Ferdynand I Habsburg

Z Wikipedii

Ferdynand I Habsburg (ur. 10 marca 1503 w Alcalá de Henares, zm. 25 lipca 1564 w Wiedniu) – arcyksiążę austriacki, książę Styrii, Krainy i Karyntii w latach 1521-1564, hrabia Tyrolu w latach 1522-1564, król Czech i Węgier w latach 1526-1564, cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego w latach 1556-1564 (król rzymski w latach 1531-1564) z dynastii Habsburgów.

Syn króla Kastylii Filipa I Pięknego i królowej Kastylii Joanny Szalonej. Brat i następca Karola V Habsburga na tronie cesarskim. Mąż Anny Jagiellonki, córki króla Czech i Węgier Władysława II Jagiellończyka. Ojciec cesarza, króla Czech i Węgier Maksymiliana II Habsburga oraz królowych polskich Elżbiety Habsburżanki i Katarzyny Habsburżanki.

Spis treści 1 Walka o koronę węgierską 2 Sprawa Siedmiogrodu i stosunki z Polską 3 Władca Niemiec 4 Bunt stanów czeskich 1547 r. 5 Władca monarchii naddunajskiej 6 Zobacz też 7 Genealogia

[edytuj] Walka o koronę węgierską

W 1521 r. został samodzielnym władcą, kiedy brat, cesarz Karol V, nadał mu we władanie austriackie posiadłości Habsburgów. W tym samym roku pojął za żonę Annę Jagiellonkę, córkę króla Czech i Węgier Władysława II. Po bitwie pod Mohaczem (1526 r.) i śmierci szwagra, Ludwika II, odziedziczył trony obu tych państw. Rozpoczęło to epokę panowania Habsburgów w Czechach i na Węgrzech, a także zmagań między nimi a książętami Siedmiogrodu o koronę Świętego Stefana. Jeszcze w 1526 r. Jan Zápolya, władca siedmiogrodzki, został wybrany na króla Węgier przez niechętne Habsburgom stronnictwo tamtejszej szlachty. W 1526 r. Ferdynand odniósł zwycięstwo w bitwie pod Tokaj, po czym koronował się na króla Węgier. Ponieważ jednak Zápolya uznał się wasalem sułtana Sulejmana Wspaniałego, uwikłało to Habsburgów w wojnę z Turcją. W 1529 Ferdynand I, z pomocą hiszpańskich i niemieckich armii Karola V, zmusił Turków do odstąpienia od oblężenia Wiednia.

W 1538 w Wielkim Waradynie (węg. Nagyvárad, niem. Grosswardein) podpisano traktat rozbiorowy pomiędzy Ferdynandem a Zápolyą. Zachodnią część Węgier, Słowację i Chorwację zachowali Habsburgowie, natomiast środkowe Węgry i Siedmiogród wraz z dożywotnim tytułem królewskim zatrzymał Jan Zápolya. Po jego śmierci wszystkie ziemie węgierskie wraz z Siedmiogrodem miały trafić w ręce Ferdynanda. W 1540 r. wybrano jednak na króla węgierskiego syna Jana Zápolyi i Izabeli Jagiellonki, małoletniego Jana Zygmunta Zápolyię. Dało to początek nowej wojnie z Siedmiogrodem i Imperium Osmańskim. W 1541 r., po tym jak Sulejman zdobył Budę, zawarto nowy układ. Potwierdzał podziały terytorialne z 1538 r. Tytuł królewski pozostał przy Habsburgach. W 1547 r. na mocy rozejmu z Turkami Ferdynand I musiał zobowiązać się do płacenia haraczu sułtanowi, co dawało Porcie poczucie pełnego podboju Węgier.

[edytuj] Sprawa Siedmiogrodu i stosunki z Polską

W sprawy węgierskie mieszał się król Polski Zygmunt August, wuj Jana Zygmunta. W 1549 r. w Pradze zawarto jednak traktat, na mocy której polski monarcha zoobowiązywał się do neutralności w tych kwestiach. W Brukseli układ zatwierdził cesarz Karol V. W tym samym roku Zygmunt August poślubił Elżbietę Habsburg, córkę Ferdynanda, a po jej śmierci, w 1553 r. Katarzynę Habsburg, jej siostrę. Zwrot w polityce polskiej podyktowany był zagrożeniem przez ewentualny sojusz między Habsburgami a Moskwą.

W 1551 Izabela Jagiellonka, siostra Zygmunta Augusta i matka małego Jana Zygmunta Zàpolyi, zawarła z Habsburgami pakt w Gyulafehérvár, na mocy którego zrzekała się w imieniu syna Księstwa Siedmiogrodzkiego. W zamian za to miała otrzymać odszkodowanie i księstwo opolskie. Ponieważ Ferdynand I zobowiązań nie dotrzymał, Izabela z synem wyjechała do Polski. Po kilku latach sułtan osmański Sulejman zażądał powrotu Zàpolyów do Siedmiogrodu. Zagrożony przez Turków cesarz poprosił króla polskiego o zawrócenie Jana Zygmunta do ojczyzny. W 1556 r. pod eskortą polskiego wojska Izabela i Jan Zygmunt powrócili na ziemie rumuńskie. Po śmierci księżnej (1559 r.) Zygmunt August poczuwał się do obowiązku dbania o interesy i bezpieczeństwo siostrzeńca, wdał się więc w długie i trudne negocjacje z nieustępliwym Ferdynandem.

W 1557 Ferdynand I jako cesarz i zwierzchnik zakonu krzyżackiego wystąpił w obronie niezależności zakonu kawalerów mieczowych i ich państwa w Inflantach. W tym czasie o wpływy i faktyczną kontrolę nad podupadającym państwem zakonnym rywalizowali król Polski Zygmunt August i car Moskwy Iwan IV Groźny. Gdy w 1559 r., po moskiewskim najeździe na Inflanty, zakon zwrócił się z prośbą o pomoc do cesarza, Ferdynand nie był w stanie przeprowadzić żadnych działań, nie chciał też otwarcie występować przeciw Moskwie, szczególnie że car głosił ideę krucjaty przeciw protestantom inflanckim.

[edytuj] Władca Niemiec

Karol V angażował brata do pomocy w prowadzeniu spraw Rzeszy. W 1521 r. został mianowany przewodniczącym Rady Cesarskiej (Reichsregiment), organu pomagającemu cesarzowi w zarządzaniu Świętym Cesarstwem. W styczniu 1531 r., wskutek zabiegów brata, został w Kolonii wybrany przez elektorów na "króla Rzymian", czyli króla Niemiec. Tytuł ten czynił go następcą Karola na tronie cesarskim. Koronacja królewska odbyła się tradycyjnie w Akwizgranie. W 1524 r. jako arcyksiążę Austrii Ferdynand I uczestniczył w zjeździe katolickich książąt Rzeszy w Ratyzbonie. Potwierdzono na nim zakaz czytania dzieł Marcina Lutra. Później, jako król i cesarz rzymski, prowadził jednak politykę kompromisu na szczeblu ogólnoniemieckim. W 1552 r. działał na rzecz zawarcia rozejmu w Passawie, potem prowadził w zastępstwie brata negocjacje, które zakończyły się podpisaniem i uchwaleniem pokoju religijnego w Augsburgu w 1555 r.

W 1522 r. Karol V nadał Ferdynandowi Księstwo Wirtembergii, które odebrał protestanckiemu księciu Ulrichowi. W 1534 r. Ferdynand musiał jednak zrzec się tego władztwa, po tym jak został pokonany pod Lauffen przez sojusznika Ulricha, landgrafa Hesji Filipa. Na mocy ugody zawartej w Kadan w czerwcu tego samego roku, Ulrich odzyskał swoje księstwo, ale uznał się formalnym lennikiem Ferdynanda I nie tylko jako króla niemieckiego, ale nawet jako jako arcyksięcia Austrii. Habsburgowie używali tytułu książąt wirtemberskich jeszcze w XIX w.

W 1558 r., po abdykacji Karola V, Ferdynand I objął tron cesarski i został koronowany 24 marca we Frankfurcie nad Menem. Angażował się w obrady soboru trydenckiego. Ponieważ odnosił się przychylnie do żądań protestantów uznania komunii pod dwiema postaciami, papież Paweł IV odmawiał uznania jego tytułu cesarskiego. Dopiero w 1559 r. następca Pawła, papież Pius IV uznał Ferdynanda prawowitym cesarzem wobec nalegań króla Hiszpanii Filipa II. W 1564 r., na prośbę Ferdynanda, zgodził się, aby w Czechach i niektórych państwach niemieckich przyjmowano komunię pod dwiema postaciami.

W 1559 r. na wniosek Ferdynanda I Sejm Cesarstwa uchwalił ordynację menniczą, której celem było uporządkowanie spraw monetarnych w Rzeszy po zakończeniu długich wojen. W tym samym roku Sąd Nadworny Cesarstwa (Reichshofrat) z siedzibą w Wiedniu został zreorganizowany przez cesarza, a Sejm uznał go oficjalnie za organ państwowy Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

[edytuj] Bunt stanów czeskich 1547 r.

W 1546 r. wybuchła w Niemczech I wojna szmalkaldzka. Ferdynand I zwołał czeskie pospolite ruszenie, jednak ogromna część szlachty czeskiej i czeskich miast nie zamierzała walczyć przeciw niemieckim protestantom. Na początku 1547 r. w Pradze zebrał się czeski sejm, bez zgody Ferdynanda. Sejm zażądał potwierdzenia elekcyjnego ustroju monarchii, przestrzegania praw i wolności stanów czeskich i przywrócenia wolności wyznania. Wybrano też radę złożoną z dwunastu szlachciców, wszyscy należeli do wspólnoty braci czeskich. Rada powołała armię i powierzyła dowództwo Kasparowi Pflugowi. Ten wyruszył z zebranymi jednostkami na granicę czesko – saską, ale odmówił przyjmowania rozkazów od króla i czekał na instrukcje sejmu.

Tymczasem po zwycięstwie cesarza Karola V 24 kwietnia 1547 pod Mühlberg Habsburgowie zdobyli groźną przewagę. Armia czeska się rozeszła, a stany zaproponowały Ferdynandowi ugodę. Ten latem 1547 r. powrócił do Pragi w asyście hiszpańskich wojsk swojego brata i zajął miasto prawie w ogóle nie napotykając oporu. Król aresztował i skonfiskował majątki przywódców opozycji (sześciu skazano na śmierć i ścięto w sierpniu podczas obrad sejmu – stąd mówiono o „krwawym sejmie roku 1547”). Ferdynand I narzucił miastom kontrolę w postaci królewskich „sędziów miejskich” nadzorujących całość spraw danych miast, anulował wiele miejskich przywilejów. Dużą część własności komunalnej czeskich miast przejęła wtedy Korona (zobacz: Związek Sześciu Miast). W Pradze utworzono królewski sąd apelacyjny, który stanowił wyższą instancję dla miejskiego wymiaru sprawiedliwości w całych Czechach. Po 1547 r. szlachta zdobyła dużą przewagę polityczną nad czeskim mieszczaństwem.

[edytuj] Władca monarchii naddunajskiej

W 1527 r. Ferdynand I wydał ordynację dla Austrii, Czech i Węgier - Hofstaatsordnung. Określała ona ustrój państw naddunajskich. M.in.: wprowadzała instytucję Tajnej Rady. Ferdynand powołał w Czechach, na Śląsku i na Węgrzech urzędy identyczne do austriackich: rady dworskie (hofrat), kancelarie dworskie (hofkanzlei) i kamery dworskie (hofkammer). W 1537 r. podporządkował austriackiej Kamerze Dworskiej odpowiadające jej kamery na Węgrzech (w Preszburgu), w Czechach (w Pradze) i na Śląsku (we Wrocławiu). Dążył wyraźnie do unifikacji podległych sobie ziem i budowy zwartej, scentralizowanej monarchii. W 1556 r. przekazał Cesarskiej Nadwornej Radzie Wojennej (Kaiserliche Hofkriegrat) odpowiedzialność za sprawy obrony wszystkich krajów monarchii. W ten sposób stała się ona instytucją stojącą ponad odpowiednimi organami krajowymi. Cesarz mianował do rady jedynie Niemców, co wywoływało niezadowolenie Czechów i Węgrów. Mimo to przestrzegał większość praw stanów czeskich i węgierskich. Ferdynand I proponował także wspólne obrady sejmów Austrii, Czech i Węgier, jednak stany czeskie i węgierskie odmówiły. W 1559 r. rosnący opór elit węgierskich i czeskich zmusił Ferdynanda I do decentralizacji i utworzenia osobnych kancelarii nadwornych dla Czech i Węgier.

W 1528 r. Ferdynand I wydał edykt przeciw protestantom na Śląsku. Odprawianie nabożeństw niezgodnie z rytem rzymskim i organizowanie tajnych zgromadzeń dysydenckich groziło karą. Kazał nawet niszczyć domy, w których odbywały się takie zgromadzenia. W praktyce edyktu jednak nie wykonano. W 1535 r. wypowiedział się przeciwko uznaniu przez Koronę wspólnoty Braci Czeskich. W 1551 r. król sprowadził jezuitów do Wiednia. Przejęli oni kontrolę nad wiedeńskim uniwersytetem i mieli zająć się wychowaniem dzieci cesarskich. W 1552 r. Ferdynand zajął dla Korony kompetencje w kwestii mianowania członków konsystorza utrakwistów, przez co stany utraciły kontrolę nad tą instytucją. W 1556 r. sprowadził jezuitów także do Pragi, gdzie w 1561 r. reaktywował arcybiskupstwo (nieobsadzone od ponad osiemdziesięciu lat). Ferdynand nie zgodził się na to, by utrakwiści utworzyli odrębną organizację kościelną wzorowaną na protestanckiej.

W latach 1536 – 1563 r. wzniesiono w Pradze Belweder – letni pałac cesarzowej dla Anny Jagiellonki, żony Ferdynanda I. Jest to piękny zabytek renesansowej architektury.

W 1562 r. Ferdynand I przeprowadził wybór swojego syna, Maksymiliana II Habsburga, na króla Czech zapewniając dynastii sukcesję w tym kraju. W 1564 r. cesarz podzielił austriackie ziemie Habsburgów pomiędzy swoich synów. Austrię otrzymał Maksymilian II, późniejszy cesarz, król Węgier i Czech. Styrię, Karyntię i Karniolę otrzymał arcyksiążę Ferdynand II, a Tyrol i szwabskie posiadłości Habsburgów arcyksiążę Karol.

[edytuj] Zobacz też

• władcy Niemiec, kontrreformacja

[edytuj] Genealogia

Maksymilian I Habsburg ur. 22 III 1459 zm. 12 I 1519

Maria Burgundzka ur. 13 II 1457 zm. 27 III 1482

Ferdynand II Katolicki ur. 10 III 1452 zm. 23 I 1516

Izabela I Katolicka ur. 22 IV 1451 zm. 26 XI 1504

Filip I Piękny ur. 22 VI 1478 zm. 25 IX 1506

Joanna Szalona ur. 6 XI 1479 zm. 12 IV 1555

		Anna Jagiellonka ur. 23 VII 1503 zm. 27 I 1547 OO   25 V 1521		Ferdynand I Habsburg ur. 10 III 1503 zm. 25 VII 1564
Elżbieta Habsburżanka  ur. 9 VII 1526  zm. 15 VI 1545		Maksymilian II Habsburg  ur. 31 VII 1527  zm. 12 X 1576		Anna Habsburg  ur. 7 VII 1528  zm. 16 X 1590		Ferdynand  ur. 14 VI 1529  zm. 24 I 1595		Maria  ur. 15 V 1531  zm. 11 XII 1581
Magdalena  ur. 14 VIII 1532  zm. 10 IX 1590		Katarzyna Habsburżanka  ur. 15 IX 1533  zm. 28 II 1572		Eleonora  ur. 2 XI 1534  zm. 5 VIII 1594		Małgorzata  ur. 16 II 1536  zm. 12 II 1567		Jan  ur. 10 IV 1538  zm. 20 III 1539
Barbara  ur. 30 IV 1539  zm. 19 IX 1572		Karol Styryjski  ur. 3 VI 1540  zm. 10 VII 1590		Urszula  ur. 24 VII 1541  zm. 30 IV 1543		Helena  ur. 7 I 1543  zm. 5 III 1574		Joanna  ur. 24 I 1547  zm. 10 IV 1578