Gdańskie fortyfikacje
Z Wikipedii
Gdańskie fortyfikacje - pierwsze umocnienia obronne Gdańska wiązały się przede wszystkim z obroną ośrodka władzy (czy to był gród książęcy, czy zamek krzyżacki), samo miasto było słabiej bronione. Po likwidacji zamku krzyżackiego Gdańsk musiał zatroszczyć się o własne bezpieczeństwo.
[edytuj] Gród wczesnośredniowieczny
Gdański gród powstał ok. 2 połowy X na miejscu starszej osady. Był założeniem dwuczłonowym – obwałowana siedziba księcia w obrębie obwałowanego podgrodzia – osady rybacko-rzemieślniczej. Budowę grodu zlecił prawdopodobnie Mieszko I jako ośrodek władzy administracyjnej i wojskowej. Mieścił się na wyspie oblanej wodami Wisły i Motławy (dziś rejon ulic: Dylinki, Czopowa, Grodzka, Sukiennicza, Rycerska) i był w kształcie owalu o średnicach ok. 220/165 metrów obwałowany wałem o konstrukcji drewniano-ziemnej grubości ok. 15 metrów u podstawy i wysokości ok. 10 metrów. W późniejszym okresie gród był przebudowywany – wały przesuwane były na zewnątrz, były bardziej strome i wyższe. W połowie XIII w obrębie grodu wybudowano prawdopodobnie wieżę obserwacyjną. Gród był wyposażony w bramę od strony zachodniej, przed którą znajdował się most nad kanałem portowym o długości ok. 120 metrów.
W 1308 gród gdański zajęli podstępnie Krzyżacy, usunęli z podgrodzia ludność miejscowa spaliwszy jej siedziby. Siedzibę księcia zamienili na siedzibę komtura. Około 1340 zburzyli umocnienia drewniano-ziemne, zburzyli starą siedzibę księcia i na tym miejscu wybudowali potężny zamek kamienno-ceglany.
[edytuj] Miasto Świętopełka
Na zachód od grodu, na podstawie przywileju lokacyjnego księcia Świetopełka powstało miasto Gdańsk. Teren miasta pomiędzy obecnymi ulicami Tartaczną do Podmłyńskiej obejmował pas ok. 450-500 metrów na ok. 125 metrów. Teren był obwarowany był wałami ziemnymi i fosami. Umocnienia po 1308 polecili rozebrać Krzyżacy.
[edytuj] Zamek krzyżacki
Zbudowany na miejscu dawnej siedziby księcia w ok. 1340, pomiędzy obecnymi ulicami Rycerską, Czopową i Grodzką, prawdopodobnie na planie prostokąta podobnie jak inne zamki krzyżackie zawierał wszystkie elementy obronne i jako również klasztor takie pomieszczenia jak kaplicę, kapitularz, refektarz, dormitorium i inne. Na północ i zachód od siedziby komtura pobudowano podzamcze z budynkami gospodarczymi, mieszkalnymi dla służby, arsenałem itp. Przedzamcze, być może dwuczłonowe, odejmowało obszar dawniejszej osady rybacko-rzemieślniczej. Zarówno zamek jak i podzamcze bronione było murami obronnymi z basztami oraz fosami. Dostępu broniły również Wisła i Motława. Na początku wojny trzynastoletniej zamek zburzyli gdańszczanie pozostawiając niektóre budynki i odcinki murów obronnych, które weszły w skład fortyfikacji broniących Głównego i Starego Miasta. Do dnia dzisiejszego z zamku krzyżackiego zachował się fragment muru obronnego z basztą wykorzystany jako element kamieniczek nr 8 i 9 przy ulicy Wartkiej.
[edytuj] Fortyfikacje miejskie
Średniowieczny Gdańsk składał się z czterech odrębnych organizmów miejskich, które posiadały oddzielne umocnienia. Poprzez trwającą wiele dziesięcioleci modernizację miasto w końcu XV otrzymało jednolity system obronny z zachowaniem murów obronnych oddzielających Główne Miasto od Starego Miasta i od Przedmieścia.
[edytuj] Osiek
Osiek – to stara osada słowiańska położona na zachód od zamku. Broniony był przez umocnienia w postaci wału i fos. Później włączony w system obrony Starego Miasta i Zamczyska.
[edytuj] Główne Miasto
Organizm miejski położony pomiędzy Motławą, Podwalem Staromiejskim, Targiem Węglowym a Podwalem Przedmiejskim otoczono w ok. połowy XIV od strony lądu fosą i murem obronnym z licznymi basztami na ogół prostokątnymi otwartymi od strony miasta bez dachów. Około 1380 wybudowano od strony południowej i zachodniej niższy mur obronny. Przed murami przeprowadzono fosy, a od strony zachodniej w podwójnym ciągu.
Do Głównego Miasta od strony lądu prowadziło 7 bram:
- Brama Kotwiczników
- Brama Żabia
- Brama Długouliczna
- Brama Ludwisarska
- Brama Szeroka
- Brama Zamkowa
Bramy rozbudowywano stopniowo ubezpieczając przedbramiami, podwyższając mury, pokrywając baszty dachami, zamurowując czwartą ścianą baszty.
Wniesione ok. XIV Baszta Słomiana i Baszta Jacek otrzymały 8-boczny kształt. W XV zbudowano umocnienia od strony Motławy – odcinki murów obronnych oraz szereg bram:
- Brama Krowia
- Brama Kogi
- Brama Chlebnicka
- Brama Mariacka
- Brama Świętego Ducha
- Brama Żuraw
- Brama Świętojańska
- Brama Tobiasza
- Brama Straganiarska
[edytuj] Młode Miasto
Lokowane w 1380 uzyskało zapewne jakieś fortyfikacje w postaci murów i fos. Dokument lokacyjny wspomina mury długości 30 sznurów (1 sznur = 42 m) i szerokość uliczki przymurnej szerokości 1 pręta (1 pręt = 4,26 m). Położenie Młodego Miasta zburzonego w 1455 jest sprawą sporną.
[edytuj] Stare Miasto
Stare Miasto posiadało początkowo umocnienia w postaci stale modernizowanych wałów i szerokiej fosy biegnącej wzdłuż ulic Aksamitnej i Gnilnej. W 2 połowie XV wały zastąpiono murami obronnymi w które wbudowano 3 bramy: Bramę św. Jakuba, Bramę Bożego Ciała i Bramę Drzewną
[edytuj] Przedmieście
Rówież w tym samym czasie otrzymało mury obronne Przedmieście (dziś Stare Przedmieście) z Bramą Karową i Bramą Nową której pozostałością jest Baszta Biała z 1461. Opodal niej stoi Baszta pod Zrębem z 1487.
[edytuj] Oliwa
Pierwszą budowlą obronną mówł być zameczek myśliwski książąt gdańsko-pomorskich wzmiankowany w 1579 lokalizowany na terenie starego pałacu opatów. Fortyfikacje otaczające klasztor powstały prawdopodobnie w XIV i składały się pierścienia murów z uproszczonymi basztami oraz Wielką Bramą umieszczona w Domu Bramnym. Część murów jeszcze gotyckich z śladami strzelnic w fragmentach zachowała się dotychczas.[ http://www.trojmiasto.pl/oliwa/ob_dombramny.html]
[edytuj] Fortyfikacje XVI i XVII-wieczne
Rozwój broni palnej, a w szczególności artylerii, powodował że średniowieczne mury obronne okazały się nie skuteczną osłoną dla miasta. Gdańsk przystąpił w latach 1515-1520 do modernizacji umocnień poprzez usypanie, tuż przed murami miejskimi Starego Miasta i Przedmieścia wałów ziemnych, a Bramę Drzewną i dochodzące do niej odcinki osłonięto nasypami od wewnątrz. W okresie 1517-1519 usypano tzw. Psi Wał po wschodniej części terenu gdzie za Motławą stały miejskie spichrze. Znajdujący się stary rów znacznie rozszerzono i napełniono wodą tworząc w ten sposób Wyspę Spichrzów. W ciągu Wału Psiego wybudowano Bramę Stągiewną mającą mieć 2 przejazdy i 3 baszty. Budowy nie ukończono poprzestając na budowie wielkiej, okrągłej baszty z platformą odkrytą na działa i drugą stojącą obok basztą. Od zachodu w ciągu wałów Starego Miasta i Przedmieścia powstały w ważniejszych miejscach półokrągłe murowo-ziemne rondele (przed 1520) wysunięte w głąb fosy i flankujące sąsiednie odcinki wałów.
W następnym etapie zapoczątkowanym w 1547 po zachodniej stronie miasta powstały potężne umocnienia typu włoskiego – rondele. Rondele przekształcono w bastiony połączone nasypami otrzymały mur skarpowy z strzelnicami. Broniący Bramy Bożego Ciała ukończono w 1559 a drugi Bastion św. Elżbiety w 1557. Na osi Podwala Przedmiejskiego Jan Kramer zbudował Wielki Bastion Karowy do 1576. Jego dziełem jest również zbudowana w latach 1574 do 1576 ceglana Brama Wyżynna ozdobiona okazale piaskowcem później bo w 1588 przez Wilhelma van dem Blocka.
Po 1593 w miejscu przestarzałego Rondela Przedmiejskiego zbudowano silny bastion zwany później Bastionem Wijbego. Pomiędzy nim a Bastionem Karowym wybudowano niewielki Bastion Kot. Zakończeniem fortyfikacji od strony zachodniej był potężny Bastion Gertrudy zakończony w początkach XVII. Mieszczącą się w nim bramę (od Przedmieścia do drogi oruńskiej) zlikwidowano po wybudowaniu w 1626 Bramy Nizinnej. Bastiony wyposażono w kazamaty z poternami. Łączące je nasypy umocniono niskim murem z strzelnicami. Przed linią wałów i bastionów biegła szeroka na kilkadziesiąt metrów fosa.
Niebezpieczeństwo związane z wojną trzydziestoletnią związane jest z dalszą rozbudową umocnień rozpoczętych 1622 a zakończonych w ciągu 15 lat. Powstał potężny pierścień 14 bastionów od strony południowej, północnej i wschodniej połączonych z istniejącymi. W nowej linii obrony powstały m.in. Brama Nizinna, Brama Żuławska.
Po stronie północnej zlikwidowano gotycką Bramę Bożego Ciała i Bramę św. Jakuba i pobudowano nową Bramę św. Jakuba. W latach 1622-1623 pobudowano Śluzę Kamienną regulującą dopływ wody z Motławy do fos. W dalszych dziesięcioleciach były prowadzone prace uzupełniające jak nadbudowa nadszańców, rowelinów przed bramami.
W 1605 wzniesiono na Targu Węglowym Wielką Zbrojownię wraz z Starą Apteką a w 1647 na placu Wałowym Małą Zbrojownię.
W czasie przebudowy umocnień XVI i XVII-wiecznych rozebrano prawie wszystkie gotyckie umocnienia (mury, baszty i bramy) Starego Miasta i Starego Przedmieścia zachowując gotyckie umocnienia Głównego Miasta. Zasypano jednak fosy pod murami w okolicy dzisiejszego placu Węglowego i ul. Bogusławskiego. Rozebrano mur stanowiący szyję pomiędzy Wieżą Więzienną a Bramą Długouliczną, którą rozebrano i stawiając na jej miejscu w 1612 renesansową Bramę Złotą. W miejscu rozebranej Bramy Kogi wybudowano przeznaczoną na siedzibę królów polskich Bramę Zieloną. Szereg baszt i budynków przerobiono na mieszkania lub inne pomieszczenia użytkowe.
[edytuj] Fortyfikacje zewnętrzne od strony zachodniej i północnej
Najazd Szwedów na Prusy Królewskie zmusił Gdańsk do budowy fortyfikacji zewnętrznych. I tak pierwszy szaniec tzw. Szaniec Szwedzki trójbastionowy z dodatkowym bastionem od strony północnej powstał w latach 1628-1630 na Biskupiej Górce a na Grodzisku w latach 1655-1656 szaniec dwubastionowy. Przeprowadzono również linię umocnień do Bastionu św. Gretrudy poprzez Szaniec Szwedzki, Dolinę Potoku Siedleckiego, Szaniec Grodziska, teren Bramy Oliwskiej do Wisły. W ciągu umocnień wybudowano Bramę Oruńską, Bramę Siedlecką i Bramę Oliwską. Później te fortyfikacje wzmacniano i unowocześniano. Na większą skalę umocnienia unowocześniono na polecenie Napoleona po 1811. Zbudowano wówczas tzw. Redutę Napoleońską na przeciw Dworca Głównego i kilka tzw. lunet.
W czasach pruskich umocnienia przejęła armia i utrzymywała je w gotowości w niektórych partiach aż do czasów I wojny światowej.
Likwidację tego pasa umocnień rozpoczęto po 1870, głównie w rejonach Bram Oliwskiej, Siedleckiej i Oruńskiej.
[edytuj] Umocnienia brzegów Wisły
Po zniszczeniu grodu książęcego przez Krzyżaków a później zamku przez gdańszczan obowiązek obrony Gdańska od strony morza spadł na miasto. Przy ujściu Wisły wzniesiono drewnianą a w 1482 murowaną wieżę, która oprócz celów obronnych służyła jako latarnia morska i dlatego nazwano ją Latarnią. Obok niej latach 1562-1563 powstała murowana trzypiętrowa baszta. Po oblężeniu przez Batorego w 1577 rozpoczęto budowę czterobastionowego fortu carre, ukończonego w 1611. Z kolei dla osłony tego bastionu wzniesiono w latach 1624-1626 pięciobastionowy Szaniec Wschodni a na lewym brzegu Wisły budowano w tym czasie taki sam Szaniec Zachodni. Oba szańce w XVII przebudowywano. Ponowna rozbudowa Szańca Wschodniego z dodaniem umocnień zewnętrznych nastąpiła w okresie wojen napoleońskich i uzyskała nową nazwę "Twierdza Wisłoujście"
Oprócz tego w latach 1638-1658 rozpoczęto budować Szaniec Wapienny po lewej stronie Wisły (teren dzisiejszej Stoczni Gdańskiej), obok niego Mały Szaniec Wapienny a na drugim brzegu rzeki Szaniec Panieński, Szaniec Przedni, Szaniec Rycerski, Szaniec Zimowy, Szaniec Letni. Na wschodnim brzegu Łachy wzniesiono Wielką Redutę, Małą Redutę i w pobliżu Twierdzy Wisłoujście Szaniec Kleszy. Po I rozbiorze ufortyfikowano Nowy Port, Brzeźno, Westerplatte. Francuzi ufortyfikowali Ostrów budując silny Fort Napoleona.
[edytuj] Dalekie przedpole
[edytuj] Umocnienia Mierzei Helskiej
Niebawem po wstąpieniu na tron zlecił Władysław IV zorganizowanie floty wojennej i zbudowanie portu. Bezpieczeństwo floty królewskiej zapewnić miały zbudowane na Mierzei Helskiej umocnienia, które zamieszczone są na ówczesnej mapie Getkanta, oraz wg niej opracowanej mapie w dziele Puffendorfa. Getkant współpracował z fortyfikatorem królewskim Janem Pleitnerem przy budowie tych umocnień. Większe z nich Władysławowo, zbudowane na miejscu dzisiejszych Chałup lub w ich pobliżu posiadało wymiary ok. 150 X 300 m. Był to Wielki szaniec z 4 narożnymi bastionami i dwoma usytuowanymi pośrodku dłuższychkurtyn. Przed linią wałów biegły fosy, wypełnione wodą morską. Towarzyszący królowi w 1635 przy zwiedzaniu szańca Janusz Radziwiłł zapisał: "Szańc potężny Władysław nazwany, na szyjej, na której Hel leży między dwiema morzami, zbudował, tak wielki, że dobrej osady miasto w nim być może". W odległości ok. 6 km na wsch. wzniesiono także wówczas szaniec Kazimierzowo. Obydwie fortalicje wyposażono w działa spiżowe i żelazne. Ze względu na brak pieniędzy i zmianę sytuacji politycznej opuszczono po 1648 obydwa szańce, skazując je tym samym na zagładę.
[edytuj] Gdańska Głowa
Nazwa Gdańska Głowa, Występująca po 1466 i określała obszary położone na terenie wsi Drewnica, między Szkarpawą i Leniwką, nazywane dawniej Nowymi, Środkowymo albo Morskimi Żuławami. Pierwsze znane nam umocnienia na tym terenie w postaci czterobastionowego szańca ("fort carre"), zaprojektowanego przez Antoniego van Obberghena wznieśli gdańszczanie dopiero ok. 1626. Po opanowaniu szańca w 1627 Szwedzi przystąpili do jego rozbudowy. Od pd. wznieśli niewielkie dzieło zewnętrzne a od pn. rozległy szaniec pięciobastionowy. W rok po rozejmie w Sztumskiej Wsi wznieśli gdańszczanie między fortem carre a dziełem zewnętrznym ufortyfikowaną karczmę. W 1655, w obliczu nowego najazdu szwedzkiego Gdańsk rozpoczął dalszą rozbudowę i modernizację twierdzy, ukończoną przez Szwedów po zdobyciu jej w 1656.
Nowe umocnienia mimo poważnych uproszczeń zachowały nadal dość złożony, charakterystyczny narys: w części pn. trójbastionowe tzw. dzieło koronowe, które połączono jednobastionowymi kurtynami od wsch. i zach. z szańcem kleszczowym, osłaniającym pd. cypel półwyspu. Dzieło koronowe otrzymało wał podwójny (niski i wysoki) oraz zostało oddzielone od mierzei szeroką fosą. Oprócz twierdzy właściwej zarówno gdańszczanie jak i Szwedzi wznieśli szereg mniejszych umocnień: szańców, redut, transzei itp. W 1659 Szwedzi, a po ich kapitulacji gdańszczanie zamierzali rozbudować twierdzę, lecz projektów tych nie zrealizowali. Po zawarciu w 1660 pokoju oliwskiego twierdza uległa likwidacji. Jednakże jeszcze w 1812 najbliższa okolica Gdańskiej Głowy obsadzona została licznymi umocnionymi posterunkami przez broniących Gdańska Francuzów, a na pn. od dawnej twierdzy były jeszcze częściowo zachowane XVII-wieczne transzeje. Pod koniec XIX przez część omawianego terenu poprowadzono Przekop Wisły.
[edytuj] Pruszcz Gdański
O zabezpieczeniu tej miejscowości, leżącej przy głównym szlaku handlowym, na przedpolu stolicy książąt pomorskich Gdańska, pomyślana zapewne już w XIII, gdyż jakiś obiekt obronny, może ufortyfikowany kościół znajdował się w Pruszczu w pacz. XIV. Nie jest ta wiadomość pewna, natomiast niewątpliwie istniały silne umocnienia obok zbudowanej w poł. XIV śluzy, kierującej wody rz. Raduni kanałem da Gdańska. Śluzy tej broniono niegdyś wielkim nakładem sił i kosztów. Wiadomo np. iż w 1460 opanowali basteję przy śluzie Krzyżacy, zabijając podczas walki 30 gdańszczan i zabierając 300 da niewoli. Ataki na odbudowywaną zapewne śluzę powtórzyli jeszcze w 1462 i 1463. O wyglądzie umocnień śluzy brak jest danych, podobnie jak i o dworze, prawdopodobnie obronnym, wzniesionym przez burmistrza gdańskiego Jana v. Waldena ok. 1650. Obiekt ten występuje stale w dokumentach jako "Die Burg", po raz ostatni w 1828.
[edytuj] Puck
Gród pucki, istniejący wg tradycji od ok. poł. XII w. stał się w XIII siedzibą kasztelana. Pierwszy kasztelan pucki Ścibor wymieniony jest w 1271. Gród mieścił się na najwyższym punkcie osady, tuż przy ujściu Zatoki Puckiej rz. Walewki. Gród strzegł osady przygrodowej, oraz przystani łodzi i statków. Pierwszymi umocnieniami miasta, lokowanego w 1348 były fosy, wały i ostrokół, zastępowane stopniowa murami z kamienia i cegły. Wejść w obręb murów broniły bramy: Gdańska od pd., Młyńska od zach., Rybacka od wsch. i Korabna (Wodna) od pn. Zniszczone zapewne znacznie pad czas wojen w XV i XVI odbudowano niewątpliwie później, gdyż pod ich osłoną bronili się Szwedzi przed Polakami w latach 1626 i 1627. Ciekawy i śmiały projekt rozbudowy umocnień Pucka do rozmiarów pięciobastionowej twierdzy, wykonany przez Jerzego Strakowskiego nie został zrealizowany. Między 1630 a 1634 dawne mury gotyckie wzmacniano bastionem ziemnym, wzniesionym w pd.-wsch. narożu miasta. Strzegł on sąsiadujących z nim odcinków murów oraz Bramy Gdańskiej. Nieco mniejszym półbastionem osłonięto Bramę Wodną, zaś następny mały bastion wzniesiona między Bramą Młyńską a wjazdem na zamek. Później Bramę Gdańską wzmacniana dodatkowa rowelinem. W pocz. XVIII fortyfikacje Pucka były już zupełną ruiną. Dziś pozostał jedynie ślad fasy w pn.-wsch. narożniku miasta. Murowany zamek pucki stanął w XIV w punkcie najbardziej obronnym na miejscu grodu kasztelańskiego. Zamek zniszczony został zapewne podczas wojen w XV, XVI i XVII, gdyż lustracja starostwa puckiego ok. 1656 informuje: "zamku nie masz żadnego".
[edytuj] Fortyfikacje pruskie XVIIII-XX wieku
W latach 1788-1790 na Westerplatte Prusy pobudowały cztery nie nazwane szańce blokujące swoimi armatami wejście do portu gdańskiego. Ułatwiło to zajęcie miasta w 1793. Dla celów strategicznych Prusy zgodnie z ówczesnymi tendencjami zaczęły wznosić szereg wielobocznych fortów ziemno-murowanych, posiadających zwykle podziemne schrony, magazyny, bronione przez specjalnie umocnione stanowiska strzeleckie i artyleryjskie zwane kojcami lub kaponieramioraz modernizowały istniejące (Szaniec Mewi).
Baterie były wstrzelane, miały ustalone dozory, azymuty i tabele nastaw celowników.
Lata 1876-1907
W latach następnych powstawały kolejne baterie nadbrzeżne. Ukończony w 1900 nowy system obrony od strony morza obejmował 13 baterii rozmieszczonych od Płoni Wielkiej do Brzeźna i był oparty na artylerii o kalibrze 90, 120, 150 i 210 mm. Pod koniec 1906 lokalizacja, uzbrojenie i podstawowe zadania taktyczne tych baterii przedstawiały się następująco:
- Bateria 1. Fort Płonia Wielka – 4 armaty polowe 90 mm (mobilizacyjna): obrona przełomu Wisły z 1840 przeciwko wejściu wrogich jednostek.
- Bateria 2. Góra Źródlana – bateria zaporowa (mobilizacyjna) – 4 armaty polowe 9o mm: obrona przełomu Wisły z 1840 przeciwko wejściu wrogich jednostek i zabezpieczenie mobilizacyjnych umocnień polowych przed próbami lądowania.
- Bateria 3. Stogi – 6 długich armat RK 150 mm: ostrzał Zatoki i brzegu w kierunku wschodnim. Obrona przełomu Wisły z 1840.
- Bateria 4. Stogi – 6 moździerzy brązowych 210 mm: panowanie nad Zatoką.
- Bateria 5. Stogi – 6 armat RK 210 mm: panowanie nad Zatoką.
- Bateria 6. Westerplatte – 6 armat 120 mm (mobilizacyjna): ostrzał brzegu przeciwko desantom.
- Bateria 7. Westerplatte – 6 moździerzy brązowych 210 mm: ostrzał Zatoki przed Westerplatte.
- Bateria 8. Bateria Mola Wschodniego (Westerplatte) – 6 długich armat RK 150 mm: ostrzał morza przed Westerplatte i wejścia do kanału portowego.
- Bateria 9. Bateria Mola Zachodniego (Nowy Port) – bateria zaporowa – 4 armaty 90 mm: ochrona zapory portowej.
- Bateria 10. Bateria Portowa (Nowy Port) – 6 armat RK 210 mm: ostrzał Zatoki w kierunku Sopotu i obrona wejścia do portu.
- Bateria 11. Bateria Plażowa (w nadmorskim lasku, obecnie parku k. Brzeźna) – 6 armat RK 210 mm: ostrzał Zatoki w kierunku Sopotu.
- Bateria 12. Brzeźno – 6 armat 120 mm (mobilizacyjna): ostrzał brzegu w kierunku Sopotu.
- Bateria 13. Zaspa (w okolicach budynku szkoły) – 6 armat polowych 90 mm (mobilizacyjna): zabezpieczenie lewego skrzydła umocnień nadbrzeżnych przeciwko zagrożeniu z kierunku Oliwy.
Celem obrony Nowego Portu wzniesiono Fort w Brzeźnie. Formę nowopruskiego fortu nadano starym umocnieniom na Grodzisku. Od strony północno-zachodniej strzegł fort wybudowany na miejscu Szańca Jezuickiego, który zachował pierwotną nazwę. W 1845 wybudowano fort w Płoni Wielkiej, aby chronić śluzę oddzielającą wody Martwej Wisły od nowego właściwego jej koryta.
[edytuj] XX wiek – II wojna światowa
[edytuj] Westerplatte – polska Składnica Materiałów Wojskowych
Z chwilą przyjęcia na podstawie Decyzji z dnia 14 marca 1924 Rady Ligi Narodów Półwyspu Westreplatte na składnicę materiałów wojskowych istniały tam jedynie stare fortyfikacje z ok. 1800 i 1905. Wobec zagrożenia ze strony Niemiec zdecydowano się na budowę w latach 1933 do 1934 czterech wartowni oznaczonych numerami I, II, IV i V. Wartownie były podpiwniczone, z schronami żelbetowymi. W istniejącym budynku podoficerskim na wartownię III adaptowano wzmocnioną piwnicę. Centralnie w obszarze bronionym wybudowano koszary w kształcie litery "T" o wzmocnionej konstrukcji, gdzie w suterynie ulokowano wartownię VI. Dodatkowo wykonano umocnienia typu polowego placówkami "Prom" i "Przystań". Przed wybuchem wojny utworzono placówki "Fort", "Łazienki", "Wał", "Elektrownia" i od strony kanału portowego jeszcze jedna. Zachowała się Wartownia "I" i ruiny koszar
[edytuj] Stan zachowania
Zachowano do dnia dzisiejszego obiekty obronne:
- Baszta pod Zrębem – w ruinie
- Baszta Biała
- Baszta Kotwiczników
- Brama Żabia – fragment
- Baszta Browarna
- Baszta Narożna
- Wieża Więzienna
- Katownia w Gdańsku
- Baszta Słomiana
- Baszta Studzienna
- Baszta Kurkowa zwana też Ustępową
- Baszta Latarniana
- Baszta Bramy Szerokiej
- Baszta Na Zamurzu
- Baszta Jacek
- Baszta Łabędź
- Brama Straganiarska
- Brama Świętojańska – fragment
- Żuraw
- Brama Świętego Ducha – fragment
- Brama Mariacka
- Brama Chlebnicka
- Brama Krowia w ruinie z fragmentem muru gotyckiego
- Brama Złota – zbudowana przy wykorzystaniu muru gotyckiej Bramy Długoulicznej
- Brama Wyżynna
- Brama Nizinna
- Brama Żuławska
- Śluza Kamienna
- Bastion św. Gertrudy
- Bastion Żubr
- Bastion Wilk
- Bastion Wyskok
- Bastion Miś
- Bastion Królik
- Bastion Zbawiciela
- Bastion Pośredni
- Bastion Ostroróg
- Bastion Vigillance
- Reduta z dawnymi klasycystycznymi koszarami
- Bastion Strakowskiego
- Bastion Piaskowy – fragmenty
- Bastion Neubaubera
- Bastion Kurkowy
- Bastion Jerozolimski
- Reduta Napoleońska
- Latarnia
- Fort carre
- Szaniec Wschodni
[edytuj] Bibliografia
- Westerplatte, MON Warszawa 1965
- Franciszek Mamuszka, Budowle obronne Ziemi Gdańskiej, Wydział Kultury PWRN Gdańsk 1966
- F. Mamuszka, Droga Królewska, ZN im. Osolińskich, Wrocław 1972
- Witold Kledzik, Opactwo Cystersów w Oliwie, PTTK Gdańsk 1975
- K. Małkowski, S. Podgórczyk, Przewodnik po Trójmieście, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1979
- Fortyfikacje Prus Królewskich doby wojen polsko-szwedzkich, Muzeum Zamkowe w Malborku, 1995
- Fortyfikacje Gdańska, NCK, Gdańsk 2006
