Antoninus Pius (138-161). Jego pokojowe panowanie można uznać za najlepszy okres w historii Rzymu. Jego następca Marek Aureliusz (161-180) był już zmuszony poświęcić wiele czasu walkom z najazdami Germanów. Był filozofem na tronie, a jego Rozmyślania należą do klasyki filozofii stoickiej.

Historycy nazywali pięciu cesarzy z dynastii Antoninów (Nerwę, Trajana, Hadriana, Antoninusa Piusa i Marka Aureliusza) "dobrymi cesarzami". Trudno byłoby tak określić syna i dziedzica Marka Aureliusza – Kommodusa (180-192), który interesował się głównie walkami gladiatorów, w których chętnie sam brał udział. Kiedy Kommodus zmarł (najprawdopodobniej zamordowany), zdemoralizowani pretorianie przeprowadzili aukcję, której stawką był tron cesarski. Wkrótce do gry dołączyły także legiony i zaczęła się wojna domowa, która spustoszyła imperium.

[edytuj] Cesarze-żołnierze

Wojna domowa wyniosła na cesarski tron Septymiusz Sewera (193-211) – dowódcę armii Dunaju. Po pokonaniu rywali był zmuszony poświęcić większość panowania na gaszenie płonących granic imperium. Nie ufał senatowi i pozbawił senatorów stanowisk dowódczych w armii. Nie ufał także gwardii pretoriańskiej, którą rozwiązał. Lojalność armii zapewnił sobie ustalając stały żołd oraz rozluźniając dyscyplinę – zezwolił żołnierzom na małżeństwo, posiadanie własnej ziemi oraz zamieszkiwanie w miastach poza obozami. Żołnierzom powierzył także szereg obowiązków administracyjnych, m.in. zbieranie podatków. Reformy te jednak raczej osłabiły niż umocniły państwo, a jego pięciu następców (w tym dwóch synów) zostało zamordowanych mimo stałej polityki przekupywania wojsk. Ważnym posunięciem następcy Septymiusza – Karakalli było rozciągnięcie praw obywateli rzymskich na wszystkich wolnych mieszkańców imperium w 212 roku. Panowanie dynastii Sewerów zakończyło się w 235 zabójstwem cesarza Aleksandra Sewera.

Armia poczęła się uważać za reprezentanta ludu rzymskiego i źródło wszelkiej władzy. Między 235 a 284 rokiem wojsko powołało około 20 cesarzy, którym udało się zająć Rzym, i 30, którym to się nie udało. Tylko jeden z tych cesarzy zmarł śmiercią naturalną. Upadek władzy spowodował załamanie się gospodarki: poborcy podatkowi żądali olbrzymich podatków dla walczących ze sobą armii, a zbankrutowani rolnicy stawali się poddanymi latyfundystów lub zajmowali się rabunkiem. Porzucone ziemie zdobywały w tym czasie plemiona germańskie przybyłe zza Renu i Dunaju. Na wschodzie w granice imperium wdarły się wojska Sasanidów, a następnie własne państwo stworzyła tam Palmyra. Anarchia oraz zaniedbanie dróg i mostów sparaliżowała handel, co wywołało autarkiczną gospodarkę na wsi i upadek miast. Pieniądz stracił wartość (monety bite w roku 270 zawierały tylko 1% srebra), co spowodowało przejście z gospodarki pieniężnej na wymianę barterową. Również podatki pieniężne zostały zastąpione przez podatki naturalne pobierane u producentów np. w żywności, broni i odzieży. Zubożenie sponsorów uderzyło także w szkolnictwo, kulturę, igrzyska i festiwale religijne. Ubocznym skutkiem był wzrost senatorskich latyfundiów i zastępowania w nich niewolników (jako zbyt drogich) przez ubogich dzierżawców. Za panowania Aureliana (271-275) Rzym, który już dawno wykroczył poza mury postawione w IV w. p.n.e., został otoczony nowymi murami. Był to widomy znak słabości cesarstwa.

[edytuj] Administracja w pierwszych wiekach cesarstwa

Cesarstwo rzymskie obejmowało wówczas terytorium, na którym obecnie znajduje się ponad 30 państw. Zamieszkiwało je około 50 milionów ludzi. Mimo to posiadało ono szczątkową administrację centralną. Wpływ państwa na codzienne życie znakomitej większości obywateli był znikomy. Cesarz, wsparty niewielkim zespołem sekretarzy, złożonym najczęściej z jego własnych niewolników oraz wyzwoleńców nie był w stanie zarządzać zbyt wieloma sprawami i w rzeczywistości znaczną część władzy musiał oddawać zarządcom prowincji i prokuratorom, których aparat administracyjny też nie był znaczący. Całe imperium tworzyła mozaika samorządnych miast, którymi, wraz z przyległymi do nich terenami, rządziła miejscowa elita. Odpowiadała ona za prowadzenie bieżącej administracji, realizację wielu ustaw i ściąganie podatków. Miasta te były przeważnie kopiami stolicy imperium – miały własny senat i urzędników wybieranych corocznie spośród lokalnych wielmożów.

[edytuj] Reformy Dioklecjana i Konstantyna

Sytuacja gospodarcza i militarna zaczęła poprawiać się w latach 70. III w. Stabilizację polityczną przywrócił Dioklecjan, który został cesarzem w 284 roku. Uznawszy, że sam nie podoła obowiązkom, dobrał sobie jako współrządcę Maksymiana, któremu powierzył zarząd prowincji zachodnich. Wkrótce potem obaj cesarze (auguści) dostali po pomocniku (cezarze). System sprawowania władzy przez czterech cesarzy (tetrarchia) został stworzony przez Dioklecjana, jako stała instytucja. W 305 Dioklecjan abdykował i przekazał władzę swojemu cezarowi. Pokojowe przekazanie władzy jednak się nie powiodło. Wybuchła wojna domowa, z której zwycięsko wyszedł Konstantyn, który w 312 opanował zachodnią, a w 324 wschodnią część cesarstwa.

Podczas rządów Dioklecjana i Konstantyna cesarstwo zostało zreorganizowane. Armię rozbudowano i podzielono na broniących granic limitanei i ruchomą armię polową comitatenses. Prowincje zostały podzielone na mniejsze jednostki, aby ułatwić zarządzanie nimi. Przywróciło to co prawda ład społeczny, ale powstała rozbudowana warstwa administracji, która szybko okazała się nieudolna i skorumpowana. W dodatku wzrosły podatki. Ludność ubożała, chłopi stopniowo spadali do rangi niewolników.

Chrześcijaństwo, które narodziło się w I w. w Palestynie, bardzo szybko zyskiwało popularność. Już na początku II w. jego zwolennicy żyli w całym cesarstwie. Chrześcijanie często spotykali się z wrogością pozostałych mieszkańców imperium. Zarzucano im ateizm, gdyż nie wierzyli w pogańskich bogów, władze cesarstwa jednak ich nie prześladowały. Wszystko zmieniło się w III w. W niepewnych czasach nowa religia zyskiwała na popularności. Rosnące szeregi chrześcijan zaniepokoiły władze i zaczęły się oficjalne prześladowania. Ich apogeum przypadło na pierwsze lata IV w. Bezlitosne, krwawe prześladowania nie złamały jednak Kościoła, wręcz przeciwnie – odwaga męczenników umacniała jego autorytet. Zrozumiał to Konstantyn i w 313 roku wydał edykt mediolański. Dwadzieścia cztery lata później, będąc już na łożu śmierci, Konstantyn przyjął chrześcijaństwo. Wszyscy kolejni cesarze byli już chrześcijanami. Wyjątkiem okazał się panujący w latach 361-363 Julian, który podjął ostatnią – nieudaną – próbę ożywienia pogaństwa. W 392 roku cesarz Teodozjusz Wielki wprowadził chrześcijaństwo jako religię państwową. Wszelkie inne były nielegalne.