Hiperinflacja

Z Wikipedii

Hiperinflacja to bardzo wysoka inflacja (ponad 150% w skali roku) powodowana zwykle przez całkowite załamanie systemu finansowego kraju i ogromny deficyt budżetowy finansowany przez dodruk pieniędzy.

Największą hiperinflacją w historii była hiperinflacja na Węgrzech po zakończeniu II wojny światowej, gdzie w 1946 roku największym nominałem był banknot 100 000 000 000 000 000 000 (100 trylionów, gdzie trylion to jedynka z 18 zerami) pengő, a inflacja wyniosła 41 900 000 000 000 000 (41,9 tysiąca bilionów) % w skali MIESIĄCA, co oznaczało podwajanie się cen przeciętnie w ciągu każdych 15 godzin. Gdy w sierpniu 1946 roku wprowadzono tam forinta, przyjęto przelicznik 1:400 000 000 000 000 000 000 000 000 000, co oznacza, iż jeden forint otrzymał wartość czterystu tysięcy kwadrylionów (gdzie kwadrylion to jedynka z 24 zerami) pengő.

Podczas wojny towarzyszącej rozpadowi byłej Jugosławii w pierwszej połowie lat 90. inflacja sięgała 100% dziennie. Dinar jugosłowiański praktycznie nie był używany (posługiwano się powszechnie niemieckimi markami lub dolarami USA), niemniej jednak formalnie był jednostką monetarną tego kraju. W samym styczniu 1994 dokonano tam dwóch denominacji, najpierw 1 stycznia w proporcji 1:1 000 000 000, a następnie drugi raz 24 stycznia, decydując się na emisję nowego dinara jugosłowiańskiego, zrównując go z marką niemiecką, a co oznaczało de facto denominację w proporcji około 1:10 000 000 - 1:13 000 000 (taka była tego dnia wartość rynkowa marki). Pozostałością tych hiperinflacyjnych zaburzeń w byłej Jugosławii jest fakt, że walutą Bośni i Hercegowiny jest tak zwana marka transferowa (związana sztywno z euro poprzez przelicznik marki na euro z chwili zmiany waluty w Niemczech), natomiast Czarnogóra oraz Kosowo nie posiadają własnej waluty i - pomimo, że nie są członkami Wspólnoty Europejskiej - posługują się euro.

Polskę hiperinflacja dotknęła dwukrotnie.

Pierwszy raz - kilka lat po odzyskaniu niepodległości po 1918. Przez cztery lata, aż do 1922 roku kraj borykał się z nadmiernym deficytem budżetowym, sięgającym 155% PKB w 1921 i 94% w 1922, napędzającym inflację. Na początku 1923 inflacja obowiązującej wówczas w Polsce waluty - marki polskiej (skrót: mkp) - nabrała rozpędu: kurs jej spadł z 9 mkp za 1 dolara amerykańskiego w 1918 do 6 375 000 mkp za dolara pod koniec 1923. 1 marca 1923 po naradzie prezydenta Wojciechowskiego z byłymi ministrami skarbu na stanowisko to powołano Władysława Grabskiego, który w krótkim czasie przedstawił program naprawy państwa. Sejm jednak plan ten odrzucił. Tymczasem inflacja wciąż narastała, zadłużenie państwa piąty rok z rzędu rosło. Wprowadzony przez państwo tzw. podatek inflacyjny, płacony przez wszystkich obywateli przynosił budżetowi trzy razy więcej wpływów, niż normalna działalność gospodarcza, toteż przestały działać mechanizmy napędzające koniunkturę. Coraz częstsze były strajki, w kraju zapanował chaos. Pod koniec roku, 18 grudnia 1923 Grabski został powołany na stanowisko premiera; dobrał sobie tzw. rząd fachowców (żaden z ministrów poprzedniego rządu powoływanych wg klucza politycznego nie otrzymał w nim teki). Grabski otrzymał też od Sejmu 6-miesięczne pełnomocnictwa ustawodawcze.

W krótkim czasie zastąpił markę polską nową walutą o nazwie złoty polski, rozwiązał też Polską Krajową Kasę Pożyczkową (założoną jeszcze przez okupanta niemieckiego w 1916), pełniącą rolę banku - emitenta marek polskich. Zastąpił go Bank Polski (poprzednik Narodowego Banku Polskiego. Kurs złotego polskiego równy był kursowi franka szwajcarskiego. Dotychczasowy podatek inflacyjny został zastąpiony nadzwyczajnym podatkiem majątkowym oraz "zwyczajnymi" podatkami, takimi jak: dochodowy i przychodowy. Posunięcia rządu Grabskiego w ciągu roku 1924 spowodowały skuteczne zdławienie hiperinflacji i uporządkowanie gospodarki Polski.

Drugi i ostatni raz w Polsce hiperinflacja pojawiła się przy załamaniu się gospodarki PRL, kiedy NBP, tak jak PKKP w 1918-1923, łatał wydatki budżetu dodrukiem pieniędzy. Hiperinflację zdławiono dzięki planowi Balcerowicza, którego mechanizmy zasadniczo były podobne do planu Grabskiego z 1923 roku.

W tym samym czasie, co I hiperinflacja w Polsce, zjawisko to, na znacznie zresztą większą skalę, dotknęło Niemcy. Po II wojnie światowej natomiast hiperinflacja pojawiła się kilkakrotnie w różnych krajach, najwięcej w Ameryce Łacińskiej (np. w Argentynie).