Fort Władimira Cytadeli Warszawskiej

Z Wikipedii

Brama fortu od strony cytadeli

Fort Władimira: widok wieży od strony Nowego Miasta

Fort "Włodzimierz" (ros. "Владимир"; od 1921 r. Fort "Legionów") – fort pierścienia umocnień wokół Warszawskiej Cytadeli Aleksandrowskiej, zbudowany w latach 1851-1853.

Trzykondygnacyjna wieża artyleryjska została wzniesiona w oparciu o projekt francuskiego fortyfikatora Marca Montalemberta na planie niepełnego ceglanego walca, zamkniętego od północnego zachodu bramą ze zwodzonym mostem i otoczonego suchym rowem. Na stropie wieży znajdowała się ławka strzelecka ze stanowiskami piechoty, na górnej kondygnacji – izby bojowe 34 dział, na środkowej kondygnacji (broniącej rowu) – izby bojowe piechoty. Rowu broniono z trzech kaponier grodzowych i galerii przeciwskarpowej, z której wychodziły chodniki kontrminowe. W północno-wschodniej części środkowej kondygnacji znajdowała się jedna izba bojowa, która – wraz z położoną pod nią izbą dolnej kondygnacji – tworzyła 4-działowy tradytor, osłaniający przeprawę przez Wisłę.

Po 1865 r. wieża została zmodernizowana. Rów od strony wschodniej został zasypany. Między wieżą i Wisłą zbudowano ziemno-ceglaną baterię o narysie odwróconej litery "L", służąca do obrony przeprawy rzecznej. Od południa i zachodu wzniesiono ziemny stok bojowy, a przy bramie – ceglaną latrynę z nasypem ziemnym. Z najniższej kondygnacji przebito w kierunku południowo-wschodnim podziemny korytarz (z chodnikami kontrminowymi), prowadzący do półkaponiery w rowie baterii oraz do pomieszczenia w przeciwskarpie jej rowu. Fort został przezbrojony w działa nowego typu.

Po utworzeniu Twierdzy Warszawa fort stracił znaczenie strategiczne. W okresie I wojny światowej przechowywano w nim akta porosyjskiego Archiwum Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Na zachodniej części stoku bojowego ustawiono krzyż, upamiętniający miejsce stracenia członków Rządu Narodowego z powstania styczniowego. W 1918 r. fort został przejęty przez Archiwum Wojskowe na budynek biurowo-magazynowy. Dokonano znacznych przeróbek – zamurowano strzelnice karabinowe, w miejscu strzelnic armatnich na górnej kondygnacji przebito okna. Stok bojowy i bateria zostały splantowane; w tym miejscu w 1925 r. powstał pierwszy kwartał miejskiego Parku Traugutta. Około 1935 r. odkopano wschodni odcinek rowu, natomiast część korytarzy wychodzących z dolnej kondygnacji oraz chodniki kontrminowe galerii zasypano ziemią i zamurowano. Likwidacji uległa latryna i rów przed bramą.

We wrześniu 1939 r. na wieży urządzono stanowisko armaty przeciwlotniczej. Podczas powstania warszawskiego budynek znajdował się w strefie frontowej. Po II w. św. ponownie zajęło go wojsko. Znajdowały się tu m.in.: pracownia rzeźby, składnica map oraz magazyny mundurowe. Część pomieszczeń popadła w ruinę, a zachodnią kaponierę w znacznym stopniu rozebrano. Pomieszczenia po dawnej baterii zostały zalane wodą, co przyczyniło się do powstania legendy o rzekomym tunelu do Cytadeli. W 1996 r. fort został opuszczony i zdewastowany. Jednocześnie jego wnętrza wykorzystywano przy produkcji reklam (m.in. Ociec, prać?) i filmów (m.in. Ogniem i mieczem). W 1999 r. fort został przejęty przez Agencję Mienia Wojskowego i sprzedany prywatnej firmie z branży gastronomicznej - rodzinie Kręglickich. Po wykonaniu prac porządkowych i budowlanych wynajmowany jest na imprezy plenerowe. Pomieszczenia, znajdujące się dziś pod ziemią, są adaptowane na trasę turystyczną.

Wpisany do rejestru zabytków jako "Fort Legionów z otoczeniem" (nr 59/9 z 01.07.1965 r., uzupełnienie z 23.03.2005 r.)

[edytuj] Bibliografia

Boguszewski Przemysław, "Nadwiślański fort", [w:] "Spotkania z Zabytkami", nr 12, Warszawa 2001.
Lech Królikowski, "Twierdza Warszawa", Warszawa 2002.
Zbigniew Rekuć, "Fort Legionów na Trakcie Królewskim w Warszawie", "Fortyfikacje w przestrzeni miasta", Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznań 2006.