Fairchild A-10 Thunderbolt II

Z Wikipedii

A-10 Thunderbolt II
Dane podstawowe
Państwo	Stany Zjednoczone
Producent	Fairchild
Typ	szturmowy, bliskiego wsparcia
Konstrukcja	półskorupowa metalowa z elementami tytanu
Załoga	1 pilot
Historia
Data oblotu	5 października 1972
Lata produkcji	październik 1975 – obecnie
Dane techniczne
Napęd	2 × General Electric TF34-GE-100A
Moc	40,3 kN każdy
Wymiary
Rozpiętość	17,53 m
Długość	16,62 m
Wysokość	4,47 m
Powierzchnia nośna	47,01 m²
Masa
Własna	11 321 kg
Użyteczna	13 782 kg
Startowa	22 680 kg
Uzbrojenia	7 250 kg
Paliwa	4 853 kg
Osiągi
Prędkość maksymalna	834 km/h
Prędkość przelotowa	555 km/h
Prędkość minimalna	370 km/h
Prędkość wznoszenia	1 828 m/min
Pułap	13 715 m
Zasięg	4 148 km
Promień działania	476 km misje przeciwpancerne 463 km misje bliskiego wsparcia
Rozbieg	1219 m
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 × działko GAU-8/A Avenger kal. 30 mm 1350 pocisków 8 węzłów podskrzydłowych i 3 podkadłubowe dla * bomb (Mk 82, Mk 83, Mk 84, BLU-1, BLU-27/B Rockeye II, CBU-52/71, GBU-10, GBU-12, GBU-16, GBU-24) * pocisków rakietowych (AGM-65 Maverick, AIM-9 Sidewinder, LAU-68 Hydra kalibru 70 mm i 127 mm)
Wyposażenie dodatkowe
pułapki termiczne i radarowe, urządzenia zakłócające ECM, zasobnik ECM ALQ-131
Użytkownicy
USA
Rzuty
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Fairchild A-10/OA-10 Thunderbolt II – nazwa kodowa Warthog (ang. – Guziec), Pierwszy amerykański samolot bliskiego wsparcia sił lądowych Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych. A-10 jest jednomiejscowym, efektywnym i bardzo odpornym na uszkodzenia, napędzanym dwoma silnikami turbowentylatorowymi samolotem szturmowym przeznaczonym do niszczenia czołgów, pojazdów opancerzonych i innych celów naziemnych. Nazwa Thunderbolt (ang. piorun) została nadana tej maszynie na cześć P-47 Thunderbolt, samolotu myśliwsko-bombowego z II wojny światowej.

Spis treści 1 Opis konstrukcji 2 Użycie bojowe 3 Bibliografia 4 Linki zewnętrzne

[edytuj] Opis konstrukcji

Dzięki zastosowaniu prostych i szerokich skrzydeł A-10 posiada doskonałą zwrotność przy małych prędkościach i niskim pułapie. Te same skrzydła umożliwiają mu krótki start i lądowanie (STOL), pozwalając operować z lotnisk znajdujących się blisko linii frontu. Samolot może prowadzić loty patrolowe na pułapie poniżej 300 metrów z widocznością pola walki o promieniu 2,4 km z relatywnie niskimi prędkościami rzędu 300 km/h, pozwalającymi na skuteczniejszy atak celów naziemnych niż w przypadku szybkich samolotów myśliwsko-bombowych.

Konstrukcja samolotu jest specjalnie wzmocniona, aby zwiększyć szansę przetrwania bezpośrednich trafień pociskami przeciwpancernymi i burzącymi o kalibrze do 23 mm. A-10 posiada potrójnie zwielokrotnione systemy sterowania lotem i podwojone instalacje hydrauliczne wspomagane systemami ręcznymi. Dzięki takim zabezpieczeniom możliwy jest lot i lądowanie z niesprawnymi instalacjami hydraulicznymi lub nawet częściową utratą skrzydeł. Ponadto samouszczelniające się zbiorniki paliwa zabezpieczono dodatkowo pianką zabezpieczającą przed powstaniem pożaru.

Zarówno kabina pilota, jak i najważniejsze systemy sterowania chronione są pancerzem tytanowym o masie 400 kg (tzw. wanna tytanowa). Wyloty spalin z silników odrzutowych usytuowane są powyżej stateczników poziomych i pomiędzy dwoma pionowymi powierzchniami sterowymi, dzięki czemu zredukowano źródło ciepła (sygnaturę), zmniejszając prawdopodobieństwo trafienia pociskami rakietowymi naprowadzanymi na podczerwień. Takie usytuowanie silników chroni je także częściowo przed ogniem obrony przeciwlotniczej, ponieważ podczas ataku zasłaniają je powierzchnie skrzydeł i usterzenia ogonowego. Ponadto samolot jest w stanie kontynuować lot z całkowicie odstrzelonym jednym silnikiem.

Thunderbolt II może operować ze zbudowanych prowizorycznie baz blisko pola walki. Może być także w łatwy sposób obsługiwany i naprawiany dzięki posiadaniu unikalnej cechy wymienności prawych i lewych części, poczynając od elementów silników, podwozia głównego, a na statecznikach pionowych kończąc. Wbudowana drabinka umożliwia pilotowi wejście do kabiny bez pomocy obsługi naziemnej, a niskociśnieniowe ogumienie bardzo wytrzymałego podwozia głównego i szerokie skrzydła pozwalają na start i lądowanie na krótkich, prowizorycznych pasach startowych. Możliwe jest także użytkowanie go ze zniszczonych lotnisk. Maszyna ta została zaprojektowana w taki sposób, aby możliwa była jej obsługa, tankowanie i uzbrojenie przy wykorzystaniu minimalnej ilości dodatkowych narzędzi.

Zdolność do operowania z lotnisk przyfrontowych jest korzystna ze względu na wymagania bliskiego wsparcia i konieczna ze względu na niską prędkość samolotu A-10 i związaną z nią długotrwałość lotu na oddalone pola walki.

Początkowo A-10 był krytykowany za bardzo ubogie wyposażenie awioniczne. Skonstruowany do celów bliskiego wsparcia z założenia nie potrzebował złożonych systemów elektronicznych, mogących jedynie podwyższyć jego cenę. Pierwsze samoloty tego typu posiadały tylko system ostrzegania przed opromieniowaniem wiązką radarową (RWR) i urządzenia nawigacji taktycznej TACAN. Wczesne wersje nie posiadały nawet autopilota. Ze względu na przesunięcie roli A-10 w kierunku samolotu przeznaczonego do walki z celami opancerzonymi podczas ewentualnej wojny z państwami Układu Warszawskiego na terenie Europy Zachodniej, gdzie pogoda często bywa niekorzystna, Siły Powietrzne USA zażądały wprowadzenia nowocześniejszych systemów elektronicznych. Firma Fairchild-Republic zaproponowała w 1977 dwumiejscową wersję NAW (Night and Adverse Weather – do lotów nocnych i przy niekorzystnej pogodzie), ale nie przyjęto jej do uzbrojenia. Ostatecznie A-10 został wyposażony w systemy nawigacji inercyjnej (INS) i zasobnik Pave Penny służący do wykrywania celów oznaczonych znacznikiem laserowym i umożliwiającym pilotowi zrzucanie bomb naprowadzanych laserowo na cele oznaczone przez jednostki naziemne.

Pierwsze wersje A-10 nie posiadały systemów wspomagających naprowadzanie uzbrojenia i obliczanie zasięgu od celu i punktu uderzenia pocisków, co ograniczało ich możliwości do ataku tylko przy pomocy działka i pocisków rakietowych w zakresie bezpośredniej widoczności lub samonaprowadzających pocisków AGM-65 Maverick transmitujących obraz z telewizyjnej głowicy naprowadzającej do kabiny pilota.

Dużo później samolot Thunderbolt II został wyposażony w autopilota, urządzenia ostrzegające o niebezpieczeństwie kolizji z ziemią i systemy wspomagające naprowadzanie nowoczesnej broni kierowanej. Obecnie używane samoloty A-10 są zdolne do wykonywania zadań nocnych przy zastosowaniu gogli noktowizyjnych. W 1999 roku wyposażono go w nowe systemy nawigacyjne oparte na GPS.

Chociaż samolot A-10 może przenosić znaczną ilość uzbrojenia podwieszanego, to głównym jego uzbrojeniem pozostaje siedmiolufowe działko systemu Gatlinga GAU-8/A Avenger kalibru 30 mm. To najpotężniejsze dotychczas używane działko lotnicze, wokół którego jest właściwie obudowany kadłub samolotu A-10, strzela pociskami przeciwpancernymi z rdzeniem ze zubożonego uranu z szybkostrzelnością 4200 pocisków na minutę. Pociski z tego działka charakteryzujące się znaczną masą i dużą prędkością wylotową umożliwiają zniszczenie każdego czołgu. Zamontowano je niesymetrycznie, nieco w lewo od podłużnej osi samolotu i pod kątem 12° w dół, umożliwiając skuteczniejsze ostrzeliwanie celów naziemnych.

Nieprawdopodobna siła odrzutu działka Avenger, równa mocy jednego silnika A-10, doprowadziła do powstania legendy mówiącej, że odpowiednio długa seria z działka jest w stanie zatrzymać samolot w powietrzu lub nawet zmusić go do lotu do tyłu. Zgodnie z danymi producenta działka GAU-8/A Avenger jego siła odrzutu wynosi 45 kN, co jest wartością stanowiącą ponad połowę łącznego ciągu obu silników samolotu pracujących na pełnych obrotach. Podczas strzelania samolot oczywiście leci do przodu, zakładając, że oba silniki pracują z pełną mocą. Jeżeli jeden z silników jest uszkodzony lub niesprawny, siła odrzutu działka rzeczywiście może przekroczyć siłę ciągu pozostałego silnika.

Pomimo dużej mocy działka GAU-8 podstawowe uzbrojenie A-10 stanowią naprowadzane telewizyjnie pociski rakietowe AGM-65 Maverick. Pociski tego typu umożliwiają zniszczenie celu z dużo większej odległości niż działko przy uniknięciu niebezpieczeństwa narażenia samolotu na kontakt z nowoczesnymi systemami obrony przeciwlotniczej. Pozostałe uzbrojenie stanowią zasobniki z niekierowanymi pociskami rakietowymi i bomby kasetowe. Chociaż możliwe jest przenoszenie również bomb naprowadzanych laserowo, to bardzo rzadko używa się A-10 w tego rodzaju misjach. Najczęstszą konfigurację uzbrojenia stanowi zasobnik z urządzeniami przeciwdziałania radioelektronicznego (ECM) pod jednym skrzydłem i dwa pociski klasy powietrze-powietrze AIM-9 Sidewinder pod drugim - służące do samoobrony.

Pierwsze produkcyjne samoloty A-10A dostarczono w październiku 1975 roku. Były one przystosowane do misji bliskiego wsparcia i charakteryzowały się możliwością przenoszenia dużej masy uzbrojenia, długotrwałością lotu i dużym promieniem działania, co okazało się znaczącym atutem wojsk amerykańskich podczas operacji Pustynna Burza i działań w Kosowie.

Podczas wojny w Zatoce Perskiej samoloty A-10 wykonały 8100 misji bojowych, wystrzeliwując 90 procent użytych w tym teatrze działań wojennych pocisków AGM-65 Maverick, uzyskując skuteczność 95,7%.

[edytuj] Użycie bojowe

Początkowo samoloty A-10 były postrzegane przez dowództwo Sił Powietrznych USA jako mało wartościowe. USAF były nastawione na latające z dużymi prędkościami i na dużych pułapach samoloty odrzutowe F-15 i F-16, pozostawiając "brudną robotę" bliskiego wsparcia śmigłowcom Armii.

W Latach 80. XX wieku zaplanowano użycie wolno latających na niskich pułapach samolotów A-10 przeciwko stacjonującym w Europie Wschodniej czołgom radzieckim.

W 1991 roku podczas wojny w Zatoce Perskiej samoloty Thunderbolt II dowiodły swej wartości, niszcząc ponad 1000 czołgów, 2000 pojazdów wojskowych i 1200 stanowisk artylerii, o wiele więcej niż spodziewali się planiści wojskowi. Pięć samolotów zostało zestrzelonych, głównie przez samobieżne zestawy przeciwlotnicze ZSU-23-4 Szyłka.

W latach 90. XX wieku wiele samolotów A-10 przystosowano do roli forward air control (FAC), zmieniając ich oznaczenie na O/A-10. W tej wersji samolot jest uzbrojony w sześć zasobników zawierających po pięć pocisków rakietowych Zuni kalibru 127 mm z głowicami dymnymi lub z białym fosforem służącymi do oznaczania celów. O/A-10 zachowały zdolność do używania systemów uzbrojenia samolotów A-10.

A-10 służyły ponadto w Kosowie podczas wojny w 1999 roku i podczas inwazji na Afganistan w 2001 r., stacjonując w bazie w Bagram. Podczas II wojny w Zatoce Perskiej w 2003 roku przerzucono do Iraku sześćdziesiąt samolotów A-10, z których jeden został zestrzelony niedaleko Międzynarodowego Portu Lotniczego w Bagdadzie.

Podczas misji piloci A-10 często ostrzeliwali przez pomyłkę jednostki sprzymierzone (friendly fire). W 1991 roku jeden z samolotów ostrzelał przez pomyłkę dwa brytyjskie bojowe wozy piechoty FV 510 Warrior (z 37 zaparkowanych), zabijając dziewięciu żołnierzy. Kolejne brytyjskie opancerzone pojazdy rozpoznawcze Scimitar zostały ostrzelane podczas wojny w Iraku w 2003 roku. Także amerykańscy Marines dostali się pod ostrzał samolotu A-10, kiedy przez pomyłkę zaatakowano ich pojazdy AAV podczas bitwy o An Nasiriyah.

Planuje się, że samoloty A-10 pozostaną w służbie Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych do 2028 roku, do momentu zastąpienia ich przez samoloty JSF.

W 2005 roku wszystkie egzemplarze będą zmodyfikowane do wersji C z nowocześniejszymi systemami sterowania i ECM oraz możliwością przenoszenia inteligentnych bomb. Prawdopodobnie samoloty tego typu pozostaną w służbie jeszcze dłużej ze względu na niską cenę i unikatowe własności, takie jak zdolność do wolnego lotu i zabudowane działko, których nowe samoloty typu JSF nie będą w stanie spełnić.

Samoloty A-10 były określane przez wrogie wojska różnymi nazwami. Podczas I wojny w Zatoce w 1991 roku, załogi irackich czołgów nazywały je Szepczącą Śmiercią (tą samą nazwą określano podczas II wojny światowej samoloty Bristol Beaufighter). W roku 2003 po klęsce wojsk irackich złapani terroryści nazywali A-10 mianem Diabelski Krzyż (prawdopodobnie od charakterystycznej sylwetki samolotu z prostymi skrzydłami). Tej samej nazwy użył Tom Clancy w swej książce Czerwony sztorm (tytuł oryginału Red Storm Rising) napisanej w 1986.

[edytuj] Bibliografia

• Willy Peeters, Fairchild Republic A-10 Thunderbolt, Verlinden Publications 1990, ISBN 90-70932-17-2.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• http://www.af.mil/factsheets/factsheet.asp?fsID=70
• http://www.a-10.org/
• http://globalsecurity.org/military/systems/aircraft/a-10.htm
• http://www.globalsecurity.org/military/systems/aircraft/a-10-history.htm
• http://www.fas.org/man/dod-101/sys/ac/a-10.htm
• Galeria zdjęć A10 z bazy Spangdahlem