Herb Szydłowca

Z Wikipedii

Herb Szydłowca - sięgający epoki średniowiecza symbol miasta oraz gminy Szydłowiec. Dokładna data powstania herbu nie jest znana, a jego obecny wygląd ustanowiony został 14 września 1990 roku, na mocy uchwały Rady Miejskiej w Szydłowcu.

Herb Szydłowca przedstawia białe godła z herbów Szreniawa^[1] oraz Odrowąż na czerwonym tle, obramowanym złotą bordiurą. Godła herbu miejsko-gminnego umieszczone są w herbie powiatu szydłowieckiego, na fladze i na sztandarze Szydłowca.

Spis treści 1 Opis 2 Symbolika 2.1 Godła 2.1.1 Krzywaśń 2.1.2 Odrowąż 2.2 Barwy 3 Stan prawny 4 Historia 4.1 Geneza 4.2 Pierwszy herb 4.3 Drugi herb 4.4 Zatracenie pierwotnej symboliki 4.5 Nowa odsłona 5 Kontrowersje 6 Przypisy 7 Źródła 7.1 Bibliografia 7.2 Fotografia

[edytuj] Opis

W polu czerwonym ze złotą bordiurą z prawej biała strzała grotem w górę, rozdarta dołem w wąs, z lewej tej samej barwy krzywaśń.

Urzędowy wzór herbu umieszcza go na tarczy wzorowanej na XVI wiecznych miniaturach Stanisława Samostrzelnika, zbliżonej do kształtu XV- tarczy szwajcarskiej.

Kolory biały i żółty w heraldyce stanowią zazwyczaj symulację metali: srebra i złota, jednak w urzędowym opisie herbu barwa godeł jest określona jako biała. Barwa biała, nie będąca odpowiednikiem srebra pojawia się w heraldyce niezmiernie rzadko, dlatego nie jest jasne, czy w przypadku herbu Szydłowca jest to rzeczywista intencja projektantów herbu, czy wynik nieznajomości heraldycznych reguł. W niektórych żródłach kolor godła herbu Odrowąż jest określany również jako biały, a nie srebrny^[2], barwa godła z herbu Szreniawa jest zazwyczaj określana w herbarzach jako srebrna. Kolor bordiury w opisie został pominięty, dlatego należy sądzić, że barwa żółta jest zgodnie z regułami odpowiednikiem złota.

Często przedstawiany jest również uroczysty herb miasta. Różni się tym, że do tarczy dodane są późnorenesansowe labry w kolorach żółtym na wierzchu oraz pomarańczowym i brązowym na podbiciu. Wersja ta jest nieoficjalna i niepotwierdzona prawnie, choć chętnie używana przez Urząd Miasta. W dodatku przedstawienie to nie jest zgodne z zasadami heraldycznymi, ponieważ kolory labrów nie są analogiczne do barw zawartych na tarczy.

[edytuj] Symbolika

Symbolika herbu Szydłowca jest dla współczesnego odbiorcy niejasna. Podobne kłopoty z odczytaniem jego genezy mają również historycy. Symbolika w tym przypadku posiada kilka wariantów, które się nie wykluczają.

[edytuj] Godła

Złożenie dwóch godeł szlacheckich w jednym herbie miasta odczytywane jest jako burzliwość dziejów osady oraz jego różnorodność. Przejawia się to nie tyle wojnami prowadzonymi w jej pobliżu, ale częstej zmianie właścicieli. Właścicielami Szydłowca byli kolejno: Odrowążowie, Szydłowieccy, Radziwiłłowie i Anna z Zamoyskich Sapieżyna.

[edytuj] Krzywaśń

Godło określane jako krzywaśń, ma rodowód rycerski i występuje w średniowiecznych herbach Drużyna oraz Szreniawa, gdzie dodatkowo umieszczano na niej krzyżyk. Krzywaśń symbolizuje kilka motywów dla których właściciele wybrali to godło:

• W wieku XVI krzywaśń przyjęło się nazywać rzeką, a jej genezę wiązano z rzeką Szreniawą. Właściciele miasta czerpiąc wzór ze Szreniawy, nawiązali do wijącej się pod miastem rzeki Korzeniówki ^[3].
• Można też przypuszczać, że Szydłowieccy przebywający często w okolicach Krakowa dali miastu krzywaśń wzorując się na herbie Skawiny, która otrzymała herb nawiązujący do inicjału miasta, jeszcze w XV wieku. Może oznaczać to więc inicjał łacińskiej nazwy miasta Shidloviecz.
• Najbardziej prawdopodobne jest uczynienie z herbu inicjału nawiązującego do łacińskiego brzmienia królewskiego imienia Sigismundus bowiem Szydłowieccy byli silnie związani z dworem na Wawelu i naśladowali wzory z niego płynące. Po wstąpieniu Zygmunta Starego popularny stał się królewski monogram "S". Mikołaj i Krzysztof Szydłowieccy, podobnie jak ojciec Stanisław - marszałek dworu królewskiego i ochmistrz synów Kazimierza Jagiellończyka - byli szczególnie związanie z królem Zygmuntem. Ze względu na szczególny charakter królewskiej cyfry nie było wskazane nadanie Szydłowcowi herbu dosłownie ją powtarzającego. Umiłowanie władcy, w którego Mikołaj i Krzysztof pozostawali przez kilkadziesiąt lat, było ważną przesłanką skłaniającą do nadania Szydłowcowi herbu inspirowanego również cyfrą króla Zygmunta. O przywiązaniu do imienia królewskiego świadczy też wybór imienia dla wcześnie zmarłego syna Krzysztofa, któremu nadał właśnie imię Zygmunt.
• Wreszcie można się też dopatrzeć odniesienia herbu Szydłowca do patrona kościoła i całego miasta - Świętego Zygmunta.

[edytuj] Odrowąż

Jedynym aspektem symbolicznym tego godła jest przedstawienie i zarazem uhonorowanie rodu Odrowążów i ich następców Szydłowieckich jako właścicieli i największych dobrodziei miasta. Odrowążowie mieli ziemię szydłowiecką w posiadaniu od XII wieku, przechodziła ona przez różne gałęzie tego rodu (Chlewiccy) przeradzając się w gałąź Szydłowieckich, którzy również pieczętowali się herbem Odrowąż. Szereg przedstawień herbu Szydłowieckich, znajduje się w ilustracjach cystersa mogilskiego Stanisława Samostrzelnika, miniaturzysty renesansowego.

[edytuj] Barwy

Kolor czerwony symbolizuje wspaniałomyślność, miłość i siłę duchową, pochodzi on z tła herbu Odrowąż. Białe godła oznaczają czystość, niewinność i prawdę, również zaczerpnięte są z barw Odrowążów. Natomiast kolor złoty (żółty) bordiury symbolizuje wiarę, mądrość, stałość i chwałę. Bordiura jest on uproszczeniem barokowego kartusza i żółtej bordiury używanej przez Mikołaja Szydłowieckiego.

[edytuj] Stan prawny

Wzór herbu i jego funkcje reguluje Uchwała Nr 23/V/90 Rady Miejskiej w Szydłowcu z dnia 14 września 1990 roku "w sprawie ustalenia herbu miasta Szydłowca".

„

§ 1. 1. Ustala się herb miasta Szydłowca: na prostokątnej tarczy, na czerwonym tle znaki koloru białego - z lewej[4] strony wizerunek herbu Odrowąż, z prawej strony znak przedstawiający odwrócone, duże S; 2. Projekt herbu stanowi załącznik do niniejszej uchwały.

”

Herb miasta jako symbol miasta i gminy ostatecznie zatwierdza Statut Gminy Szydłowiec. Wzór herbu zatwierdzony został w 1999 r. i umieszczony w tymże statucie, który mówi:

„

§ 4. Gmina posiada herb, którego wzór uwidoczniono w załączniku Nr 2 do Statutu.

”

[edytuj] Historia

Historia herbu miasta Szydłowca wiąże się w sposób nierozerwalny z jego pieczęcią, która jest dla współczesnych źródłem, ukazującym przeszłość heraldyczną Szydłowca. Herb na przestrzeni czasu zmieniał się w zależności od władzy miejskiej, jednak zawsze znajdowało się w nim godło określane jako krzywaśń.

[edytuj] Geneza

Geneza herbu Szydłowca wiąże się z nadaniem osadzie praw miejskich. Herb był konsekwencją zorganizowania gminy miejskiej opartej na rozwiązaniach prawa niemieckiego, stosowanych w Polsce począwszy od XIII w. U podstaw założeń tego modelu ustrojowego było powołanie dokumentującej czynności prawne kancelarii miejskiej. W jej dyspozycji znalazł się naczelny atrybut autonomii miasta - pieczęć z wyobrażonym na niej jego herbem. Według norm prawa miejskiego pieczęć miała być nadawana miastu za zgodą jego pana, w przeciwnym bowiem wypadku nie miała ona pełnej mocy prawnej. Lokację miasta od zorganizowania kancelarii i sprawienia pieczęci miasta z jego herbem dzieliły niekiedy długie dekady. Było tak zapewne również w wypadku Szydłowca.

[edytuj] Pierwszy herb

Najstarsza ze znanych ksiąg miejskich, rozpoczyna się w 1584 roku. Pieczęć miejska jednak jest o kilkadziesiąt lat starsza od pozostałości aktowej kancelarii Szydłowca. Odcisk pieczęci spotykamy przy dokumencie z 6 listopada 1566 roku - lecz wykonanie na podstawie cech stylowych, przesunąć można na II ćwierć XVI wieku. Wtedy najpóźniej wykształciła się kancelaria miejska. Pieczęć cechuje najwyższy poziom ówczesnej sztuki rytowniczej. Zaopatrzona jest w legendę napieczętną oraz herb miasta. W otoku okrągłego stempla pieczętnego widnieje łaciński napis: SIGILLUM CIVITATIS SCHIDLOVECENSIS (pieczęć miasta Szydłowca). Umieszczony w centralnej części herb miasta przedstawia godło krzywaśń, upodobnione do odwróconej litery "S", umieszczone w renesansowej tarczy. ^[5]

[edytuj] Drugi herb

Władzie miejskie Szydłowca posługiwały się własnym herbem do końca XVIII wieku. Oprócz odcisku renesansowej pieczęci zachowała się druga - oryginalny stempel miejski. Tłok pieczęci Szydłowca, przechowywany w Muzeum Narodowym w Krakowie, sporządzony został w XVII wieku. Jest większy od pieczęci poprzedniej, jego średnica wynosi 43 mm. Legenda otokowa została powtórzona za poprzednią pieczęcią, odzwierciedlono również godło herbowe. Umieszczone zostało, zgodnie ze sztuką heraldyczną XVII i XVIII wieku, w owalnej tarczy umieszczonej w barokowym kartuszu. Nad tarczą herbową umieszczona została, dzieląca napis na dwie części, mitra książęca^[6]. Udostojnienie herbu Szydłowca poprzez nakrycie go książęcą koroną odbyło się w nawiązaniu do książęcego tytułu ówczesnych posiadaczy miasta - Radziwiłłów. Była to jedyna zmiana, jaką można odnotować w herbie przedrozbiorowego Szydłowca. Na podstawie tej pieczęci, w 1990 roku opracowany został projekt uroczystego herbu Szydłowca, autorstwa heraldyka ks. Pawła Dudzińskiego.

Zachowały się także dokumenty miasta Szydłowca opieczętowane odciskami tej pieczęci. Widnieje ona przy dokumencie rady miejskiej wystawionym 3 stycznia 1778 roku. Użyto jej również 1 maja 1789 roku.

[edytuj] Zatracenie pierwotnej symboliki

Dzieje pieczęci Szydłowca z jej własnym herbem przerwane zostały w latach istnienia Księstwa Warszawskiego, którego władze nakazały miastom posługiwanie się pieczęcią z herbem państwowym. Po upadku Księstwa Warszawskiego Szydłowiec znalazł się w zaborze rosyjskim, gdzie miastom polskim w rezultacie polityki rosyjskiej nie pozwalano umieszczać herbów na własnych pieczęciach. Przeprowadzona w latach czterdziestych XIX wieku akcja ustalania herbów miast Królestwa Polskiego nie zakończyła się ich zatwierdzeniem przez cara. Przy ustalaniu herbu Szydłowca, być może w rezultacie złego odczytania pieczęci miasta z XVIII wieku, w 1846 roku powstał projekt przewidujący umieszczenie obok krzywaśni dwóch szabel.

Zapewne w rezultacie kolejnych akcji ustalania herbów miast Przywiślańskiego Kraju pojawiła się następna wersja herbu Szydłowca, z tą odmianą, że w miejscu szabel do historycznego herbu dodana została wieża oraz godło herbowe Odrowąża. Nowy herb był w użyciu do końca zaborów, w II Rzeczypospolitej oraz w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, był to jednak herb nieoficjalny i niezatwierdzony przez żaden urząd. Herb przystrajany był często barokowym kartuszem, a godła były zniekształcone - wydłużony Odrowąż, krzywaśń przypominająca załagodzoną literę "Z" oraz wieża z jednym oknem, symbolizująca zamek w Szydłowcu. Wizerunki tego herbu można oglądać na froncie wieży ratuszowej, w kruchcie kościoła farnego oraz na witaczach przy południowej i północnej granicy miasta.

[edytuj] Nowa odsłona

Próba przywrócenia Polsce symboliki samorządowej podjęta została po odzyskaniu niepodległości. Najpierw, pod kontrolą władz państwowych w okresie II Rzeczypospolitej. Wtedy to nie udało się przywrócić bądź nadać miastu herbu. W 1990 odbył się konkurs na herb Szydłowca, w którym znalazły się trzy propozycje herbu Szydłowca:

• ks. Pawła Dudzińskiego - przedstawiała ona na owalnej tarczy w barokowym kartuszu krzywaśń. Wersja uroczysta tego herbu posiadała mitrę książęcą umieszczoną nad tarczą, co było nawiązaniem do Radziwiłłowskiego (barokowego) herbu Szydłowca z XVII wieku.
• I grupy radnych z Szydłowca - Szreniawa na gotyckiej czerwonej tarczy, nawiązująca do pierwszego herbu miasta.
• II grupy radnych z Szydłowca - współczesny herb, wyżej opisany (Odrowąż i Szreniawa).

Rada Miejska wybrała herbem Szydłowca trzecią propozycję uzasadniając swój wybór oryginalnością herbu (żadne miasto w Polsce nie posiada takiego herbu), dostojnością (składa się z dwóch godeł i posiada bordiurę) oraz chęcią uhonorowania zasług Odrowążów i Szydłowieckich dla miasta. Współczesny herb Szydłowca umieszczony jest w herbie księdza biskupa Wacława Depy, który pochodzi z Szydłowca.

[edytuj] Kontrowersje

Po przywróceniu autentycznego samorządu terytorialnego w 1990 roku, proces nadawania miastom herbów toczy się w sposób żywiołowy, często z oderwaniem od wielowiekowego dziedzictwa heraldyki polskiej i przy niedostatecznych regulacjach prawnych.

Obecny herb Szydłowca został ustanowiony 14 września 1990 roku, w tym czasie nie istniała jeszcze Komisja Heraldyczna, działająca przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji. W 1999 powstała wyżej wymieniona komisja, która zaskarżyła do ministerstwa herb Szydłowca, jako niezgodny z zasadami heraldyki polskiej. Herb ten jest jednak ważny i legalny, bowiem posiada moc prawną (uchwała o ustanowieniu herbu miasta Szydłowca). Motywem zaskarżenia były trzy błędy występujące w herbie:

• błędna tarcza - wg komisji tarcza Szydłowca powinna być gotycka a nie szwajcarska (renesansowa);
• godła - powinny znaleźć się w dwóch oddzielnych polach, a nie jak jest obecnie w jednym;
• bordiura - jest ona rzadka w polskiej heraldyce, powinien to być barokowy kartusz bądź nie powinna wystąpić.

Dwa pierwsze zarzuty Komisji Heraldycznej nie mają uzasadnienia w tradycji polskiej heraldyki. Dwa, lub więcej godeł umieszczonych w jednym polu jest szczególnie częste w polskich herbach, natomiast kształt tarczy nawiązuje do historycznych przedstawień herbu rodu Szydłowieckich. Trzeci zarzut, dotyczący bordiury, jest o tyle słuszny, że rzeczywiscie jest ona rzadka w rdzennie polskich herbach, jest natomiast znaną figurą heraldyczną w heraldyce europejskiej. Wraz z opracowaniem poprawnego wzorca herbu możliwe jest przywrócenie Szydłowcowi pieczęci samorządowej z własnym herbem oraz ustanowienie flagi.

Przypisy

[edytuj] Źródła

[edytuj] Bibliografia

• Marian Gumowski, Herby miast polskich, Warszawa 1960.
• Henryk Seroka, Dzieje herbu miasta Szydłowca. Pieczęć i flaga - zaszczytne symbole rozpoznawcze miasta (rozdział 600 lat parafii św. Zygmunta w Szydłowcu. Materiały sesji popularnonaukowej 3 maja 2001 roku) ISBN 83-915695-0-0
• Danuta Słomińska-Paprocka, Szydłowiec i okolice, Szydłowiec 2003, ISBN 83-919818-0-0

[edytuj] Fotografia

• Jan Wiśniewski, Dekanat Konecki, Radom 1913 r. - skan
• Znaczek promocyjny na 580 praw miejskich, Urząd Miejski w Szydłowcu 2007 - skan