II Rzeczpospolita

Z Wikipedii

Rzeczpospolita Polska II Rzeczpospolita
← ← ← 1918-1939 → → →
Flaga Polski Godło Polski
Hymn: Mazurek Dąbrowskiego
Konstytucja	mała (1919-1921) marcowa (1921-1935) kwietniowa (1935-1939)
Język urzędowy	polski, niemiecki¹
Język używany	polski, niemiecki, jidysz, litewski, rosyjski, białoruski, ukraiński, rusiński, kaszubski
Stolica	Warszawa
Ustrój polityczny	demokratyczny (1919-1926) autorytarny (1926-1939)
Typ państwa	republika parlamentarna (1919-1926) republika prezydencka (1926-1935) republika autorytarno-prezydencka (1935-1939)
Ostatnia głowa państwa	prezydent (ostatni) Ignacy Mościcki
Ostatni szef rządu	Prezes Rady Ministrów (ostatni) Felicjan Sławoj Składkowski
Powierzchnia  • całkowita	b/d. na świecie 389 720¹ km²
Liczba ludności (1938)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	b/d. na świecie 34 849 000 89,7 osób/km²
Jednostka monetarna	marka polska (1917-1924)- na terenie całego kraju od kwietnia 1920 złoty polski (1924-1939)
Odzyskanie Niepodległości • ogłoszenie • uznanie	od Niemiec i Austro-Węgier 7 października 1918 11 listopada 1918
Zniszczenie ostatniej jednostki bojowej	SGO "Polesie" przed armią hitlerowskiej Rzeszy 6 października 1939
Strefa czasowa	UTC +1 - zima UTC +2 - lato
Terytoria zależne	Wolne Miasto Gdańsk
Terytoria autonomiczne	województwo śląskie
¹ język urzędowy w województwie śląskim

II Rzeczpospolita – terminem tym określa się w naukach historycznych państwo polskie odrodzone w 1918 r. po 123 latach zaborów. Nazwą tą posługujemy się głównie dla podkreślenia ciągłości z I Rzecząpospolitą (1454-1795) oraz wspólnotą średniowieczną (966-1454). I Rzeczpospolita była określana mianem szlacheckiej. System władzy w II Rzeczypospolitej Polskiej (1918-1939) określony został do 1926 r. jako republika demokratyczna z wielopartyjnym systemem parlamentarno-gabinetowym. Po zamachu stanu, zw. również przewrotem majowym, który miał miejsce 12-15 maja 1926 ustrój uległ poważnej modyfikacji, w wyniku czego został przekształcony w system prezydencko-autorytarny (zw. sanacją). Urzędowym językiem II Rzeczypospolitej był polski, a walutą złoty polski.

Za jej formalny początek przyjmuje się 11 listopada 1918 r., kiedy to Józef Piłsudski objął władzę wojskową w Warszawie. Trzy dni później (14. 11. 1918 r.) również cywilną. Za jej koniec można uznać przekazanie władzy przez prezydenta Ignacego Mościckiego Polskiemu Rządowi na Uchodźstwie, które miało miejsce 25 września 1939 r. lub też przekroczenie granicy kraju przez Rząd Rzeczypospolitej 17 września 1939 r.

W roku 1921 w następstwie trzech powstań śląskich do Polski przyłączono wschodnią część Górnego Śląska . Zachodnia pozostała niemiecka . Ustanowiono autonomiczne województwo śląskie z własnym parlamentem (Sejm Śląski) i stolicą w Katowicach.

Po 1939 r. terytorium II Rzeczypospolitej zostało podzielone wg umowy niemiecko-radzieckiej zwanej paktem Ribbentrop-Mołotow na dwie części tj. tereny okupowane przez III Rzeszę Niemiecką oraz tereny okupowane przez ZSRR. Część terenów zajętych przez hitlerowców została bezpośrednio włączona do Rzeszy, a z części wydzielono Generalne Gubernatorstwo. Natomiast tereny zajęte przez Armię Czerwoną zostały włączone do białoruskiej oraz ukraińskiej republiki rad. W wyniku przegranej ofensywy wschodniej Wehrmachtu i udanej kontrofensywy Armii Czerwonej została utworzona po zakończeniu II wojny światowej, Polska Ludowa (1945-1989), która objęła głównie centralną i zachodnią część terytorium II Rzeczypospolitej.

[edytuj] Kalendarium wydarzeń politycznych w okresie II Rzeczypospolitej

• 11 listopada 1918 – objęcie władzy wojskowej w Warszawie przez Józefa Piłsudskiego
• 1918-1921 – sześć wojen i konfliktów granicznych:
  • wojna polsko-radziecka
  • wojna polsko-ukraińska
  • konflikt polsko-litewski
  • polsko-czechosłowackie konflikty graniczne
  • 27 grudnia 1918 – powstanie wielkopolskie
  • 17 sierpnia 1919 – wybuch I powstania śląskiego (następne: 19/20 VIII 1920 i 3 maja 1921).

Zobacz też artykuł: kształtowanie się granic II Rzeczypospolitej.

• 26 stycznia 1919 – wybory do Sejmu Ustawodawczego
• 20 lutego 1919 – Mała Konstytucja
• 28 czerwca 1919 – podpisanie Traktatu Wersalskiego z Niemcami (zob. też. Mały traktat wersalski)
• 13-19 sierpnia 1920 – bitwa warszawska
• 2 lutego 1921 – układ sojuszniczy z Francją
• 2 marca 1921 – układ z Rumunią
• 17 marca 1921 – konstytucja marcowa
• 18 marca 1921 – traktat ryski z Rosją radziecką
• 16 grudnia 1922 – zabójstwo prezydenta Narutowicza
• 15 marca 1923 – Rada Ambasadorów zatwierdza przebieg wschodniej granicy II RP
• 28 kwietnia 1924 – powołanie Banku Polskiego, początek reformy walutowej Grabskiego
• 12-14 maja 1926 – zamach majowy (stanu) Piłsudskiego (początek sanacji)
• 4 grudnia 1926 – powstaje Obóz Wielkiej Polski w poznańskim "Hotelu Bazar", inicjatorem był Roman Dmowski
• 16 listopada 1930 – tzw. "wybory brzeskie"
• 14 czerwca 1932 - kryzys gdański, ORP Wicher wymusza respektowanie prawa RP do obecności zbrojnej w porcie Wolnego Miasta Gdańska
• 25 lipca 1932 – pakt o nieagresji ze Związkiem Radzieckim
• 26 stycznia 1934 – deklaracja o niestosowaniu przemocy z Niemcami
• 14 kwietnia 1934 – powstaje Obóz Narodowo-Radykalny, organizacja polityczna studentów i młodej inteligencji prawicowej
• 23 kwietnia 1935 – ustanowienie konstytucji kwietniowej
• 12 maja 1935 – śmierć Józefa Piłsudskiego
• 1936 – utworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego
• 2 lutego 1937 – utworzenie Obozu Zjednoczenia Narodowego
• 1 października 1938 - wkroczenie wojsk polskich na Zaolzie i przyłączenie go do Polski
• 2 stycznia 1939 – śmierć Romana Dmowskiego
• 31 marca 1939 – gwarancje Wielkiej Brytanii i Francji dla Polski (deklaracja udzielenia pomocy w razie zagrożenia militarnego)
• 23 sierpnia 1939 – pakt Związku Radzieckiego z hitlerowskimi Niemcami (tzw. Pakt Ribbentrop-Mołotow)
• 25 sierpnia 1939 – układ sojuszniczy między Polską i Wielką Brytanią
• 1 września 1939 - najazd III Rzeszy, początek kampanii wrześniowej, początek II wojny światowej
• 17 września 1939 (rano) - najazd ZSRR
• 17 września 1939 (wieczorem) - ewakuacja rządu II Rzeczypospolitej przez Kuty do Rumunii
• 28 września 1939 - kapitulacja Warszawy
• 2 października 1939 - dekret o rozwiązaniu Sejmu i Senatu
• 5 października 1939 - kapitulacja ostatniego oddziału polskiego, Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie (weszła w życie następnego dnia)

[edytuj] Władze

[edytuj] Naczelnik państwa

• Józef Piłsudski – 22 listopada 1918 - 9 grudnia 1922

[edytuj] Prezydenci

Belweder w Warszawie, siedziba Naczelnika Państwa, a później Prezydenta RP

Po przewrocie majowym w 1926 faktycznie najwyższą władzę w państwie posiadał Józef Piłsudski, który piastował urząd Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych.

[edytuj] Premierzy

W latach 1918-1939 Prezydium Rady Ministrów mieściło się w obecnym Pałacu Prezydenckim

Pierwszym miejscem obrad na przemian z sejmem był budynek byłego Aleksandryjsko-Maryjskiego Instytutu Wychowania Panien

W 1928 roku oddano do użytku nową salę posiedzeń sejmu. Senat przejął na własność wcześniejszą siedzibę, którą przebudowano tak, by lepiej spełniała swą funkcję

[edytuj] Geografia

[edytuj] Terytorium

388 634 km² (1 stycznia 1938), a po zajęciu Zaolzia w październiku 1938 - 389 720 km².

[edytuj] Podział administracyjny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział administracyjny II RP.

Podział administracyjny II RP

Podział administracyjny II RP (1937)
Tablice rejestracyjne (1937)	Województwo	Siedziba	Powierzchnia w 1000 km² (1930)	Ludność w 1000 (1931)
20-24	białostockie	Białystok	26,0	1263,3
25-29	kieleckie	Kielce	22,2	2671,0
30-34	krakowskie	Kraków	17,6	2300,1
35-39	lubelskie	Lublin	26,6	2116,2
40-44	lwowskie	Lwów	28,4	3126,3
45-49	łódzkie	Łódź	20,4	2650,1
50-54	nowogródzkie	Nowogródek	23,0	1057,2
55-59	poleskie	Brześć nad Bugiem	36,7	1132,2
60-64	pomorskie	Toruń	25,7	1884,4
65-69	poznańskie	Poznań	28,1	2339,6
70-74	stanisławowskie	Stanisławów	16,9	1480,3
00-19	Miasto Warszawa	Warszawa	0,14	1179,5
85-89	warszawskie	Warszawa	31,7	2460,9
75-79 ?	śląskie	Katowice	5,1	1533,5
80-84	tarnopolskie	Tarnopol	16,5	1600,4
90-94	wileńskie	Wilno	29,0	1276,0
95-99	wołyńskie	Łuck	35,7	2085,6

[edytuj] Granice

Druga Rzeczpospolita, mapa fizyczna, 1938-1939

[edytuj] Sąsiedzi

• Niemcy - centralne i Prusy Wschodnie,
• Czechosłowacja od 1938 do Niemiec,
• Słowacja od 1939 zależna od Niemiec,
• ZSRR - republiki (graniczące) Ukraińska SRR i Białoruska SRR,
• Litwa,
• Łotwa,
• Rumunia,
• Węgry - od 1938 (Ruś Zakarpacka / Podkarpacka)

[edytuj] Terytoria zależne i autonomiczne

• autonomia Śląska - polska część Górnego Śląska,
• autonomia Małopolski Wschodniej - autonomia ukraińska (1922-24)
• Wolne Miasto Gdańsk - Gdańsk i okolice

[edytuj] Demografia

[edytuj] Narodowości

Mapa języków II RP, 1937

Regiony z przewagą różnych narodowości w Polsce

Dęblińscy Żydzi witają marszałka Józefa Piłsudskiego chlebem i solą, po oswobodzeniu miasta od bolszewików w 1920.

Polska w okresie międzywojennym była krajem wielonarodowościowym, w którym Polacy stanowili od 64% do 69% populacji. W pewnych rejonach Polacy stanowili mniejszość, na przykład na Kresach Wschodnich, gdzie przewagę mieli Ukraińcy (identyfikowani wówczas z Rusinami), Białorusini lub Litwini. Polacy przeważali jednak na Wileńszczyźnie i w ówczesnym województwie lwowskim. Na zachodzie przeważali w niektórych okolicach Niemcy. W wielu miejscowościach dominowała ludność żydowska. Wśród mieszkańców ziem litewsko-białoruskich Polacy stanowili ok. 32-35% ludności, natomiast na terytorium ukraińskim 22-23%.

[edytuj] Narodowości według spisu z 1931 r. (samookreślenie według używanego języka)

1. Polacy – 68,9%.
2. Ukraińcy – 10,1%.
3. Żydzi – 8,6%.
4. Rusini – 3,8%.
5. Białorusini – 3,1%.
6. Niemcy – 2,3%.
7. Poleszucy – 1,8%.
8. Rosjanie – 0,4%.
9. inni – 1%.

Dane z tego spisu zostały zniekształcone. Sztucznie podzielono Ukraińców na grupy mówiące po "rusku" i po ukraińsku, oraz zarejestrowano nieprawdopodobnie wysokie liczby Polaków wyznania greckokatolickiego, prawosławnego i mojżeszowego. Do tego mieszkańców Polesia (Poleszczuków) oddzielono od Białorusinów, z którymi łączył ich język i wyznanie. Najbardziej prawdopodobne wydaje się następne ustalenie:

1. Polacy – 65,5%.
2. Ukraińcy – 16%.
3. Żydzi – 9,4%.
4. Białorusini – 5,5%.
5. Niemcy – 2,6%.
6. inni – 1%.

[edytuj] Ludność największych miast w 1939 r.

Warszawa

Łódź

Lwów

Słupek graniczny z czasów II RP w Gorganach

	miasto	liczba mieszkańców (tys.)	województwo
1	Warszawa	1289	warszawskie
2	Łódź	672	łódzkie
3	Lwów	340	lwowskie
4	Poznań	272	poznańskie
5	Kraków	259	krakowskie
6	Wilno	215	wileńskie
7	Bydgoszcz	141	poznańskie
8	Częstochowa	138	kieleckie
9	Chorzów	137 *	śląskie
10	Katowice	133	śląskie
11	Sosnowiec	130	kieleckie
12	Lublin	122	lubelskie
13	Gdynia	120	pomorskie
14	Białystok	107	białostockie
15	Kalisz	91	łódzkie

• po przyłączeniu Hajduków Wielkich 1.05.1939r.

[edytuj] Zobacz też

• dwudziestolecie międzywojenne w Polsce
• położenie międzynarodowe II Rzeczypospolitej
• polscy generałowie
• Polska
• prasa II Rzeczypospolitej
• sądownictwo II Rzeczypospolitej
• ziemiaństwo

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Rzeczpospolita Wirtualna