Czechy

Z Wikipedii

Česká republika Republika Czeska
Flaga Czech Godło Czech
Dewiza: (czes.) Pravda vítězí (Prawda zwycięża)
Hymn: Kde domov můj (Gdzie mój dom)
Język urzędowy	czeski
Stolica	Praga
Ustrój polityczny	demokracja parlamentarna
Głowa państwa	prezydent Václav Klaus
Szef rządu	premier Mirek Topolánek
Przewodniczący Izby Poselskiej	Miloslav Vlček
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	114. na świecie 78 866 km² 2%
Liczba ludności (2007)  • całkowita   • gęstość zaludnienia  • narodowości	78. na świecie 10 381 0001▲ 131 osób/km² Czesi: 94,2%2
PKB (2008)  • całkowite   • na osobę	211,7 mld. USD3▲ 20 607 USD▲
PKB (PPP) (2008)  • całkowite   • na osobę	264,7 mld. USD▲ 25 765 USD▲
Jednostka monetarna	korona czeska (CZK)
Religia dominująca	agnostycyzm, chrześcijaństwo, ateizm
Strefa czasowa	UTC +1 - zima UTC +2 - lato
Kod ISO 3166	CZ
Domena internetowa	.cz
Kod samochodowy	CZ
Kod telefoniczny	+420
1  Český statistický úřad - stan na 31 grudnia 2007 2  Český statistický úřad (PDF) 3  Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2008 (źródło: IMF)

Republika Czeska, Czechy (cz. Česko, Česká republika; ČR) – państwo w Europie Środkowej, bez dostępu do morza. Od 1918 do 1939 i od 1945 do 1993 wchodziło w skład Czechosłowacji. Od 1 maja 2004 Republika Czeska jest członkiem Unii Europejskiej.

Dzisiejsza Republika Czeska składa się z trzech historycznych części, którymi są Czechy właściwe (cz. Čechy), Morawy (cz. Morava) i Śląsk Czeski (cz. České Slezsko). W 1920 przyłączono również niewielkie skrawki Dolnej Austrii (České Velenice - dawne północne przedmieścia austriackiego Gmünd oraz okolice - tzw. Vitorazsko - oraz tzw. Valticko z miastem Valtice). Godło państwowe Republiki zawiera czeskiego lwa i dwa orły - morawskiego i śląskiego.

Spis treści 1 Historia 2 Ustrój polityczny 2.1 Podział administracyjny 3 Gospodarka 3.1 Turystyka 4 Geografia 4.1 Ukształtowanie terenu 4.2 Klimat 4.3 Wody 5 Demografia 5.1 Miasta Czech 6 Kultura 7 Przypisy 8 Bibliografia 9 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Pierwsze ślady osadnictwa (plemiona celtyckie) pochodzą z epoki brązu. Około roku 400 p.n.e. na terytorium dzisiejszych Czech przybyło z terenów dzisiejszych Niemiec plemię Bojów (od których pochodzi łacińska nazwa kraju Bohemia). Około 100 roku p.n.e. obszar dzisiejszych Czech podbiło plemię Markomanów, które skutecznie przeciwstawiało się wojskom rzymskim. W VI wieku pojawiły się pierwsze plemiona słowiańskie.

Pod koniec IX wieku Czechy zostały zjednoczone przez Przemyślidów. Według legendy księżniczka Libusza poślubiła rolnika imieniem Przemysł, dając początek dynastii. Jako stolice obrali Pragę, w roku 973 zostało założone biskupstwo praskie. W roku 1019 książę Brzetysław I zjednoczył Czechy i Morawy. Pierwszym królem Czech, dzięki poparciu cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Henryka IV został Wratysław II w roku 1085. Wtedy też Czechy weszły w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Podczas panowania Przemysła Ottokara I (1197-1230) miał miejsce napływ niemieckich osadników, rozwój miast, handlu i przemysłu. Dzięki zwiększonym dochodom jego wnuk Przemysł Ottokar II rozszerzył swoje panowanie na obszar od Śląska poprzez Austria po Słowenię. Doprowadziło to do konfliktu z Habsburgami, a sam Ottokar II zginął w bitwie na Morawskim Polu. Jego syn Wacław II podbił część ziem polskich i koronę Polski, jednakże jego syn Wacław III został zamordowany w drodze do Polski na koronację, w wyniku czego główna linia dynastii wygasła.

Nastąpił okres destabilizacji państwa i konfliktów z Świętym Cesarstwem Rzymskim, zażegnane dopiero małżeństwem córki Wacława II Czeskiego, Elżbiety z Janem Luksemburskim, synem cesarza Henryka VII. Jego syn i następca Karol IV został wybrany na cesarza (1355) i walnie przyczynił się do rozkwitu Pragi, która będąc stolicą cesarstwa, stała się kulturalnym i intelektualnym jego centrum. Rozpoczęto budowę Katedry św. Wita i mostu Karola. W roku 1348 zostało zaprojektowane Nowe Miasto, po dziś dzień pozostające przykładem nowoczesnej urbanistyki. Karol założył również Uniwersytet w Pradze, pierwszy w Europie Środkowej.

Królestwo Czech odgrywało znaczącą rolę w regionie do czasu husyckich wojen religijnych w XV wieku. W okresie od 1526 r.znalazło się w strefie wpływów Habsburgów.

W XVI wieku tereny czeskie, na których wciąż żywotna była tradycja husycka z łatwością przyjęły idee reformacji. Prowadziło to do nieustannych spięć społeczeństwa czeskiego z ultrakatolickimi Habsburgami, które w rezultacie doprowadziły do wybuchu wojny trzydziestoletniej w 1618 roku. Konsekwencją klęski Czechów pod Białą Górą była przymusowa rekatolicyzacja kraju, likwidacja monarchii stanowej i zaprowadzenie sterowanego z Wiednia absolutyzmu. Pogłębieniu ulegała także germanizacja ziem czeskich - tak pod względem językowym jak i kulturowym.

Dopiero działalność kilku językoznawców na przełomie XVIII i XIX wieku doprowadziły do odrodzenia języka czeskiego i powstania czeskiego ruchu narodowego, w którym główną rolę odgrywał Franciszek Palacky.

Po upadku monarchii austro-węgierskiej w roku 1918 powstało państwo Czechów i Słowaków - Czechosłowacja. W 1938 roku na mocy układu monachijskiego zaanektowane zostały tereny Kraja Sudetów, a Słowacja zyskała większą autonomię. W tym samym czasie Polska, korzystając z osłabienia Czech zaanektowała Zaolzie. Państwo zmieniło nazwę na Czecho-Słowację. W roku 1939 Czechy znalazły się pod okupacją Trzeciej Rzeszy, zaś Słowacja stała się marionetkowym państwem pod jej kontrolą.

Po II wojnie światowej odrodzona Czechosłowacja dostała się w strefę wpływów Związku Radzieckiego.

W 1968 roku wojska Układu Warszawskiego dokonały inwazji Czechosłowacji i zakończyły wysiłki mające zliberalizować system komunistyczny ("Socjalizm z ludzką twarzą") podczas praskiej wiosny.

W roku 1989 Czechosłowacja odzyskała wolność i zmieniła ustrój podczas "aksamitnej rewolucji". 1 stycznia 1993 w sposób pokojowy podzielona została na dwa niezależne i suwerenne państwa: Czechy i Słowację. 9 czerwca 1993 r. Parlament Republiki Czeskiej wydał "Ustawę o bezprawności reżimu komunistycznego i oporze przeciw niemu" potępiającą komunistyczną przeszłość kraju.

Republika Czeska wstąpiła do NATO w 1999 roku, a do Unii Europejskiej została przyjęta w roku 2004.

[edytuj] Ustrój polityczny

Republika Czeska jest demokracją parlamentarną. Organem ustawodawczym jest dwuizbowy parlament. Niższa izba parlamentu - Izba Deputowanych (Poslanecká sněmovna) składa się z 200 parlamentarzystów wybieranych na czteroletnią kadencję. W skład izby wyższej - Senatu (Senát) wchodzi 81 senatorów wybieranych na okres 6 lat. Jedna trzecia senatorów jest wybierana co 2 lata.

Na czele państwa stoi prezydent, który jest wybierany przez parlament na pięcioletnią kadencję. Reprezentuje on państwo na arenie międzynarodowej. Prezydent ma prawo powoływać i odwoływać premiera oraz członków rządu, rozwiązać Izbę Deputowanych, powoływać sędziów oraz powoływać członków Czeskiego Banku Narodowego (Česká národní banka).

Organem wykonawczym jest Rząd (Vláda). Nowo powołany rząd musi przedstawić swój program przed Izbą Deputowanych oraz uzyskać wotum zaufania.

Partie polityczne mające reprezentację w parlamencie krajowym i Parlamencie Europejskim: Czeska Partia Socjaldemokratyczna (Česká strana sociálně demokratická, ČSSD), Europejscy Demokraci (Evropští demokraté, ED), Komunistyczna Partia Czech i Moraw (Komunistická strana Čech a Moravy, KSČM), Unia Chrześcijańskich Demokratów - Czechosłowacka Partia Ludowa ( Křesťanska a demokratická unie - Československá Strana Lidová, KDU-ČSL), Obywatelska Partia Demokratyczna (Občanská demokratická strana, ODS), Unia kandydatów niezależnych (Sdružení nezávislých kandidátů, SNK), Unia Wolności - Unia Demokratyczna (Unie svobody - Demokratická unie, US-DEU).

Cechy czeskiego systemu partyjnego – czeski system partyjny w podanych okresach możemy klasyfikować w następujący sposób: · 1990 – system umiarkowanie wielopartyjny z jedną partią dominującą tj. Forum Obywatelskie · 1992 - system umiarkowanie wielopartyjny z jedną partią dominującą tj. Obywatelska Partia Demokratyczna · 1996-1998-2002-2006 - system umiarkowanie wielopartyjny z dwiema głównymi partiami tj. Obywatelska Partia Demokratyczna i Czeska Partia Socjaldemokratyczna · 2006 - system umiarkowanie wielopartyjny z dwiema głównymi partiami tj. Obywatelska Partia Demokratyczna i Czeska Partia Socjaldemokratyczna.

Podstawy prawne funkcjonowania systemu partyjnego Czech – czeskie prawo nie definiuje partii politycznych. Jest to związane z liberalnym podejściem do nich. Są one traktowane jako korporacje z prawną podmiotowością, które muszą być jednak zarejestrowane. Mimo wszystko są one doceniane w prawodawstwie. Podkreślenie ich znaczenia znajduje się w art. 5 Konstytucji, który stanowi: „system polityczny jest oparty na wolnym i nieprzymuszonym tworzeniu oraz swobodnym współzawodnictwie partii politycznych, które szanują podstawowe zasady demokracji oraz przeciwstawiają się przemocy jako narzędziu dbania o swoje interesy.” Pierwsza ustawa dotycząca działalności partii politycznych została uchwalona 20 stycznia 1990r. Była ona bardzo krótka i regulowała tylko podstawowe kwestie, takie jak zasady tworzenia i rozwiązywania partii. Bardziej szczegółową ustawę uchwalono 2 października 1991r. Reguluję ona kluczowe aspekty tworzenia partii, restrykcje nakładane na ich działalność i zasady finansowania. Zakłada ona model rejestracyjny tworzenia partii. Komitet organizacyjny partii musi złożyć wniosek rejestracyjny do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Wniosek musi zawierać deklarację z nie mniej niż 1000 podpisów obywateli domagających się tworzenia partii i po drugie statut partii, który powinien określać m.in. nazwę, cele programowe, prawa i obowiązki członków. Jeśli wniosek spełnia warunki Ministerstwo Spraw Wewnętrznych rejestruje partię w ciągu 15 dni i partia uzyskuję osobowość prawną. Ustawa określa także aspekt finansowania partii. Zakłada ona subwencje z budżetu państwa dla partii i zakazuje im prowadzenia działalności gospodarczej. Istnieje także wymóg przedstawienia przez partie rocznego raportu finansowego, zawierającego opis majątku partii.

[edytuj] Podział administracyjny

Republika Czeska jest podzielona na 14 województw (nazywanych krajami) oraz miasto wydzielone Praga. Obecny podział administracyjny obowiązuje od 2000 roku. Sądy i niektóre urzędy są jednak nadal zorganizowane na podstawie podziału administracyjnego z 1960 na 10 województw, podzielonych dalej na powiaty (okres).

Herb	Kraj	Stolica	Populacja	Powierzchnia (km²)	Gęst. zal. (/km²)	PKB[1]	PKB/os.
	Praga (miasto wydzielone)		1.170.571	496	2.360	637.704	547.096
	środkowoczeski	Praga	1.144.071	11.015	104	288.888	253.912
	południowoczeski	Czeskie Budziejowice	625.712	10.057	62	150.970	251.106
	pilzneński	Pilzno	549.618	7.561	73	137.911	216.639
	karlowarski	Karlovy Vary	304.588	3.315	92	65.789	216.639
	ustecki	Ústí nad Labem	822.133	5.335	154	188.041	229.146
	liberecki	Liberec	427,563	3,163	135	94.451	229.146
	kralovohradecki	Hradec Králové	547.296	4.758	115	133.767	244.549
	pardubicki	Pardubice	505.285	4.519	112	116.639	230.880
	ołomuniecki	Ołomuniec	635.126	5.159	123	134.376	211.467
	morawsko-śląski	Ostrawa	1.257.554	5.535	227	280.210	222.638
	południowomorawski	Brno	1.123.201	7.067	159	285.855	254.684
	zliński	Zlín	590.706	3.964	149	131.789	222.885
	Wysoczyzna	Jihlava	517.153	6.926	75	121.318	234.530
	Czechy	Praga	10.220.577	78.868	130	2.767.717	271.161

[edytuj] Gospodarka

Gospodarka Czech jest uważana za jedną z najstabilniejszych spośród wszystkich państw postkomunistycznych. Od chwili podziału Czechosłowacji, w kraju wdrożono szereg reform gospodarczych i strukturalnych, wprowadzono program naprawy finansów państwa oraz przeprowadzono prywatyzację i restrukturyzację przedsiębiorstw państwowych.

W połowie 1999 roku doszło do recesji w gospodarce, która w następnych latach powoli ustępowała ożywieniu gospodarczemu, związanemu głównie ze wzrostem eksportu do Niemiec i innych krajów Unii Europejskiej. W tym okresie znacząco wzrosła również ilość inwestycji krajowych i zagranicznych. Wprowadzone reformy doprowadziły do rozwoju gospodarki, stabilizacji cen oraz spadku bezrobocia. Podobnie jak pozostałe państwa ubiegające się o członkostwo w Unii Europejskiej, Czechy musiały przystosować swoje prawo do jej zaleceń, co dodatkowo ustabilizowało rozwój gospodarczy.

Z PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca 19 475 USD (2005)Republika Czeska osiąga poziom 2/3 PKB w wiodących krajach UE i może równać się z krajami takimi jak Portugalia, Grecja czy Słowenia.

Działania mające na celu dokończenie prywatyzacji sektora bankowego, telekomunikacyjnego i energetycznego ma przynieść dalsze zwiększenie inwestycji zagranicznych, co przy restrukturyzacji dużych przedsiębiorstw i usprawnieniu sektora bankowego może doprowadzić do dalszego wzrostu gospodarczego.

Głównymi ośrodkami przemysłu są: Praga, Brno, Ostrawa i Pilzno.

Główne produkty przemysłowe:

• produkty przemysłu maszynowego
• produkty przemysłu motoryzacyjnego
• produkty przemysłu zbrojeniowego
• materiały budowlane
• szkło
• produkty przemysłu chemicznego (m.in. nawozy sztuczne)
• produkty przemysłu odzieżowego
• produkty żywnościowe

Produkcja w rolnictwie i hodowli:

• pszenica
• żyto
• buraki cukrowe
• ziemniaki
• chmiel
• tytoń
• owoce
• warzywa

Przemysł wydobywczy:

• węgiel brunatny i kamienny
• rudy żelaza
• gaz ziemny
• ropa naftowa
• rudy metali kolorowych
• rudy uranu
• rudy srebra
• rudy rtęci
• grafit

[edytuj] Turystyka

Turystyka jest bardzo ważną dziedziną czeskiej gospodarki przynoszącą pokaźne dochody, w 2001 roku, całkowity zysk z turystyki wyniósł 118,13 miliardów czeskich koron, co stanowiło 5,5% PNB i 9,3% ogólnych dochodów z eksportu. Branża turystyczna daje zatrudnienie dla ponad 110 000 osób - czyli ponad 1% wszystkich mieszkańców Czech.

W 2005 roku Republikę Czeską odwiedziło ponad 6,3 mln osób. Natomiast w 2006 ponad 6,4 mln^[2].

[edytuj] Geografia

Republika Czeska jest państwem w środkowej Europie, bez dostępu do morza. Graniczy od zachodu z Niemcami, od południa z Austrią, od wschodu ze Słowacją i od północy z Polską.

[edytuj] Ukształtowanie terenu

Większość terytorium Republiki Czeskiej zajmują tereny wyżynno-górskie Masywu Czeskiego. Jest on otoczony z trzech stron górami: Sudetami (Śnieżka 1602 m n.p.m.), Rudawami (Klinovec 1244 m n.p.m.), Lasem Czeskim (1042 m n.p.m.), Lasem Bawarskim oraz Szumawą. Środkowa część Masywu Czeskiego jest zapadliskiem z doliną Łaby, zaś na południu znajdują się kotliny Trzebońska i Budziejowicka. Od Karpat Masyw Czeski oddzielony jest na wschodzie morawsko-śląskim pasem obniżeń.

[edytuj] Klimat

W Republice Czeskiej panuje klimat umiarkowany ciepły, ze średnią temperaturą w styczniu -1° do -3°C, a w lipcu 18-19°C. Średnia roczna suma opadów to 500-700 mm. Na terenach górskich panuje klimat ostry ze średnią temperaturą roczną ok. 4° C i opadami rzędu 1200 mm.

[edytuj] Wody

Terytorium Czech należy do zlewisk trzech mórz:

• Północnego - 51 399 km²,
• Czarnego - 22 744 km²,
• Bałtyckiego - 4 721 km².

Największe rzeki poszczególnych zlewisk to:

• w zlewisku Morza Północnego:
  • Łaba
    • Wełtawa
      • Lužnice
      • Sázava
      • Otava
      • Berounka
    • Ohrza
• w zlewisku Morza Czarnego:
  • Morawa
    • Beczwa
    • Dyja
• w zlewisku Morza Bałtyckiego:
• Odra
  • Opawa
  • Olza

Na rzekach zlokalizowano wiele zbiorników retencyjnych, np.:

• Orlicki
• Lipieński
• Slapski

Czechy znane są z miejscowości uzdrowiskowych z wodami mineralnymi także z gorącymi źródłami (cieplicami) m.in. Karlowe Wary (73°C), Mariańskie Łaźnie (29,6°C).

[edytuj] Demografia

Ludność Czech (CSU, Praga)
Rok	Ludność	Zmiana %	Rok	Ludność	Zmiana %
1857	7 016 531	-	1930	10 674 386	6,6%
1869	7 617 230	8,6%	1950	8 896 133	-16,7%
1880	8 222 013	7,9%	1961	9 571 531	7,6%
1890	8 665 421	5,4%	1970	9 807 697	2,5%
1900	9 372 214	8,2%	1980	10 291 927	4,9%
1910	10 078 637	7,5%	1991	10 302 215	0,1%
1921	10 009 587	-0,7%	2001	10 230 060	-0,7%
Wykres ukazujący dynamikę zmian ludności Czech od 1993 do 2003 roku (w tysiącach).

Odnotowuje się ujemny przyrost naturalny: -0,07% (od 2007). Wydłuża się średnia długość życia, która wynosi 76 lat (od 2007).

Skład etniczny ludności Republiki Czeskiej to: Czesi (90,4%) i Morawianie (3,7%), Słowacy (1,9%), poza tym Romowie, Polacy, Ślązacy, Niemcy, Ukraińcy, Węgrzy.

Większość ludności (59%) deklaruje bezwyznaniowość ^[3], przynależność do danej denominacji religijnej deklaruje odpowiednio: katolicyzm (ok. 27%), protestantyzm (ok. 1,5%), husytyzm (1%), prawosławie (0,2%), judaizm (0,01%) i inne. Deklaracje wyznaniowe Czechów nie pokrywają się jednak z praktykami religijnymi. Wg kościelnych statystyk w nabożeństwach regularnie uczestniczy około 5% obywateli. W pozostałych wyznaniach bywa podobnie.

Jedynym krajem Czech, gdzie ludzie wierzący stanowią większość jest Kraj zliński. Największy odsetek ludności wierzącej mają wśród miast Trzyniec i Uherský Brod.

Ciekawostką jest, że najbardziej religijną grupą narodowościową w Czechach są Polacy - przynależność do kościoła lub związku wyznaniowego zadeklarowało 79,1% czeskich Polaków. Aż 18,1% czeskich Polaków stanowią ewangelicy augsburskiego wyznania.

[edytuj] Miasta Czech

Praga

Brno

Pilzno

Ołomuniec

Liberec

	miasto	liczba mieszkańców (2006)
1	Praga	1 186 618
2	Brno	366 661
3	Ostrawa	309 531
4	Pilzno	162 627
5	Ołomuniec	100 727
6	Liberec	97 400
7	Czeskie Budziejowice	94 600
8	Hradec Králové	94 500
9	Ústí nad Labem	93 800
10	Pardubice	88 200
11	Havířov	84 800
12	Zlín	78 600
13	Kladno	69 300
14	Most	67 800
15	Karwina	63 400
16	Frýdek-Místek	59 900
17	Opawa	59 800
18	Karlovy Vary	51 500
19	Děčín	51 800
20	Teplice	51 200
21	Chomutov	50 100

[edytuj] Kultura

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

• kino czeskie
• literatura czeska

[edytuj] Przypisy

1. ↑ (w koronach czeskich)
2. ↑ http://www.czech.cz/
3. ↑ Wyniki spisu ludności z roku 2001 na stronach Czeskiego Urzędu Statystycznego

[edytuj] Bibliografia

1. Stephen Brook, 2003, Przewodnik National Geographic Praga i Czechy, National Geographic, ISBN 83-89019-50-7.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Czech (cs)
• Parlament RCz (cs)
• Prezydent RCz (cs)
• Rząd RCz (cs)
• Portal RCz (cs)
• Informacje o Republice Czeskiej (pl)
• Portal dla Polonii w Czechach (pl)