Gospodarka Izraela
Z Wikipedii
Artykuł omawia zagadnienie gospodarki Izraela – gospodarka Izraela funkcjonuje w trudnych warunkach konfliktu z państwami arabskimi. Pomimo tego Izrael posiada nowoczesną gospodarkę, która klasuje żydowskie państwo w gronie państw wysoko rozwiniętych.
Izrael jest członkiem Światowej Organizacji Handlu.
Bardzo dużą rolę odgrywa pomoc ekonomiczna Stanów Zjednoczonych. Izrael jest światowym liderem produkcji oprogramowania komputerowego. W 1998 amerykański tygodnik Newsweek nazwał Tel Awiw jednym z najbardziej rozwiniętych technologicznie miast świata. Amerykańscy miliarderzy Bill Gates, Warren Buffett i Donald Trump inwestują w izraelską gospodarkę.
Spis treści |
[edytuj] Makroekonomiczne trendy
| Rok | PKB (mln NIS)[1] |
|---|---|
| 1965 | 1 |
| 1970 | 2 |
| 1975 | 8 |
| 1980 | 111 |
| 1985 | 28 437 |
| 1990 | 106 475 |
| 1995 | 269 718 |
| 2000 | 470 732 |
| 2005 | 580 000 |
Obywatele nowo powstałego państwa Izrael od samego początku wykazywali niezwykłe talenty przedsiębiorczości, rozwijając narodową gospodarkę. 1983 był rokiem głębokiego kryzysu gospodarczego. Jednak już w 1985 wprowadzono z sukcesem plan stabilizacyjny, który był połączony z rozległymi reformami strukturalnymi.
Proces transformacji gospodarki izraelskiej napotkał na wielkie wyzwanie olbrzymiej fali żydowskich imigrantów, którzy w latach 90. XX wieku napłynęli do Izraela z krajów byłego ZSRR. W ten sposób liczba ludności Izraela w krótkim czasie wzrosła o 1 mln mieszkańców. Trzeba było zapewnić im mieszkania, miejsca pracy i opiekę zdrowotną. Wielu z nowych imigrantów miały wysokie wykształcenie i bardzo szybko korzystnie pobudzili gospodarkę Izraela.
Drugim impulsem pobudzającym rozwój gospodarki był proces pokojowy, który rozpoczął się w 1991 i owocował zawarciem porozumień z Palestyńczykami (1993) oraz z Jordanią (1994). Proces pokojowy przełamał gospodarczą izolację Izraela i rozpoczął proces regionalnej integracji oraz stabilizacji ekonomicznej. Otworzył także nowe rynki zbytu dla izraelskich eksporterów.
Stabilizacja sytuacji na Bliskim Wschodzie sprzyjała napływowi zagranicznych inwestycji do Izraela. Wiele lokalnych firm zaczęło specjalizować się w najnowszych technologiach i z sukcesem weszło na światowe giełdy, pozyskując w ten sposób środki finansowe na kolejne inwestycje. Izraelskie spółki są wysoko notowane na amerykańskiej giełdzie Wall Street.
Stany Zjednoczone zawsze były najważniejszym partnerem handlowym Izraela. Wartość obrotów handlowych w 1997 osiągnęła 12,6 mld USD. Stany Zjednoczone eksportują do Izraela głównie komputery, części lotnicze i różny sprzęt wojskowy. Izrael eksportuje do Stanów Zjednoczonych diamenty, brylanty, urządzenia precyzyjne i telekomunikacyjne.
W 2000 izraelski parlament przyjął ustawę dotyczącą redukcji deficytu budżetowego w stosunku do PKB oraz zmniejszenia długu wewnętrznego. W efekcie deficyt budżetowy jako procent PKB zmniejszył się z 51,7% w 1990 do 47,3% w roku 2000. Planowany deficyt na 2003 wynosił 3%, z intencją obniżania go o 0,5% rocznie, aż do osiągnięcia poziomu 1% PKB w 2007. Poziom długu wewnętrznego jest porównywalny do krajów europejskich. Izrael zapewnia makroekonomiczną stabilność, co stanowi zachętę dla sektora prywatnego, który może funkcjonować w przewidywalnym ekonomicznie środowisku.
W 2005 roku produkt krajowy brutto wzrósł o 5,2%. Był to największy wzrost od pięciu lat, dużo wyższy od przewidywanego przez Bank Izraela. Wzrost PKB jest wyraźnym dowodem rozwijającej się gospodarki Izraela. Dla porównania średnia wzrostu PKB krajów członkowskich OECD wyniosła w 2005 roku 2,7%. W szczegółach: USA wzrost 3,6%, Hiszpania wzrost 3,4%, Kanada wzrost 3%.
Centralne Biuro Statystyki poinformowało, że w 2005 roku nastąpił wzrost populacji Izraela o 1,8%. W ten sposób wzrost PKB liczony na osobę wyniósł 3,3% (80,100 USD lub 17,800 NIS na osobę).
Produkcja handlowa w 2005 roku wzrosła o 3,8%, a sektor usług uzyskał wzrost o 6-9%. Równocześnie nastąpiło pogorszenie się sytuacji finansowej sektora budowlanego. Wydajność pracownika w sektorze handlowym wzrosła w 2005 roku o 2,8%.
Obecny deficyt budżetu zmalał więcej niż połowę i w 2005 roku wyniósł 2,1% (z 4,3% w 2004 r.). Jest to zasługa wprowadzenia zdecydowanych reform na rynku pracy, rynku kapitałowym, w portach i innych. Równocześnie wzrosły wydatki publiczne o 2,7%. Znaczna część tego wzrostu wydatków wynikał z konsekwencji likwidacji żydowskich osiedli i budowy "bariery bezpieczeństwa". Wzrost wydatków na bezpieczeństwo państwowe nastąpił o 5,5%. Osobiste wydatki wzrosły w 2005 roku o 1,5%, z czym że wydatki na konsumpcję wzrosły o 4%.
Eksport usług i towarów w 2005 roku wzrósł o 7% (bez rynku diamentów i nowo tworzonych przedsiębiorstw wzrósł o 8,3%). Gwałtownie wzrosły zagraniczne inwestycje w Izraelu. Duży wzrost przychodów notuje się także w branży turystycznej.
Duże znaczenie dla gospodarki Izraela ma zagraniczna pomoc materialna: darowizny osób pochodzenia żydowskiego i organizacji żydowskich, reparacje wojenne z Niemiec, subwencje ze Stanów Zjednoczonych. Inwestycje Bezpośrednie zagraniczne w Izraelu są wysokie w porównaniu z innymi krajami uprzemysłowionymi. W pierwszych pięciu miesiącach 2003, portfolio inwestycyjne w akcjach TASE (Giełda w Tel Awiwie) wzrosło do 1 biliona USD. Zanotowano także wzrost udziałów zagranicznych w izraelskich przedsiębiorstwach, oraz zwiększenie dofinansowania nowo zakładanych firm (start-ups) przez obcych inwestorów.
Obecnie przeprowadzana jest prywatyzacja: Banku Leumi, Israel Discount Bank, Izraelskich Linii Lotniczych – ELAL (rządowe udziały zostały sprzedane w lipcu 2003), Izraelskiego Przedsiębiorstwa Elektrycznego, Rafinerii, Przemysłu Lotniczego oraz Zim Izrael Nawigacja – przedsiębiorstwa transportu morskiego.
Wpływ na rozwój kraju i udział w gospodarce ma rozwijająca się turystyka. Turystów przyciągają przede wszystkim miejsca kultu religijnego, zabytki kultury starożytnej i zróżnicowane warunki naturalne. Obecnie w Izraelu przykłada się wielką wagę do zainteresowania cudzoziemców także innymi regionami kraju, jak pustynia Negew, na której powstały liczne luksusowe hotele, czy okolice rekreacyjnego Ejlatu nad Morzem Czerwonym. Do przyciągnięcia turystów wykorzystuje się również atrakcyjne leczniczo wody Morza Martwego, proponując liczne pobyty kuracyjne i odmładzające.
[edytuj] Statystyki
Wszystkie dane pochodzą z The World Factbook ([[ISSN, 1553-8133), która jest publikacją amerykańskiej agencji wywiadowczej CIA.
PKB: 154,5 miliarda USD (2005)
Realny wzrost PKB w 2007: 5,1%
PKB liczony na osobę: 28,800 USD (2007)
PKB – podział na sektory gospodarki:
Inwestycje: 17.9% PKB (2007)
Zatrudnienie: 2.88 mln (2007)
Zatrudnienie – podział na sektory:
- rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo: 2,6%
- przemysł: 20,2%
- budownictwo: 7,5%
- komercyjne: 12,8%
- transport i komunikacja: 6,2%
- finanse i biznes: 13,1%
- prywatne usługi: 6,4%
- publiczne usługi: 31,2% (dane z 1996)
[edytuj] Przemysł
Izrael jest światowym liderem w produkcji uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Liczne firmy wyspecjalizowały się w realizacji projektów nowoczesnych technologii (w zakresie lotnictwa, komunikacji, oprogramowania i sprzętu komputerowego, elektroniki medycznej i optyki). Miasto Bat Yam jest głównym ośrodkiem przemysłu poligraficznego. Większość przedsiębiorstw przemysłowych jest w rękach prywatnych. Największymi ośrodkami przemysłowymi kraju są Hajfa, Tel Awiw-Jafa, Beer Szewa, Petah Tikwa i Aszkelon, w których skoncentrowanych jest ponad 50% produkcji przemysłu przetwórczego.
W Izraelu rozwinięto najnowocześniejszy przemysł chemiczny i przemysł paliwowo-energetyczny. Z wód Morza Martwego eksploatuje się sole potasowe i bromowe; z doliny Arawa – rudy miedzi, zaś fosforyt i gips z Negewu. Przemysł przetwórczy wysoce wyspecjalizowany, o dużym zapleczu naukowo-badawczym.
Izrael zajmuje pierwsze miejsce w świecie w obróbce importowanych diamentów.
Wzrost produkcji przemysłowej: 4,8% (2005)
Produkuje się głównie: wyroby chemiczne, produkty rafinacji ropy naftowej, maszyny, instrumenty precyzyjne, wysoko rozwinięte technologie, wyroby tekstylne, ubiory gotowe, opony, obróbka diamentów, środki transportu, papier, wyroby skórzane.
Energia elektryczna wytwarzana jest w elektrowniach naftowych i słonecznych.
Produkcja energii elektrycznej: 44,24 mld kWh (2003)
Zużycie energii elektrycznej: 39,67 mld kWh (2003)
Eksport energii elektrycznej: 1,47 mld kWh (2003)
Import energii elektrycznej: 0,00 kWh (2003)
[edytuj] Ważniejsze surowce i wyroby przemysłowe
Izrael posiada niewielkie zasoby surowców mineralnych. Na wyżynie Negew wydobywa się fosforyty (w 1990 było 1,1 mln ton w przeliczeniu na czysty składnik). Nad Morzem Martwym wydobywa się sole potasowe (1,3 mln ton) i sól kamienną. Poza tym: potas, brom, ropa naftowa i gaz ziemny.
Wydobycie ropy naftowej: 2 740 baryłek/dzień (2003)
Konsumpcja ropy naftowej: 270 100 baryłek/dzień (2003)
Rezerwy ropy naftowej: 1,92 mln baryłek (2001)
Wydobycie gazu ziemnego: 200 mln m³ (2003)
Konsumpcja gazu ziemnego: 200 mln m³ (2003)
[edytuj] Rolnictwo
Bardzo wysoki poziom rolnictwa (rolnictwo w kibucach należy do najnowocześniejszych w świecie). Pracuje w nim 3% ludności czynnej zawodowo, wytwarzając tylko 4,5% PKB. W kraju istnieje około 52 tys gospodarstw rolnych. Przeważają gospodarstwa małe (od 1 ha do 5 ha), indywidualne (84%), kolektywne kibuce zajmują tylko 1,4% powierzchni uprawnej, ale skupiają w swoich rękach aż 50% ziem nawadnianych i 31% upraw suchych. Kibuce to wspólnoty wiejskie, które działając na zasadzie kolektywnej własności środków produkcji (z wyjątkiem ziemi), wspólnej pracy członków i solidarnej odpowiedzialności materialnej, wytwarzają około 40% produkcji rolnej. Moszawy to zrzeszenia indywidualnych rolników, w których zakup środków produkcji i sprzedaż płodów rolnych prowadzi się wspólnie. Ziemia użytkowana przez członków kibuców, jak i moszaw jest własnością państwa.
Oczywiście należy pamiętać, iż powstanie tak nowoczesnego rolnictwa nie byłoby możliwe bez skutecznego sztucznego nawadniania. Systemy irygacyjne sterowane są komputerowo. Nawadnia się prawie wszystkie rodzaje użytków: pola uprawne i miejskie tereny zielone, a także liczne oazy na pustyni Negew, w których uprawia się palmy daktylowe oraz warzywa i owoce. Oazy te są prawdziwym "rajem na pustyni", w których króluje soczysta zieleń, rozwijająca się dzięki słodkiej wodzie doprowadzonej rurociągami aż z Jeziora Tyberiadzkiego. Wysoko rozwinięte sadownictwo. Produkcja żywności pokrywa zapotrzebowanie krajowe.
Rozwinięte rybołówstwo, przybrzeżne i dalekomorskie połowy ryb. Główne bazy rybackie to: Hajfa i Akka.
Użycie ziemi:
- ziemie uprawne 20,4%
- łąki i pastwiska 39,5%
- lasy 6%
- pozostałe grunty i nieużytki 34,1%
Ważniejsze produkty rolne i hodowlane: Winogrona, owoce cytrusowe, banany, awokado, oliwki, tytoń, warzywa, bawełna, pszenica, jęczmień, ziemniaki, orzeszki ziemne; owce, kozy, bydło, drób, wielbłądy.
[edytuj] Eksport
Wartość eksportu w 2005: 40,14 mld USD
Towary eksportowe: Owoce cytrusowe świeże i soki, wyroby tekstylne, wina i likiery, słodycze, diamenty szlifowane, brylanty, chemikalia, pojazdy, opony, urządzenia wojskowe i broń, aparatura medyczna, oprogramowanie komputerowe.
Najważniejsi partnerzy eksportowi:
[edytuj] Import
Wartość importu w 2005: 43,19 mld USD
Towary importowe: Diamenty, kotły, maszyny, urządzenia elektryczne, żelazo i stal, pojazdy, chemikalia, ropa naftowa.
Najważniejsi partnerzy importowi:
- USA 15%
- Belgia 10,1%
- Niemcy 7,5%
- Wielka Brytania 6,1%
- Szwajcaria 6,5% (dane z 2004)
[edytuj] Transport
Ważniejsze porty morskie:
Ważniejsze porty lotnicze:
- międzynarodowy port lotniczy imienia Ben Guriona w Tel Awiwie – jest to główny port lotniczy Izraela, położony w połowie drogi pomiędzy Jerozolimą a Tel Awiwem.
- międzynarodowy port lotniczy Ovda jest położony około 60 km na północ od Ejlatu, na południu Izraela.
- port lotniczy Beer Sheva położony w mieście Beer Szewa na pustyni Negew.
- port lotniczy Ejlat położony w mieście Ejlat na południu kraju.
- port lotniczy Hajfa położony w mieście Hajfa.
- port lotniczy Herzliya położony w mieście Herzlija.
- port lotniczy Atarot oficjalnie nazywany międzynarodowym portem lotniczym Jerozolimy.
- port lotniczy Kiryat Szmona położony w mieście Kiryat Szmona.
- port lotniczy Rosz Pina położony przy mieście Rosz Pina.
Izraelskie linie lotnicze:
- El Al Israel Airlines
- Arkia Israeli Airlines
- Israir Airlines
- Tamir Airways
- Sun D'or International Airlines
- CAL Cargo Air Lines
