Gustaw I Waza

Z Wikipedii

Gustaw I Waza (ur. 12 maja 1496, zm. 29 września 1560) - król Szwecji od 1523; założyciel dynastii Wazów, ojciec królów Eryka XIV, Jana III Wazy i Karola IX Wazy.

Gustaw Waza był szwedzkim możnym i krewnym rodziny Sture. W początkach 1521 r. stanął na czele powstania przeciw Duńczykom, którego głównymi siłami byli chłopi i górnicy z regionu Dalarna. Jeszcze w tym samym roku powstańcy odnieśli zwycięstwo w bitwie pod Västerås a Waza został wybrany na regenta Szwecji. W czerwcu 1523 r. sejm szwedzki zwołany do Strängnäs ogłosił Gustawa Wazę królem – ostatecznie zerwano unię kalmarską z Danią i Norwegią. W Danii bunt tamtejszej szlachty obalił Chrystiana II, a nowy król duński Fryderyk I uznał tytuł Gustawa.

W 1527 r. Gustaw I, który zawdzięczał tron ruchowi ludowemu, zwołał do Västerås zjazd przedstawicieli wszystkich stanów, również wolnych chłopów. Ukształtował się w ten sposób specyficzny skład nowożytnego sejmu szwedzkiego. Na tym samym sejmie Gustaw I ogłosił przyjęcie przez Szwecję luteranizmu i sekularyzację dóbr ziemskich Kościoła. Przejęcie licznych majątków znacznie wzmocniło pozycję Korony. W 1529 r. reformę religijną potwierdził synod szwedzkich dostojników kościelnych w Örebro. Głową Kościoła narodowego stał się król, który mianował swojego intendenta do spraw kościelnych.

W 1544 r. Gustaw I na sejmie w Västarås przeprowadził uchwałę o wprowadzeniu dziedziczności tronu i powołał stałą armię narodową w oparciu o dawną instytucję pospolitego ruszenia.

Gustaw Waza dbał także o rozwój ekonomiczny królestwa. Zawarł umowę handlową i sojusz polityczny z Francją (1542 r.), popierał rozwój szwedzkiego górnictwa. W 1533 r. anulował przywileje handlarzy hanzeatyckich, co wywołało wojnę z Lubeką (1534 – 1535 r.). Szwedzi zwyciężyli w sojuszu z Duńczykami i kupcy lubeccy musieli zrezygnować z przysługujących im monopoli.

Gustaw I Waza wprowadził Szwecję w epokę nowożytną. Za jego panowania ukształtowały się instytucje państwowe (dziedziczna monarchia, rada królewska Riksråd, sejm stanowy Riksdag, kościół narodowy), a Szwecja stała się potęgą bałtycką i państwem liczącym się w Europie.