Henryk Sienkiewicz
Z Wikipedii
Laureat literackiej Nagrody Nobla |
|
Henryk Adam Aleksander Pius Oszyk-Sienkiewicz | |
ur. 5 maja 1846 w Woli Okrzejskiej zm. 15 listopada 1916 w Vevey w Szwajcarii |
|
Za rok | 1905 |
Uzasadnienie | Za całokształt twórczości |
Kraj | Polska |
Język | polski |
Poprzedni laureat | Frédéric Mistral i José Echegaray y Eizaguirre |
Następny laureat | Giosuè Carducci |
Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz | |
Oszyk - odmiana herbu Łabędź |
|
Rodzina | Sienkiewicz |
Rodzice | Józef Paweł Ksawery Sienkiewicz Stefania Cieciszowska |
Małżeństwo | Maria Szetkiewiczówna |
Dzieci | Henryk Józef Sienkiewicz, Jadwiga Maria Sienkiewicz |
Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz herbu Oszyk, pseudonim Litwos (ur. 5 maja 1846 w Woli Okrzejskiej, zm. 15 listopada 1916 w Vevey w Szwajcarii) – polski powieściopisarz i publicysta; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w roku 1905 za "całokształt twórczości"[1]. Jeden z najpopularniejszych pisarzy polskich przełomu XIX i XX wieku.
Spis treści |
[edytuj] Życiorys
Urodził się we wsi Wola Okrzejska w Ziemi Łukowskiej na Podlasiu w zubożałej rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się herbem Oszyk, po mieczu wywodzącej się z Tatarów osiadłych na Litwie w XV i XVI wieku.
Rodzicami jego byli Józef Sienkiewicz (1813-1896) i Stefania Sienkiewicz z rodziny Cieciszowskich (1820-1873). Wola Okrzejska należała do babki pisarza, Felicjany Cieciszowskiej. Został ochrzczony w sąsiedniej miejscowości Okrzeja, w kościele ufundowanym przez prababkę pisarza. Rodzina z czasem wracała do Grotek, potem przenosiła się do Wygnanowa i Potkanny kolo Przytyka, następnie do Grabowców i do Wężyczyna, po czym ostatecznie od roku 1861 przenosiła się do Warszawy. W 1858 roku Sienkiewicz rozpoczynał naukę w gimnazjum w Warszawie; nie uzyskiwał wysokich not, najlepiej poszły mu przedmioty humanistyczne. W wyniku trudnej sytuacji materialnej, nie mogąc liczyć na pomoc finansową rodziców, dziewiętnastoletni Sienkiewicz podejmował się posady guwernera u rodziny Weyherów w Płońsku. Prawdopodobnie w tym czasie napisał swoją pierwszą niepublikowaną powieść - Ofiara. Pracował tu także nad swoją pierwszą opublikowaną powieścią - Na marne. Jednocześnie zaś kończąc zaocznie ostatnie klasy gimnazjum. W 1866 uzyskał świadectwo dojrzałości. Zgodnie z wolą rodziców zdał na wydział lekarski Szkoły Głównej Warszawskiej. Z czasem rezygnował i podejmował studia prawnicze, by w ostateczności przenieść się na wydział Filologiczno-Historyczny. Zdobywał tam gruntowną znajomość literatury i języka staropolskiego. W 1867 podejmował pierwszą próbę literacką, pisał wierszowany utwór Sielanka młodości, który został odrzucony przez Tygodnik Ilustrowany. W 1869 debiutował jako dziennikarz. Przegląd Tygodniowy drukował jego recenzję sztuki teatralnej a Tygodnik Ilustrowany drukował rozprawkę historyczno-literacką o Mikołaju Sępie Sarzyńskim. Sienkiewicz pisał pod pseudonimem Litwos do Gazety Polskiej oraz Niwy. W 1873 roku objął w Gazecie Polskiej roku stały felieton Bez tytułu, a w roku 1875 cykl Chwila obecna. Od 1874 roku prowadził dział literacki w Niwie.
Pisał powieść Na marne (1872), następnie Humoreski z teki Worszyłły (1872), Stary sługa (1875), Hania (1876), oraz Selim Mirza (1877). Trzy ostatnie utwory nazywane są małą trylogią. Bywał na popularnych w owym czasie salonach warszawskich: u swej krewnej Jadwigi Łuszczewskiej znanej pod pseudonimem literackim Deotyma oraz u aktorki Heleny Modrzejewskiej.
W 1876 wyjeżdżał wraz z Heleną Modrzejewską oraz grupą znajomych do USA. W owym czasie taka podróż nie była czymś powszednim. Pisał o tym w korespondencji do gazety tak: „Człowiek, który wyjeżdża do Ameryki, jest jeszcze u nas rzadkością. Wyobrażam sobie nawet, że po powrocie, w powiecie łukowskim, z którym łączą mnie liczne stosunki, przynajmniej przez miesiąc będą mnie uważać za rodzaj powiatowego Ferdynanda Korteza.” W Ameryce dłużej zatrzymywał się w Kalifornii. Z tego okresu pochodzą Listy z podróży; drukowane w Gazecie Polskiej zyskały sobie szerokie uznanie czytelników. Pisał też Szkice węglem (1877). Pod wpływem podróży do Stanów Zjednoczonych napisał kilka dalszych utworów: Komedia z pomyłek (1878), Przez stepy (1879), W krainie złota (1880), Za chlebem (1880), Latarnik (1881), Wspomnienia z Maripozy (1882), Sachem (1883).
Wracał do Europy w 1878 roku; zatrzymywał się w Londynie, następnie przez rok przebywał w Paryżu. Pobyt we Francji sprawia że Sienkiewicz poznawał nowy prąd w literaturze – naturalizm. W 1879 w artykule Z Paryża przedstawił ten nurt literatury w pozytywnych barwach. Stwierdził w nim: „Dla powieści naturalizm był w zasadzie znakomitym, niezbędnym i może jedynym krokiem naprzód”. Dwa lata później zmienił zdanie na ten temat i wypowiadał się o naturalizmie w tonie krytycznym. Wyrazem przekonań na temat naturalizmu i pisarstwa jako takiego były wydane drukiem odczyty: O naturalizmie w powieści (1881), O powieści historycznej (1889), Listy o Zoli (1893).
Pobyt w Ameryce i korespondencje, które były publikowane w prasie polskiej, zyskały uznanie i wzbudziły zainteresowanie jego osobą. Powodzenie pisarza świetnie odmalował Bolesław Prus w artykule Co p. Sienkiewicz wyrabia z piękniejszą połową Warszawy na łamach Kuriera Warszawskiego z 1880 roku. „Już po powrocie z Ameryki, prawie każda z dam, przechodząc ulicą, posądzała prawie każdego wyższego i przystojnego mężczyznę o to, że jest Sienkiewiczem. (...) Nareszcie spotykając co krok fryzury á la Sienkiewicz, wiedząc, że młodzi panowie jeden po drugim zapuszczają Hiszpanki, starają się mieć posągowe rysy i śniadą cerę, postanowiłem poznać jego samego (...) Z mego kąta widzę, że sala prawie wyłącznie zapełniona jest przez płeć piękną. Kilku mężczyzn, którzy tam byli do robienia grzeczności damom albo pisania sprawozdań, tak już w ciżbie kobiet potracili poczucie własnej indywidualności, że mówili: byłam, czytałam, wypiłyśmy we dwie sześć butelek…"
W 1879 Sienkiewicz wygłasza odczyt we Lwowie pod tytułem Z Nowego Jorku do Kalifornii. W 1880 w Poznaniu odczytuje w hotelu Bazar nowelę Za chlebem, następnie w Warszawie wygłasza dwa odczyty o naturalizmie w literaturze. W 1879 wracając z Lwowa w Szczawnicy daje odczyt o swym pobycie w Ameryce. W Szczawnicy po raz pierwszy widzi swoją przyszłą żonę Marię Szetkiewiczównę. Dowiaduje się, że cała rodzina Szetkiewiczów wybiera się do Wenecji, rusza za nimi i tam poznaje osobiście Marię. 18 sierpnia 1881 roku zawiera związek małżeński z Marią Szetkiewiczówną, ślub odbył się w kościele należącym do Zgromadzenia Panien Kanoniczek przy placu Teatralnym (dziś wspomniany kościół nie istnieje). Z tego małżeństwa pochodzą dzieci: Henryk Józef i Jadwiga Maria. Małżeństwo nie trwało długo, Maria umiera 18 sierpnia 1885 roku. W 1882 roku wiąże się z dziennikiem Słowo (pismo o tendencjach konserwatywno-szlacheckich), którego początkowo jest nawet redaktorem naczelnym. Pisze utwór dramatyczny Na jedną kartę, wystawiany w teatrach we Lwowie i Warszawie (w latach 1879-1881).
W 1880 pisze utwór historyczny Niewola tatarska, pracuje nad powieścią historyczną Ogniem i mieczem. W liście do redaktora krakowskiej gazety Czas Stanisława Smolki z 1 lutego 1884 pisze tak: „Co do powieści wielkiej, ta będzie nosiła prawdopodobnie tytuł Wilcze gniazdo. Rzecz dzieje się za Jana Kazimierza, w czasie insurekcji kozackiej.” Wspomniana w liście powieść Wilcze gniazdo zaczęła się ostatecznie ukazywać w odcinkach na łamach Słowa od 2 maja 1883 do 1 marca 1884 roku pod tytułem Ogniem i mieczem. Ogniem i mieczem była jednocześnie drukowana w warszawskiej gazecie Słowo oraz krakowskiej Czas.
Powieść Ogniem i mieczem (podobnie zresztą jak kolejne części Trylogii) przyniosła pisarzowi wielkie uznanie i spotkała się z nadzwyczajnym odbiorem społecznym. Wiele osób korespondencyjnie pytało o dalsze losy ulubionych bohaterów. Miasto Zbaraż w 1879 roku nazwało jedną z ulic imieniem Sienkiewicza. W 1900 roku mieszkańcy Zbaraża nie zgodzili się na oddanie pod budowę placu kościelnego, twierdząc, że leżą tam szczątki Podbipięty. Wystawiono sztukę teatralną opartą na powieści. Jacek Malczewski wystawił w 1884 roku tak zwane żywe obrazy na podstawie Ogniem i mieczem.
Powieść spotkała się też z krytyką. Wytykano, nie bezpodstawnie, przeinaczenia historyczne, wypaczanie niektórych wydarzeń historycznych.
Pisarz rozpoczął prace nad kolejną częścią Trylogii – Potopem; tytuł miał według autora wskazywać na potop mas ludowych, które wyparły najeźdźcę z ojczyzny. Potop był drukowany w Słowie (od 23 grudnia 1884 do 2 września 1886). W trakcie prac nad powieścią umarła na gruźlicę jego żona, Maria Szetkiewicz, to był trudny okres w życiu pisarza. Powieść szybko podbiła serca czytelników i potwierdziła pozycję pisarza w społeczeństwie. Po śmierci małżonki pisarz udał się na wyprawę do Konstantynopola (przez Bukareszt i Warnę), z której pisał korespondencje. Po powrocie do Warszawy ukazuje się trzecia część Trylogii – Pan Wołodyjowski. Powieść jest drukowana w Słowie od maja 1887 do maja 1888 roku. Trylogia wyniosła Sienkiewicza na szczyty popularności i uczyniła z niego najpopularniejszego pisarza polskiego. Stefan Żeromski w swych Dziennikach napisał: „Sam widziałem w Sandomierskiem, jak wszyscy, tacy nawet, którzy nic nie czytują, dobijali się o Potop.” Sienkiewicz dostał jako wyraz uznania 15 tysięcy rubli od nieznanego wielbiciela, który się podpisał jako Michał Wołodyjowski. Sienkiewicz wspomniane pieniądze przeznaczył na fundusz imienia Marii Sienkiewiczowej dla artystów zagrożonych gruźlicą.
W 1888 roku odbywa podróż do Hiszpanii. W 1890 roku włącza się w organizację roku Mickiewiczowskiego. Pod koniec roku 1890 wyruszył w podróż do Afryki. Podróż zaowocowała Listami z Afryki. W 1891 roku ukazało się książkowe wydanie Bez dogmatu. Powieść Bez dogmatu była drukowana wcześniej od 1889 do 1890 na łamach Słowa. W 1892 podpisał umowę na powieść Rodzina Połanieckich, książkowe wydanie ukazało się w 1895 roku. Latem 1894 Sienkiewicz odczytywał w Zakopanem fragmenty Krzyżaków ale prasa już w 1892 doniosła że pisarz przystąpił do prac nad powieścią z czasów krzyżackich. W 1893 pisarz przystąpił do przygotowań nad powieścią Quo vadis. Koniec lat osiemdziesiątych i początek lat dziewięćdziesiątych to dla pisarza okres bardzo wytężonej pracy nad kilkoma powieściami.
W życiu prywatnym pojawia się Maria Romanowska, przybrana córka odeskiego bogacza Wołodkowicza. Sienkiewicz wybrał się do Odessy na zaręczyny. Ślub odbył się 11 listopada 1893 roku, jednak w niedługim czasie panna młoda opuściła męża. Sienkiewicz uzyskał papieskie potwierdzenie niezaistnienia sakramentu małżeństwa.
W lutym 1895 roku Sienkiewicz pisze pierwsze rozdziały Quo vadis, nad którym prace przygotowawcze, zbieranie materiału rozpoczął już w 1893 roku. Powieść zaczęła się ukazywać drukiem w marcu 1895 roku w Gazecie Polskiej (w Warszawie), w Czasie (w Krakowie) oraz Dzienniku Poznańskim (w Wielkopolsce); zakończyła się ukazywać pod koniec lutego 1896 roku. Szybko ukazało się wydanie książkowe Quo vadis. Powieść szybko zyskała uznanie i zrobiła zawrotną karierę w całej Europie. Książka do dziś cieszy się wyjątkową popularnością, została przetłumaczona na wiele języków, nawet na tak egzotyczne jak arabski czy japoński, a także esperanto. O popularności Quo vadis w owym czasie świadczy chociażby fakt że imiona bohaterów nadawano koniom startującym w gonitwie Grand Prix de Paris. Wielokrotnie powieść adaptowano i wystawiano na deskach teatrów, ukazała się nawet opera oparta na motywach powieści. W 1913 roku Quo vadis zostało sfilmowane. Potem powieść była ekranizowana jeszcze kilkakrotnie.
W 1900 roku pisarz obchodzi swój jubileusz pracy twórczej, odbywa się on w atmosferze zaangażowania całego społeczeństwa. Pisarz otrzymał od społeczeństwa majątek w Oblęgorku, stworzył tam ochronkę (szkołę) dla dzieci. W tym samym roku Uniwersytet Jagielloński przyznaje mu tytuł doktora honoris causa. Sienkiewicz angażuje się w sprawy społeczne. W 1901 roku napisał odezwę w sprawie dzieci we Wrześni, w 1906 wzywał rodaków z USA do pomocy głodującym w Królestwie Polskim.
W 1904 roku bierze ślub z cioteczną siostrzenicą Marią Babską.
W 1905 roku otrzymuje nagrodę Nobla za całokształt twórczości. W przemówieniu wygłaszanym z tej okazji Sienkiewicz mówił, że zaszczyt ten jest szczególnie cenny dla syna Polski. „Głoszono ją umarłą, a oto jeden z tysięcznych dowodów, że żyje”. Dodał też „Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać”.
Pisze powieść Na polu chwały (1903-1909), która miała być początkiem nowej trylogii.
W 1910 ukazuje się w odcinkach w Kurierze Warszawskim jego powieść skierowana dla młodzieży pod tytułem W pustyni i w puszczy.
Po wybuchu wojny Sienkiewicz wyjeżdża do Szwajcarii. Jest obok Ignacego Jana Paderewskiego założycielem Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Zmarł w Vevey 15 listopada 1916, gdzie go pochowano. W 1924 roku, już w wolnej Polsce, prochy pisarza uroczyście złożono w Warszawie w katedrze św. Jana.
Był kawalerem Legii Honorowej i członkiem zagranicznym Serbskiej Akademii Nauk i Umiejętności.
[edytuj] Twórczość
[edytuj] Nowele
- 1873 Humoreski z teki Worszyłły
- 1880 Hania
- 1877 Szkice węglem
- 1880 Janko Muzykant
- 1880 Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela
- 1880 Niewola tatarska
- 1882 Bartek Zwycięzca
- 1882 Jamioł
Nowele amerykańskie:
[edytuj] Powieści
- Trylogia:
- 1891 Bez dogmatu
- 1894 Rodzina Połanieckich
- 1896 Quo vadis
- 1900 Krzyżacy
- 1906 Na polu chwały
- 1910 Wiry
- 1912 W pustyni i w puszczy
[edytuj] Adaptacje filmowe dzieł Henryka Sienkiewicza
- Krwawa bola wg Szkiców węglem (1912)
- Obrona Częstochowy (1913) wg Potopu
- Na jasnym brzegu (1921)
- Bartek zwycięzca (1923)
- Janko Muzykant (1930)
- Quo Vadis (1951)
- Szkice węglem (1956)
- Krzyżacy (1960)
- Col ferro e col fuoco (1962) francusko-włoska ekranizacja Ogniem i mieczem
- Komedia pomyłek (1967)
- serial telewizyjny Przygody pana Michała (1969) wg filmu Pan Wołodyjowski z tego samego roku
- film fabularny i serial telewizyjny W pustyni i w puszczy (1973)
- Potop (1974)
- Latarnik (1976)
- Rodzina Połanieckich (1978)
- Marynia (1983) wg Rodziny Połanieckich
- Hania (1984)
- film fabularny i serial telewizyjny Ogniem i mieczem (1999)
- film fabularny i serial telewizyjny W pustyni i w puszczy (2001)
- film fabularny i serial telewizyjny Quo vadis (2001)
[edytuj] Przypisy
- ↑ "Because of his outstanding merits as an epic writer", Literacka Nagroda Nobla 1905 (en); w wielu źródłach błędnie podawane jest, że Sienkiewicz dostał Nobla za Quo Vadis.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Henryk Sienkiewicz w serwisie Culture.pl
- Genealogia Henryka Sienkiewicza od Mieszka I do dzisiaj, wypis 1307 przodków.
- Genealogia Henryka Sienkiewicza herbu Oszyk
- biografia Henryka Sienkiewicza z bibliografią
- Oficjalna strona Komitetu Noblowskiego - strona o Sienkiewiczu
- Strona Muzeum Sienkiewicza w Oblęgorku
- Zdjęcia z muzeum w Oblęgorku
- Muzeum Henryka Sienkiewicza w Woli Okrzejskiej
- Drzewo genealogiczne rodziny Cieciszowskich - pochodzenie Sienkiewicza z ukazaniem jego pokrewieństwa z Joachimem Lelewelem, pisarką Deotymą i profesorem historii literatury Ignacym Chrzanowskim.
- Akt urodzenia H. Sienkiewicza
- Testament Henryka Sienkiewicza z dnia 31 VIII 1907 roku
1901: Prudhomme • 1902: Mommsen • 1903: Bjørnson • 1904: F.Mistral, Echegaray • 1905: Sienkiewicz • 1906: Carducci • 1907: Kipling • 1908: Eucken • 1909: Lagerlöf • 1910: Heyse • 1911: Maeterlinck • 1912: Hauptmann • 1913: Tagore • 1915: Rolland • 1916: Heidenstam • 1917: Gjellerup, Pontoppidan • 1919: Spitteler • 1920: Hamsun • 1921: France • 1922: Benavente • 1923: Yeats • 1924: Reymont • 1925: Shaw • 1926: Deledda • 1927: Bergson • 1928: Undset • 1929: Mann • 1930: Lewis • 1931: Karlfeldt • 1932: Galsworthy • 1933: Bunin • 1934: Pirandello • 1936: O'Neill • 1937: Gard • 1938: Buck • 1939: Sillanpää • 1944: Jensen • 1945: G.Mistral • 1946: Hesse • 1947: Gide • 1948: Eliot • 1949: Faulkner • 1950: Russell • 1951: Lagerkvist • 1952: Mauriac • 1953: Churchill • 1954: Hemingway • 1955: Laxness • 1956: Jiménez • 1957: Camus • 1958: Pasternak • 1959: Quasimodo • 1960: Perse • 1961: Andrić • 1962: Steinbeck • 1963: Seferis • 1964: Sartre • 1965: Szołochow • 1966: Agnon, Sachs • 1967: Asturias • 1968: Kawabata • 1969: Beckett • 1970: Sołżenicyn • 1971: Neruda • 1972: Böll • 1973: White • 1974: Johnson, Martinson • 1975: Montale • 1976: Bellow • 1977: Aleixandre • 1978: Singer • 1979: Elitis • 1980: Miłosz • 1981: Canetti • 1982: García Márquez • 1983: Golding • 1984: Seifert • 1985: Simon • 1986: Soyinka • 1987: Brodski • 1988: Mahfuz • 1989: Cela • 1990: Paz • 1991: Gordimer • 1992: Walcott • 1993: Morrison • 1994: Oe • 1995: Heaney • 1996: Szymborska • 1997: Fo • 1998: Saramago • 1999: Grass • 2000: Gao • 2001: Naipaul • 2002: Kertész • 2003: Coetzee • 2004: Jelinek • 2005: Pinter • 2006: Pamuk • 2007: Lessing