Impact factor
Z Wikipedii
Impact factor - (IF) – w tłumaczeniu „Miara oddziaływania” – to wskaźnik prestiżu i siły oddziaływania czasopism naukowych, ustalany przez Instytut Filadelfijski (Institute of Scientific Information, obecnie części koncernu wydawniczego Thompson), na podstawie prowadzonego przez ten instytut indeksu cytowań publikacji naukowych.
Spis treści |
[edytuj] Zasady ustalania IF
Autorzy niemal każdej publikacji naukowej mają zwyczaj odnosić się w ich tekście do innych, wcześniejszych publikacji na podobny temat. Obowiązkiem każdego autora jest robić to w sposób jawny – tzn. tworzyć w tekście publikacji odnośniki do cytowanych prac i umieszczać ich listę – zwykle na końcu swojego tekstu.
Zazwyczaj jest tak, że jeśli dana publikacja wnosi coś istotnego do nauki to jest też często cytowana przez autorów innych publikacji. Stąd, liczba cytowań danej publikacji jest dobrą miarą jej wartości. Rozciągając ten tok rozumowania na czasopisma, można logicznie uznać, że średnia liczba cytowań wszystkich artykułów, które się w danym czasopiśmie ukazały jest dobrą miarą prestiżu i siły oddziaływania tego czasopisma.
Na tej właśnie zasadzie jest oparty wskaźnik impact factor. Wskaźnik ten jest tworzony w oparciu o indeks cytowań publikacji naukowych tworzony na bieżąco przez Instytut Filadelfijski. Indeks ten jest tworzony poprzez gromadzenie wszystkich cytowań, wszystkich publikacji, które ukazały się w wybranych przez Instytut Filadelfijski czasopismach naukowych. Indeks ten nie obejmuje wszystkich czasopism tego rodzaju wydawanych na całym świecie, gdyż tworzenie takiego indeksu byłoby zadaniem niewykonalnym technicznie. Indeksowane przez Instytut Filadelfijski czasopisma są wybierane na podstawie tzw. Prawa Bradforda, które głosi, że w każdej dziedzinie naukowej istnieje pewna, niezbyt liczna grupa czasopism (rzędu od 5 do 30), w których ukazuje się 99% wszystkich naprawdę istotnych dla danej dziedziny publikacji, a pozostałe czasopisma można uznać za całkowicie drugorzędne. Lista czasopism indeksowanych przez Instytut Filadelfijski obejmuje ok. 7000 pozycji i liczba ta nie zmienia się zbyt dużo od ok. 10 lat. Co roku, pewna część czasopism jest z tej listy usuwana (gdy IF dla danego czasopisma spada poniżej 0.1) a inne są w to miejsce przyjmowane.
IF jest ustalane wg wzoru:
-
- IF= B/C
gdzie
- B – to łączna lista cytowań które nastąpiły w danym roku kalendarzowym, wszystkich publikacji, które ukazały się w danym czasopiśmie w ciągu ostatnich dwóch lat, odejmując od tej liczby autocytowania – czyli cytowanie publikacji autora w jego publikacjach.
- C – to liczba wszystkich publikacji, które ukazały się w danym czasopiśmie, w ciągu ostatnich dwóch lat.
Jeśli np.: chcemy obliczyć IF dla czasopisma X w roku 2002, to zliczamy wszystkie cytowania które nastąpiły w roku 2002 wszystkich publikacji tego czasopisma z lat 2000-2001 a następnie dzielimy liczbę tych cytowań przez liczbę publikacji analizowanego czasopisma, które ukazały się w nim w latach 2000-2001. Inaczej, można powiedzieć, że jeśli dla czasopisma X IF w roku 2002 wynosił np.: 5 – to znaczy, że każda publikacja, która ukazała się w tym czasopiśmie w latach 2000-2001 była w roku 2002 średnio 5 razy cytowana przez autorów innych publikacji z listy Instytutu Filadelfijskiego.
Lista IF z danego roku wszystkich czasopism uwzględnianych przez Instytut Filadelfijski jest publikowana w Journal Citation Reports wydawanym przez ten Instytut. W wydawnictwie tym, oprócz listy IF są też publikowane wykresy dynamiki zmian IF, a także listy innych wskaźników (np.: Imediacy factor – wskaźnik aktualności), które nie mają jednak aż tak dużego znaczenia jak IF.
Wartość tego wskaźnika waha się od 30 (dla najbardziej prestiżowych czasopism takich jak Science czy Nature) do 0.1. – które jest granicą utrzymywania danego czasopisma na liście Instytutu Filadelfijskiego.
[edytuj] Znaczenie impact factor
Wskaźnik ten, dzięki autorytetowi Instytutu Filadelfijskiego, ma ogromne znaczenie zarówno dla ocenianych w ten sposób czasopism jak i poszczególnych autorów publikacji zamieszczanych w tych czasopismach. Znaczenie tego wskaźnika jest potrójne.
- Dla czasopism jest to często „być albo nie być” – czasopisma, których IF z roku na rok maleje zwykle tracą dobrych autorów i czytelników i w końcu tracą na znaczeniu zupełnie. Stąd, czym czasopismo ma wyższe IF tym sito selekcji publikacji, które się mogą w tym czasopiśmie ukazać jest ostrzejsze. Jeśli system selekcji danego czasopisma jest wadliwy odbija się to natychmiast w spadku jego IF.
- Dla autorów jest to z jednej strony istotny czynnik przy decydowaniu, do jakiego czasopisma wysyłać swoją publikację, a z drugiej liczba przyjętych do druku publikacji w czasopismach o wysokim IF jest miarą jakości badań naukowych opisywanych przez danego autora.
- Dla instytucji naukowych miarą wartości prowadzonych w nich badań jest liczba publikacji przyjętych do druku w czasopismach o wysokim IF, które zostały napisane przez pracowników tych instytucji.
W wielu krajach istnieją całe systemy oceny instytucji naukowych i zatrudnionych w nich pracowników opierające się na liczbie publikacji z uwzględnieniem IF czasopism, w których te publikacje się ukazały. Np.: W Polsce instytuty naukowe i wydziały uczelni wyższych są oceniane przez Komitet Badań Naukowych na podstawie kryterium IF, którego przykład podano poniżej:
- publikacje w czasopismach, które nie są na liście Instytut Filadelfijskiego – 5 pt.
- publikacje w czasopiśmie o IF mniejszym niż 1.5 – 10 pt.
- publikacje w czasopiśmie o IF od 1.5 do 2.5 – 12 pt.
- publikacje w czasopiśmie o IF od 2.5 do 3.5 – 16 pt.
- publikacje w czasopiśmie o IF pow. 3.5 – 20 pt.
Szczegółowa punktacja za publikacje w czasopismach o różnym IF uzależniona jest od dyscypliny naukowej i ujęta w wykazie dla danej dziedziny. Następnie punkty te się sumuje dla wszystkich publikacji wydanych w przeciągu trzech ostatnich lat przez dany instytut/wydział i dzieli je przez liczbę pracowników – uzyskując wskaźnik efektywności naukowej danej instytucji, który jest podstawą do tworzenia rankingów i decydowaniu o skali ich finansowania.
[edytuj] Krytyka Impact factor
Krytycy tego wskaźnika twierdzą, że:
- Jest on zanadto „mechaniczny” i często pokazuje nie tyle wartość naukową czasopism (i publikacji) lecz raczej aktualnie panujące mody i trendy w nauce. Czasopismo specjalizujące się w dziedzinie, która jest aktualnie modna siłą rzeczy publikuje artykuły, które opisują też „modne” badania. W modnych dziedzinach panuje większy ruch niż w niemodnych, co się przekłada bezpośrednio na liczbę cytowań.
- Jest on zanadto tymczasowy, gdyż obejmuje cytowania tylko z ostatnich dwóch lat. Często zdarza, że bardzo interesujący artykuł z „niemodnej” dziedziny, jest przez okres dwóch lat niedostrzeżony przez innych badaczy, bo np.: bardzo wyprzedza swoją epokę. Gdy jednak nadejdzie jego czas jest on później masowo cytowany – czego IF już nie obejmie. Los taki spotyka wiele najbardziej wartościowych publikacji, w których znajdują się przełomowe odkrycia.
- IF zmusza czasopisma do ślepego podążania za modą. Czasopisma naukowe są przedsięwzięciami komercyjnymi. Jeśli ich IF spada, to spada też ich sprzedaż. Stąd czasopisma starają się za wszelką cenę utrzymywać wzrostową tendencję swojego IF. Z tego punktu widzenia opłaca im się publikować rzeczy, które dobrze wpisują się w aktualne trendy i nie publikować rzeczy, które podejmują aktualnie niepopularne lub całkowicie nowe – dotąd nieznane zagadnienia, gdyż jest duże ryzyko, że nie będą one dostrzeżone i cytowane w najbliższym czasie.
- IF jest tworzony przez instytucję, która sama jest nastawiona na przynoszenie dochodu i ma ona w pewnym sensie "władzę" kreowania trendów w nauce – choćby poprzez arbitralne decyzje dopisywania lub wykreślania czasopism ze swojej listy. Istnieje więc ryzyko, że trendy te są kreowane w taki sposób, aby obracało się to na korzyść samego Instytutu – na zasadzie samospełniających się proroctw.
- Bardzo często podnoszony jest argument, że IF preferuje badania, które są modne w USA. Istotnie ponad 50% czasopism na liście Instytutu Filadelfijskiego jest wydawana w USA, zaś ponad 80% czasopism na tej liście to czasopisma anglojęzyczne. Argument ten jest szczególnie istotny w naukach społecznych i ekonomicznych, których większa część odbywa się w innych obszarach językowych.
Impact Factor stanowi obecnie temat wielu dyskusji wydawców i pracowników nauki. Jego zasadnicze ograniczenie do czasopism wydawanych w języku angielskim powoduje, że wiele czasopism o wysokim poziomie merytorycznym nie jest ujmowane w IF. Konferencja nt. jakości wydawnictw medycznych w Bombaju (wrzesień 2004), oraz International Peer Review Congress on Biomedical Journals (wrzesień 2005, Chicago, Illinois, USA) było forum do szerokiej i bardzo emocjonującej dyskusji na temat IF. Jego niedoskonałości dotykają przede wszytskim krajów mniej rozwiniętych, które z jednej strony mają być obiektem wsparcia wymiany informacji naukowej, a z drugiej ograniczane są przez konkretne interesy amerykańskiego lobby naukowego. Faktem niezaprzeczalnym jest bowiem, że czasopisma nie-anglojęzyczne stanowią zbyt mały odsetek w bazie danych Instytutu Filadelfijskiego.
Potencjalną konkurencją dla IF mają być wskaźniki tworzone na podstawie bazy Scopus, prowadzonej przez wydawnictwo Elsevier.
