Deficyt budżetowy
Z Wikipedii
Deficyt budżetowy – występuje, gdy wydatki w budżecie danej instytucji (zazwyczaj państwa) są wyższe niż jej dochody. Przeciwieństwem deficytu jest nadwyżka budżetowa.
[edytuj] Wysokość deficytu budżetowego w Polsce i na świecie
Budżety większości państw świata zakładają deficyt rzędu paru procent (jednak rzadko powyżej 5% PKB). Zgodnie z kryteriami konwergencji, deficyt budżetowy państw ubiegających się o wejście do strefy Euro powinien być niższy niż 3% PKB. W Polsce w 2003 r. deficyt budżetowy wyniósł 4,1% PKB, według planów rządu ma być stopniowo obniżany, do 1,5% PKB w 2007 r.
[edytuj] Kontrowersje w sprawie wysokości deficytu
Deficyt budżetowy jest jednym z podstawowych kryteriów oceny polityki fiskalnej państwa. Deficyt budżetowy finansuje się przez zaciągnięcie jakiejś formy kredytu. Wysoki deficyt budżetowy państwa oznacza najczęściej konieczność wydania dużej ilości obligacji skarbowych, co sprawia, że rośnie ich oprocentowanie, a co za tym idzie rosną koszty kredytu w całej gospodarce i wolniej się ona rozwija.
Alternatywy to:
- Sprzedaż majątku znajdującego się w posiadaniu państwa, czyli prywatyzacja. Ta opcja jest najkorzystniejsza dla gospodarki, jednak możliwości korzystania z niej są ograniczone
- Podniesienie podatków, podobnie jak deficyt ma negatywny wpływ na gospodarkę
- Ograniczenie wydatków, na które jednak często trudno się zdecydować pod wpływem presji różnych grup.
[edytuj] Problemy metodologiczne
Porównania międzynarodowe i dyskusję nad zjawiskiem deficytu budżetowego utrudnia to, że szereg dochodów, wydatków i zobowiązań państwa jest realizowanych poza budżetem państwa – różne są więc metodologie liczenia deficytu. Często używa się wtedy szerszego pojęcia: deficyt sektora finansów publicznych. Dla przykładu w Polsce deficyt budżetowy liczony zgodnie z metodologią Międzynarodowego Funduszu Walutowego (GFS) stanowił w 1998 roku 1,1% PKB (deficyt całego sektora finansów publicznych 1,2%). Stosując metodę określoną przez ustawę o finansach publicznych otrzymujemy inne dane: 2,4% PKB w przypadku deficytu budżetowego i 2,6% dla całego sektora finansów publicznych. Jeszcze inną metodę (metoda memoriałowa) liczenia deficytu stosuje się w Unii Europejskiej.
[edytuj] Typy deficytów budżetowych
W związku z trudnością interpretacji treści deficytów budżetowych ekonomiści rozróżniają trzy typy deficytów:
- deficyty rzeczywiste (ex definitione)- będące faktyczną różnicą pomiędzy wydatkami i dochodami w danym okresie
- deficyty strukturalne- będące wartościami hipotetycznymi, powstającymi w warunkach, gdy dochody i wydatki realizowane są przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki
- deficyty cykliczne- będące rezultatem wpływu cyklu koniunkturalnego (recesji bądź ożywienia) na dochody i wydatki budżetowe w warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. Z reguły są rezultatem stosowania automatycznych stabilizatorów koniunktury.
W praktyce deficyty cykliczne zawsze różnią się od deficytów rzeczywistych i strukturalnych.
[edytuj] Deficyt budżetowy a wydatki państwa i stopa podatkowa
Wzrost wydatków państwa na dobra i usługi (a zatem nakładów na ochronę zdrowia, edukację, obronę itp.) prowadzi do zwiększenia produkcji zapewniającej równowagę. Konsekwentnie wzrastają też wpływy podatkowe. Deficyt budżetowy powiększy się (lub zmniejszy się nadwyżka budżetowa), jednak w stopniu mniejszym niż wzrost wydatków państwa.
Wzrost stopy podatkowej powoduje z jednej strony wzrost wpływów budżetowych, z drugiej jednak zmniejszenie produkcji i dochodu zapewniających równowagę. Zmniejsza się bowiem dochód rozporządzalny i konsumpcja. Dlatego deficyt budżetowy zmniejsza się (lub zwiększa nadwyżka budżetowa) jednak podobnie jak w przypadku wzrostu wydatków państwa – w stopniu mniejszym niż planowany na dany moment wzrost podatków.
[edytuj] Deficyt a charakter polityki fiskalnej
Wielkość deficytu budżetowego nie jest adekwatnym wskaźnikiem charakteru polityki fiskalnej państwa. Na jego podstawie nie można wnioskować czy polityka ta ma charakter ekspansywny czy jest restrykcyjna. Po pierwsze, deficyt budżetowy może zmieniać się z przyczyn całkowicie nie związanych z polityką fiskalną. Na przykład zmiany w popycie inwestycyjnym (jak choćby zakłócenia nazwane przez Keynsa instynktem zwierzęcym, czyli spontaniczne zmiany pesymizmu i optymizmu inwestorów dotyczące zyskowności inwestycji) przy niezmienionych wydatkach państwa i stopie podatkowej powodują zmiany deficytu.
- S - I = G - NT
- S – oszczędności
- I – inwestycje prywatne
- G – wydatki państwa
- NT – podatki netto
- G – NT – deficyt budżetowy
Powyższy wzór to warunek równowagi w gospodarce zamkniętej. Potwierdza on, że jeśli zmniejszy się popyt inwestycyjny, ceteris paribus, lewa strona równania zwiększy się, zatem deficyt budżetowy (prawa strona równania) również się powiększy. Spowodowane jest to faktem, iż spadek popytu popytu inwestycyjnego oznacza obniżenie dochodu narodowego i wpływów podatkowych.
Należy też zwrócić uwagę na to, że oprócz poziomu wydatków państwa i stopy opodatkowania, determinantą stanu budżetu jest poziom dochodu narodowego. Implikuje to zależność stanu budżetu od fazy cyklu koniunkturalnego. W czasie recesji, kiedy dochód jest niski, budżet będzie wykazywał większy deficyt niż w fazie ożywienia.
Kolejną przyczyną tego, że deficyt budżetowy nie jest dobrą miarą charakteru polityki fiskalnej jest traktowanie jako odrębnej pozycji wydatków budżetowych nominalnych płatności odsetek od długu publicznego. Znacznie bardziej zasadne byłoby wykorzystanie wartości realnych a nie nominalnych.
[edytuj] Budżet strukturalny
Istnieje jednak sposób na wykorzystanie budżetu jako wskaźnika charakteru polityki budżetowej. Jest nim obliczenie budżetu strukturalnego, zwanego też budżetem pełnego zatrudnienia lub budżetem skorygowanym o wpływ wahań cyklu koniunkturalnego. Pokazuje on jaki byłby stan budżetu w warunkach pełnego zatrudnienia i na poziomie produkcji potencjalnej.
- Parser nie mógł rozpoznać (błędna nazwa): BD^* = tY^* – G – B
- BD * – stan budżetu w warunkach pełnego zatrudnienia
- t – stopa podatkowa
- Y * – produkcja potencjalna
- G – wydatki państwa
- B – płatności transferowe (świadczenia społeczne i odsetki od długu publicznego)
Może się okazać, że mając do czynienia z rzeczywistym deficytem budżetowym, deficyt strukturalny będzie wykazywał nadwyżkę. Przyczyną deficytu jest zbyt niska produkcja i dochód. Rząd powinien wręcz zwiększyć swoje wydatki lub obniżyć podatki by pobudzić gospodarkę. Wbrew temu co mógłby sugerować istniejący deficyt, polityka fiskalna nie jest ekspansywna.
Koncepcja budżetu strukturalnego stała się podstawą do sformułowania przez Gordona Browna złotej reguły finansów publicznych.
[edytuj] Literatura
- prof. Andrzej Borodo, Polskie prawo finansowe. Zarys ogólny, Toruń 2005, ISBN 83-7285-253-7.
- prof. Andrzej Gomułowicz, prof. Jerzy Małecki, Polskie prawo finansowe, Lexis Nexis, 2006, ISBN 83-7334-585-X.
- prof. Zbigniew Ofiarski, Prawo finansowe, C.H. Beck, ISBN 83-7483-506-0.
- Robert J. Barro, Makroekonomia, PWE, 1997, ISBN 83-208-1056-6
[edytuj] Zobacz też
- dług publiczny
- ekonomia
- prawo finansowe
- budżet państwa
- złota reguła finansów publicznych
