Czterej pancerni i pies

Z Wikipedii

Czterej pancerni i pies
Gatunek	przygodowy wojenny
Kraj produkcji	Polska
Główne role	Roman Wilhelmi Franciszek Pieczka Janusz Gajos Włodzimierz Press Wiesław Gołas Pola Raksa Małgorzata Niemirska
Data premiery	25 września 1966
Pierwsza emisja	1966-1970
Liczba odcinków	21 (3 serie)
Czas trwania odcinka	60 min.
Produkcja
Reżyseria	Konrad Nałęcki Andrzej Czekalski
Scenariusz	Maria Przymanowska Janusz Przymanowski Stanisław Wohl
Muzyka	Adam Walaciński Wojciech Kilar
Produkcja	Wytwórnia Filmów Fabularnych
Stacja telewizyjna	TVP Polsat
Czterej pancerni i pies  na IMDb
Czterej pancerni i pies  na filmpolski.pl
Czterej pancerni i pies  na filmweb.pl

Treść tego hasła może nie być zgodna z zasadami neutralnego punktu widzenia. Zajrzyj na stronę dyskusji i pomóż go poprawić.

Czterej pancerni i pies – tytuł serialu telewizyjnego w reżyserii Konrada Nałęckiego, według scenariusza Janusza Przymanowskiego, na podstawie książki tegoż autora pod tym samym tytułem. Fabuła przedstawia wojenne losy załogi czołgu Rudy i psa Szarika.

[edytuj] Historia serialu

Serial ten był kręcony i emitowany pierwotnie w trzech seriach w latach 1966, 1969 i 1970, a następnie, aż do roku 1989 praktycznie co roku wznawiany w polskiej telewizji w paśmie programów dla dzieci i młodzieży. Premiera serialu miała miejsce 9 maja 1966 o godz. 20:00. Na bazie popularności filmu wydano również na początku lat 70. książkę rozszerzoną o dalsze przygody bohaterów oraz komiks.

Film odniósł niebywały sukces, był wielokrotnie wznawiany i bez przesady można powiedzieć, iż wychowało się na nim kilkanaście roczników młodych Polaków naśladujących postaci z filmu w zabawach na podwórku. Film był również intensywnie eksploatowany propagandowo. W szkołach urządzano na jego temat akademie, przedstawienia teatrzyków szkolnych i omawiano na lekcjach. Zakładano również dla młodzieży Kluby Pancernych, w których legenda filmu miała służyć szkoleniu patriotyczno-obronnemu i poznawaniu historii najnowszej podczas gdy w rzeczywistości była raczej wykorzystywana do promowania wizji historii korzystnej dla władz PRL. Do dnia dzisiejszego (2007) w Białej Nyskiej jedna z ulic nosi nazwę Czterech Pancernych (podobno psa pominięto ze względu na długość nazwy); podobnie w Toruniu istnieje (2008) ulica Pancernych i okoliczne ulice: Gustlika, Szarika, Honoratki, Rudego.

Na sukces filmu złożył się przede wszystkim fakt, iż po raz pierwszy tematyka wojenna została potraktowana lżej niż do tej pory, a serial obfitował w zabawne sceny (obok oczywiście scen poważnych). Publiczność pragnęła przedstawiania tematyki wojennej w innych niż skrajnie czarnych, pełnych martyrologii barwach. Natomiast od strony prawdy historycznej jest to pozycja czysto rozrywkowa (podobnie jak wiele filmów amerykańskich tego okresu, np. Złoto dla zuchwałych (Kelly's Heroes), Parszywa Dwunastka (The Dirty Dozen), czy też W rękach wroga (In Enemy Country)), a zarazem propagandowa i pełna jaskrawych przekłamań, toteż po roku 1989 stała się celem protestów środowisk kombatanckich. Realia wojskowe ukazane w filmie klasyfikują go w kategorii filmów przygodowych; bohaterowie traktują rozkazy przełożonych niejednokrotnie z dystansem, walcząc z przeważającym przeciwnikiem często wygrywają, podczas walk wykazują się własną inicjatywą, zaś niemieccy żołnierze prezentowani są przeważnie w niekorzystnym świetle.

Czołg T-34/85 używany do kręcenia zdjęć wewnątrz pojazdu. Muzeum Broni Pancernej w CSWL w Poznaniu.

Silną stroną filmu była znakomita gra aktorów – nie tylko pierwszoplanowych, ale również całego szeregu odtwórców kreacji w rolach epizodycznych. Różnie potoczyły się losy kariery zawodowej grających główne role w filmie. Niektórzy z powodu niezwykle sugestywnych ról, z którymi jeszcze długo ich utożsamiano, na wiele lat zniknęli ze sceny filmowej jak np. Włodzimierz Press. Dla innych był to początek drogi do wielkiej kariery czego przykładem może być choćby kariera odtwórcy roli Janka Kosa-Janusz Gajos. Publiczność dziwiła się również, że Włodzimierz Press nie jest wcale rodowitym Gruzinem, tylko aktorem polskim. Pomimo zaszufladkowania, młodzi wówczas aktorzy osiągnęli natychmiast szczyty popularności, a ich nazwiska na trwałe weszły do historii kina polskiego.

Na planie serialu.

Postacie zostały odtworzone przez aktorów tak sugestywnie, że publiczność traktowała je niemal jak swoich bliskich. Młodsza część widowni kochała się w Janku oraz Marusi, a wszyscy żyli przeżyciami swoich ulubionych bohaterów. Film często wywoływał wśród publiczności prawdziwe łzy wzruszenia.

Serial emitowano też w NRD pt. Vier Panzersoldaten und ein Hund, w CSSR pt. Čtyři z tanku a pes. Na terenach byłego ZSRR film nosił tytuł Четыре танкиста и собака, potocznie czasem mówiono o nim Три Поляка, Грузин и собака (Trzech Polaków, Gruzin i pies) i jest jednym z bardziej znanych polskich seriali. Zamiana kolejności słów w tytule na Trzech Polaków, pies i Gruzin była popularnym grubiańskim żartem z tego okresu, efektem niechęci części rodowitych Rosjan do mieszkańców Kaukazu która miała podłoże historyczne jak i ekonomiczne.

Film niezmiennie plasuje się wysoko we wszystkich plebiscytach na najlepszy polski serial wszech czasów; jest też (obok Stawki większej niż życie) jednym z najchętniej kupowanych polskich seriali przez dystrybutorów zagranicznych. Telewizja Polska planowała odnowienie i rekonstrukcje wszystkich odcinków serialu z myślą o kolejnej reemisji, jednakże kontrowersje wokół filmu sprawiły, iż realizacja pomysłu została odłożona na czas bliżej nieokreślony.

Wykonany przez nieznanych entuzjastów "Czterech pancernych i psa" z Rawicza drewniany czołg "Rudy".
Zdjęcie z 1970 r.

[edytuj] Kontrowersje wokół filmu

Pierwsze znane protesty były dziełem Jerzego Bukowskiego, wiceprzewodniczącego Porozumienia Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych z Krakowa. Wiadomo o dwóch listach wysłanych przezeń do zarządu Telewizji Polskiej, z czego jeden z nich za kadencji Jana Dworaka. Protesty odniosły skutek w lipcu 2006 roku, gdy obowiązki prezesa TVP pełnił Bronisław Wildstein. Rzecznik TVP, Daniel Jabłoński, odpowiadając na list Porozumienia Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych stwierdził, iż Telewizja Polska nie będzie w najbliższym czasie emitować filmów zakłamujących przeszłość historyczną Polski. Film ten, wraz ze Stawką większą niż życie został wycofany z jesiennej ramówki. Prawa do emisji serialu zakupiła telewizja Kino Polska. Pomimo wspomnianych kontrowersji TVP1 wyemitowała serial latem 2007 r.

[edytuj] Odcinki

• Seria I, rok 1966 (9 maja – pierwsza emisja)
  • 1. Załoga
  • 2. Radość i gorycz
  • 3. Gdzie my - tam granica
  • 4. Psi pazur
  • 5. "Rudy", miód i krzyże
  • 6. Most
  • 7. Rozstajne drogi
  • 8. Brzeg morza

• Seria II, rok 1969
  • 9. Zamiana
  • 10. Kwadrans po nieparzystej
  • 11. Wojenny siew
  • 12. Fort Olgierd
  • 13. Zakład o śmierć
  • 14. Czerwona seria
  • 15. Wysoka fala
  • 16. Daleki patrol

• Seria III, rok 1970
  • 17. Klin
  • 18. Pierścienie
  • 19. Tiergarten
  • 20. Brama
  • 21. Dom

[edytuj] Załoga czołgu

• Olgierd Jarosz, Olgierd – dowódca czołgu, w cywilu meteorolog, najbardziej charyzmatyczna postać filmu, poległ na końcu pierwszej części serialu, na Pomorzu, niedaleko Gdyni, opłakiwany przez widzów rzęsistymi łzami, pojawia się na moment załodze jako zjawa w zdobytym Berlinie – w tej roli wystąpił Roman Wilhelmi (w książkowym pierwowzorze postać ta występuje jako Rosjanin lub Ukrainiec nazwiskiem Wasyl Semen).
• Gustaw Jeleń, Gustlik – ładowniczy czołgu, najsilniejszy w załodze, wielokrotnie popisujący się swoją niemal nadludzką siłą, a kilka razy ratujący swoją tężyzną życie całej załodze, Ślązak z Ustronia (Śląsk Cieszyński); przed okresem opisywanym w filmie siłą wcielony do niemieckich wojsk pancernych, skąd uciekł do Rosjan uprowadzając czołg, w którym był, razem z jego załogą – w tej roli wystąpił Franciszek Pieczka.
• Jan Kos, Janek – strzelec-radiotelegrafista, a po śmierci Olgierda dowódca czołgu, gdańszczanin, najmłodszy w załodze, jego ojciec walczył na Westerplatte, Janek przez połowę filmu szuka ojca, odnajdując go w końcu nad samym Bałtykiem – w tej roli wystąpił Janusz Gajos.
• Grigorij Saakaszwili, Grześ – czołgowy kierowca-mechanik, Gruzin z charakterystycznym wąsikiem – w tej roli wystąpił Włodzimierz Press.
• Tomasz Czereśniak, Tomuś, Tomek – strzelec-radiotelegrafista czołgu, pochodzi ze wsi Studzianki, dołącza do załogi na Pomorzu, bardzo przywiązany do swojego chłopskiego pochodzenia – w tej roli wystąpił Wiesław Gołas.
• Szarik (po polsku : "kuleczka") - pies Janka, członek załogi czołgu, wilekrotnie pomocny w potrzebie, zagrało go kilka psów.
• Rudy to nazwa czołgu [t-34] o numerze taktycznym 102.

[edytuj] Inne ważniejsze postacie

• Marusia Ogoniok – rosyjska rudowłosa sanitariuszka, narzeczona Janka – w tej roli wystąpiła Pola Raksa
• Lidia Wiśniewska, "Lidka" – radiotelegrafistka w brygadzie, kochała się bez wzajemności przez cały film w Janku, by w końcu poślubić Grigorija (prawdę mówiąc Lidka flirtuje ze wszystkimi napotkanymi żołnierzami), warszawianka – w tej roli wystąpiła Małgorzata Niemirska
• kapral Franek Wichura – kierowca ciężarówki, na krótko członek załogi, jedna z najzabawniejszych postaci w filmie – w tej roli wystąpił Witold Pyrkosz
• Pułkownik (Aleksander Malutin) – dowódca brygady pancernej, najczęściej w polowej furażerce na głowie (rogatywkę zakładał tylko przy specjalnych okazjach), w idealnie obciągniętym (bez fałd) mundurze i zawsze ciasno zapięty pod samą szyją, postać wygłaszająca w filmie najbardziej patetyczne i oficjalne kwestie, a do żołnierzy zwracająca się niemal po ojcowsku, przez żołnierzy zaś traktowany z olbrzymim respektem i szacunkiem – w tej roli wystąpił Tadeusz Kalinowski. W książce ta postać posiada stopień generała. Ostatnią część serii "pancernych" kręcono w 1970 r., już po śmierci grającego go aktora. Z tego względu w ostatnich odcinkach serialu głosu pułkownikowi użycza inny aktor - Józef Nowak.
• Honorata - dziewczyna ze Śląska miłość Gustlika, wcieliła sie w nią Barbara Krafftówna.

[edytuj] Inni aktorzy

[edytuj] Piosenki znane z serialu

• Ballada o Czterech Pancernych (Deszcze niespokojne)
• Przed nami Odra (Siódma kompania...)
• Ballada Studziankowska (Tygrys)
• Od Rosyi jadę,szabelkę toczę...{Tomasz z kawalerzystami}

Od Rosyi jadę szabelkę toczę,wynieś mi chusteczkę moja najmilejsza o to cię proszę,o to cię proszę.Ty pewnie sowiecką pannę miłujesz,a teraz ode mnie i to nadaremnie daru potrzebujesz,daru potrzebujesz.Nie było tam czasu panien miłować,z rana do wieczora z wieczora do rana mus maszerować,mus maszerować.Oj chcesz wiedzieć miła jakim obiad miał,z konia pieczywo pod siodłem pieczone samem sobie grzał,samem sobie grzał.Oj chcesz wiedzieć miła jakiem spanie miał,liście dębowe słane pod głowę co noc sobiem brał,co noc sobiem barał.

• Piosenka radiotelegrafistki
• Marsz Triumfalny z II aktu opery „Aida” Giuseppe Verdiego

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona poświęcona serialowi filmowemu i powieści Janusza Przymanowskiego, prowadzona przez Marka Łazarza - autora książki p.t. "Czterej pancerni i pies – przewodnik po serialu i okolicach"
• Czterej pancerni i pies w bazie filmpolski.pl
• O "Czterech Pancernych" na film.onet.pl
• Czterej pancerni i pies w Internet Movie Database (IMDb) (en)
• Muzeum czterech pancernych i psa