Irak

Irak, Republika Iraku (arab. العراق, Al-Irak; الجمهورية العراقية, Al-Dżumhurijjat ul-Irakijja) – państwo arabskie na Bliskim Wschodzie, leżące nad Zatoką Perską.

Spis treści

1 Informacje ogólne
2 Geografia
3 Podział administracyjny
4 Bogactwa naturalne
5 Rolnictwo
6 Historia
7 Inwazja 2003 r. i amerykańska okupacja Iraku
8 Przypisy
9 Zobacz też
10 Linki zewnętrzne

[edytuj] Informacje ogólne

Irak graniczy (zgodnie z ruchem wskazówek zegara) z Turcją, Iranem, Kuwejtem, Arabią Saudyjską, Jordanią i Syrią.

Stolicą i największym miastem Iraku jest Bagdad.

Struktura ludności: Arabowie – około 75-80%, Kurdowie około 15-20%, Asyryjczycy 3-4% (6,5% według AINA – międzynarodowej organizacji asyryjskiej), Turkmeni 1,5%, Azerowie, Persowie.

Struktura religijna: islam, przy czym szyitów jest 56-61%, a sunnitów – 35-41%. Oprócz muzułmanów spotyka się także chrześcijan (443 tys., w tym 200 tys. katolików obrządków chaldejskiego, łacińskiego, syryjskiego i ormiańskiego), na południu – mandaici, a na północy, wśród Kurdów, jezydów i Ahl-e hakk.

Używane języki: arabski oraz na północy kurdyjski.

Irak ma największe po Arabii Saudyjskiej złoża ropy. Gospodarka jest poważnie zniszczona z powodu wojny w Zatoce Perskiej, późniejszych sankcji ONZ, amerykańskiej interwencji w 2003 roku i niestabilności w okresie powojennym.

[edytuj] Geografia

Terytorium Iraku dzieli jest na cztery główne strefy geograficzno-klimatyczne. Środkową i południową część kraju zajmuje płaska i rozległa Nizina Mezopotamska. Jest to najżyźniejszy i najbardziej zaludniony obszar Iraku. Na północnym zachodzie przechodzi ona w półpustynną i płaską wyżynę Al-Dżazira, urozmaicona pasmami wzniesień. Na zachodzie i południowym zachodzie od Niziny Mezopotamskiej rozciąga się wyżynny i pustynny obszar, który łączy się na zachodzie z Pustynią Syryjską, a na południowym wschodzie z pustynią An-Nafud. Północną i północno-wschodnią część Iraku stanowi górzysta kraina (Kurdystan) z najwyższym w kraju szczytem Buz-dogh (3674 m).

Terytorium kraju przecinają dwie wielkie rzeki zachodniej Azji: Eufrat i Tygrys, które na południu łączą się w rzekę Szatt al-Arab i uchodzą do Zatoki Perskiej. Obie rzeki mogą być przyczyną znacznych powodzi, zwłaszcza od marca do maja, kiedy poziom wód przekracza nawet 40-krotnie najniższe wartości z września-października.

Na obszarach pustynnych występują liczne zbiorniki wodne. Na południu od Niziny Mezopotamskiej występują płytkie jeziora i rozlewiska oraz liczne bagna. W miejscu, gdzie Eufrat łączy się z Tygrysem, do lat 90. istniało ok. 20 tys. km² jezior, stawów, trzcinowisk i bagien, z których w wyniku celowego osuszania zniknęło ok. 95%.

[edytuj] Podział administracyjny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział administracyjny Iraku.

Irak dzieli się na 18 prowincji nazywanych muhafazami (w nawiasach podano stolice prowincji):

z czego 3 północno-wschodnie prowincje As-Sulajmanijja, Dahuk i Irbil tworzą tzw. Kurdyjski Okręg Autonomiczny.

[edytuj] Bogactwa naturalne

Największym bogactwem naturalnym Iraku są bogate złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Pod koniec lat 80. XX wieku roczne wydobycie plasowało Irak na drugim miejscu wśród bliskowschodnich producentów ropy naftowej. Dzięki dochodom uzyskiwanym z jej sprzedaży w XX wieku kraj systematycznie unowocześniał się, rozwijając swą infrastrukturę i tworząc nowe gałęzie przemysłu. Poza ropą naftową i gazem ziemnym Irak posiada bogate złoża siarki (Miszrak), fosforytów (Akaszot) i metali kolorowych.

[edytuj] Rolnictwo

W rolnictwie jest zatrudnionych 13% ludności zawodowo czynnej, która dostarcza taką samą część produktu krajowego brutto. Ponieważ kraj nie jest samowystarczalny pod względem żywnościowym, produkty rolne są głównym towarem sprowadzanym z zagranicy. Do głównych roślin uprawnych należą daktyle, bawełna, ryż, pszenica, jęczmień, proso. W okolicach wielkich miast rozwija się warzywnictwo i uprawa owoców. Irak należy, obok Egiptu, do głównych światowych producentów daktyli. Największe plantacje palm daktylowych znajdują się w delcie Tygrysu i Eufratu.

[edytuj] Historia

Irak - zdjęcie satelitarne

Na terenach zajmowanych przez dzisiejszy Irak, około 3500 roku p.n.e. rozwinęła się starożytna cywilizacja Sumerów (Mezopotamia), później narodziły się tam cywilizacje babilońska i asyryjska, podbite w pierwszej połowie VI w. p.n.e. przez Persję. Po podbojach Aleksandra Macedońskiego w latach 334-321 p.n.e. tereny te weszły w skład jego imperium, a następnie były najważniejszą prowincją imperium Seleucydów. Następnie władali tam Partowie i Sasanidzi. W VII wieku n.e. tereny te zostały opanowane przez Arabów i stanowiły centrum arabskiego kalifatu. Od XVI wieku panowali tam Turcy osmańscy walcząc o te ziemie z Persją.

W 1917 roku terytorium Iraku zostało zajęte przez wojska brytyjskie pod dowództwem gen. Stanleya Maude (cytat: Przychodzimy jako wyzwoliciele, nie zdobywcy). Od 1918 Irak stał się brytyjskim terytorium mandatowym Ligi Narodów. Antybrytyjskie powstania stłumiono bombardowaniami i użyciem broni chemicznej (gaz musztardowy). Brytyjczycy osadzili na tronie emira Abd Allaha Fajsala.

[edytuj] 1932-1979

Obecne państwo powstało oficjalnie w 1932 na terenach brytyjskiego mandatu Ligi Narodów jako monarchia rządzona przez dynastię Haszymidów, lecz ze znacznym wpływem interesów brytyjskich.

Wybuch drugiej wojny światowej i upadek Francji w 1940 spowodował wzrost nastrojów antybrytyjskich. Skrajni nacjonaliści żądali zerwania współpracy z Wielką Brytania i nawiązania sojuszu z Niemcami. W latach 1940 i 1941 oficerowie armii irackiej ograniczyli współpracę z armią brytyjską, a przywódcy o nastawieniu panarabskim rozpoczęli tajne rozmowy z Niemcami. W kwietniu i maju 1941 armia brytyjska wkroczyła do Iraku. Rozpoczęły się walki z armią iracką. Konflikt trwał około 30 dni i zakończył się kapitulacją wojsk irackich. Przywódcy panarabscy uciekli z kraju. Pomoc niemiecka, na którą liczyli Irakijczycy, ograniczyła się do małej jednostki Luftwaffe (7 He 111, 14 Bf 110, 20 Ju 52). Samoloty te latały z irackimi znakami rozpoznawczymi. Patrz: Wojna brytyjsko-iracka 1941.

Nowi przywódcy Iraku przyjęli brytyjskie żądania w sprawie tranzytu wojsk i zaopatrzenia. Przez Irak szła część pomocy amerykańskiej dla Związku Radzieckiego w ramach umowy Lend-Lease. Irak wypowiedział wojnę państwom Osi w styczniu 1942 roku.

Zamach stanu z 1958 roku obalił monarchię. W latach 50. wzrosło znaczenie socjalistyczno-nacjonalistycznej arabskiej partii Baas, która głosiła program zjednoczenia wszystkich krajów arabskich (inny odłam rządzi w Syrii) i reform socjalistycznych.

Z pomocą CIA Baas dokonała zamachu stanu przeciw rządom prezydenta Kassema w 1963 i ostatecznie przejęła pełnię władzy w roku 1968. Od 1979 do 2003 partia i kraj rządzone były przez Saddama Husajna, który odsunął od władzy wcześniejszego prezydenta – Ahmeda Hassana al-Bakra. Opozycja w Iraku przestała praktycznie istnieć.

[edytuj] 1980-1990

Po zwycięstwie rewolucji islamskiej Ruhollaha Chomeiniego w Iranie Irak otrzymywał znaczące wsparcie od mocarstw zachodnich (Francja, Wielka Brytania, USA, a także RFN) oraz Związku Radzieckiego i państw arabskich. 7 czerwca 1981 roku izraelskie lotnictwo zbombardowało zbudowany z francuską pomocą reaktor jądrowy Osirak w miejscowości Tuwaitha koło Bagdadu (pierwsze bojowe użycie samolotów F-16) obawiając się, że może być to początek irackiego programu budowy broni atomowej.

22 września 1980 pod pretekstem konfliktu granicznego o Shatt al-Arab – połączone ujście do Zatoki Perskiej rzek Tygrys i Eufrat – wojska irackie przekroczyły granicę z Iranem i doszło do trwającej osiem lat wojny iracko-irańskiej. Wybuch wojny spowodował zbliżenie między Zachodem i Irakiem (w 1982 USA usunęły Irak z listy krajów wspierających terroryzm i nawiązały stosunki dyplomatyczne). W krwawym i wyniszczającym konflikcie (łączne straty rzędu 400 mld USD), w którym obie strony łamały konwencję genewską, a wojsko irackie od 1983 wielokrotnie używało broni chemicznej, zginęło do miliona ludzi. 18 sierpnia 1988 wobec rosnącego wsparcia Zachodu i ZSRR dla Husajna Iran zdecydował się podpisać zaproponowane przez ONZ zawieszenie broni.

W połowie lat 80. wojsko krwawo stłumiło powstanie irackich Kurdów. W czasie pacyfikacji północy kraju używano broni chemicznej przeciwko cywilom. 17 marca 1988 wojsko irackie dokonało przy pomocy zakupionej w USA broni chemicznej masakry 5 tysięcy mieszkańców (75% ofiar stanowiły kobiety i dzieci) kurdyjskiego miasta Halabdża. Podobny los spotkał setki innych kurdyjskich wiosek.

[edytuj] 1990-2000

Podział ludności Iraku (ze względów narodowościowych - Kurdowie oraz religijnych - szyici i sunnici}

W 1990 władze Iraku wystąpiły z roszczeniami do terytorium Kuwejtu, który stanowił kiedyś część terytorium mandatowego Ligi Narodów. Na rozkaz Saddama Husajna wojska irackie siłą zajęły terytorium tego kraju. Po agresji irackiej na Kuwejt i aneksji tego państwa w 1990 r., Rada Bezpieczeństwa ONZ w rezolucjach nr 660 z 2 sierpnia 1990 i 668 z 29 listopada 1990 wezwała Irak do natychmiastowego wycofania się z zagarniętych ziem, nałożyła nań sankcje ekonomiczne i upoważniła państwa członkowskie do użycia wszelkich dostępnych środków w celu zmuszenia Iraku do przestrzegania wymienionych rezolucji. Brak efektów w negocjacjach spowodował powstanie wielonarodowej koalicji (38 państw) i podjęcie działań zbrojnych przeciwko Irakowi.

17 stycznia 1991 roku doszło do operacji znanej jako Pustynna Burza, która doprowadziła do wyparcia wojsk irackich z Kuwejtu. Przed operacją lądową sił połączonych Pustynny Miecz oddziały irackie zostały rozbite atakami z powietrza. W tym czasie Irak wystrzelił kilkadziesiąt rakiet Scud na cele w Izraelu oraz Arabii Saudyjskiej, ale bez większych efektów. Wycofujące się siły irackie podpaliły także większość szybów naftowych w Kuwejcie. Po kilkutygodniowej wojnie siły irackie zostały rozbite, zmuszone do wycofania się z Kuwejtu i przyjęcia warunków zawieszenia broni. Ponieważ mandat ONZ pozwalał tylko na wyparcie wojsk irackich z Kuwejtu, działania wojenne zostały przerwane po wycofaniu się Irakijczyków.

W operacji Pustynna Burza uczestniczył także polski kontyngent (319 osób), w skład którego wchodziły: okręt szpitalny (ORP Wodnik) i ratowniczy (ORP Piast) oraz personel medyczny (baza w saudyjskim porcie Al-Jubail).

W wojnie zginęło do 200 tys. Irakijczyków (głównie zmobilizowanych rezerwistów) i 148 żołnierzy koalicji antyirackiej. Praktycznie nietknięta pozostała 100-tysięczna Gwardia Rewolucyjna – ostoja władzy Saddama, która zdołała się wycofać w głąb Iraku. W czasie nalotów mimo wykorzystania tzw. inteligentnej broni zginęło wielu irackich cywili (szacunkowo 10-15 tysięcy). Między innymi 13 lutego w zbombardowanym schronie w Bagdadzie zginęło 315 kobiet i dzieci.

Koalicja antyiracka nie udzieliła także pomocy wywołanym z jej inspiracji powstaniom szyitów w południowym Iraku oraz Kurdów na północy. Na mocy mandatu ONZ powstały jedynie strefy zakazu lotów dla irackich samolotów powyżej 36 oraz poniżej 33 równoleżnika. W czasie tłumienia powstań przez Gwardię Husajna zginęło ok. 60 tysięcy osób, a 1,5 mln Kurdów uciekło do Turcji i Iranu. Aby zniszczyć szyicką zbrojną opozycję, Husajn nakazał osuszyć bagna w delcie Tygrysu i Eufratu.

Po wojnie na mocy mandatu ONZ prowadzone były w Iraku kontrole tamtejszego przemysłu celem unieszkodliwienia rozpoczętego jeszcze z pomocą państw Zachodu irackiego programu budowy broni masowego rażenia. Jednocześnie nałożone zostało ścisłe embargo gospodarcze na Irak, który może wyeksportować jedynie tyle ropy, aby za pieniądze uzyskane z jej sprzedaży kupić żywność i lekarstwa. W praktyce zasady embarga nie umożliwiały nawet tego, a w dodatku znaczne sumy pieniędzy zostały sprzeniewierzone przez przedstawicieli reżimu Husajna. W wyniszczonym wojną kraju doszło do katastrofy humanitarnej, w wyniku której zmarło co najmniej kilkaset tysięcy ludzi – głównie dzieci, a Irak z dość bogatego – jak na standardy regionu – kraju stał się jednym z najbiedniejszych.

Pomimo końca wojny i braku mandatu ONZ samoloty brytyjskie i amerykańskie patrolujące lotnicze "strefy bezpieczeństwa" na północy i południu wielokrotnie bombardowały cele naziemne – według przedstawicieli Pentagonu w odpowiedzi na próby namierzania czy zestrzeliwania ich przez stanowiska obrony przeciwlotniczej.

W 1998 roku Husajn zerwał współpracę z inspektorami ONZ, oskarżając ich o działalność szpiegowską na rzecz USA oraz o przedłużanie inspekcji w celu przeciwdziałania zdjęciu nałożonych sankcji.

[edytuj] Inwazja 2003 r. i amerykańska okupacja Iraku

Zobacz więcej w osobnych artykułach: II wojna w Zatoce Perskiej, Stabilizacja Iraku (2003-2007).

Od 2002 roku Stany Zjednoczone posługując się nieprawdziwymi twierdzeniami posiadania przez Irak BMR (stosując na dużą skalę akcję propagandową), prowadziły przygotowania do kolejnego uderzenia na Irak. Stojąc przed groźbą wojny, prezydent Husajn zgodził się na powrót inspektorów ONZ, którzy jednak nic nie wykryli. Amerykańskie plany nie zyskały poparcia wszystkich członków NATO, doprowadzając do kryzysu w Sojuszu Północnoatlantyckim. m.in. pomimo nacisków ze strony Francji i Niemiec, Polska poparła Stany Zjednoczone. Zapowiadana napaść wywołała gwałtowną reakcję opinii – 15 lutego 2003 roku przez świat przetoczyły się manifestacje antywojenne, które – jak się szacuje – w samej Europie zgromadziły ponad 10 milionów osób (wg policji w Londynie liczba demonstrantów stanowiła 3 miliony 750 tys. do 4 milionów). Ocenia się, że był to największy globalny protest w historii Świata.

20 marca 2003 roku we wczesnych godzinach rannych amerykańskie i brytyjskie samoloty uderzyły na cele w Bagdadzie. Następnego dnia na terytorium Iraku wkroczyły wojska koalicji. Prezydent Bush ogłosił rozpoczęcie operacji "Iracka wolność". W wojnie brały udział wojska USA, Wielkiej Brytanii, Polski i Australii a na morzu wspierały je Dania i Hiszpania. Na północy Iraku aliantom pomogli kurdyjscy rebelianci zdobywając miasto Mosul.

9 kwietnia wojska amerykańskie zdobyły Bagdad. Irakijczycy w euforii niszczyli wszelkie wizerunki Saddama Husajna znajdujące się na ulicach.

1 maja prezydent USA George W. Bush ogłosił koniec poważniejszych walk w Iraku. Irak został podzielony na cztery strefy (przez zwolenników interwencji zwane "strefami stabilizacyjnymi", a przez przeciwników – "strefami okupacyjnymi"). Dwie północne kontrolują Amerykanie, południową Brytyjczycy, a środkową stojący na czele międzynarodowej dywizji Polacy. Alianci wprowadzili własną administrację oraz powołali z dniem 13 lipca Radę Zarządzającą złożoną z przedstawicieli głównych grup ludności – szyitów, sunnitów i Kurdów – w proporcjach w przybliżeniu odpowiadających proporcjom ludnościowym Iraku, w większości jednak złożoną z emigrantów prześladowanych przez reżim Husajna, którzy powrócili do Iraku po jego upadku.

Walki jednak, wbrew przedwczesnym deklaracjom amerykańskim, nie ustały. Grupy, nazywane przez jednych – z racji stosowanych krwawych metod – terrorystami, a przez innych – z racji głoszonych celów – bojownikami lub ruchem oporu, działają przede wszystkim na terytoriach zamieszkanych przez sunnitów (tzw. Trójkąt sunnicki); na terenach szyickich i kurdyjskich walki są rzadsze. Celem ataków są przede wszystkim wojska stabilizacyjne, Irakijczycy podejmujący współpracę z aliantami (np. policjanci, urzędnicy) oraz pracownicy ONZ. Podejmowane są też ataki na infrastrukturę, przede wszystkim na ropociągi. Poza tym dochodzi też do starć pomiędzy poszczególnymi grupami Irakijczyków. Paradoksem jest to, że więcej Irakijczyków-cywili zginęło z rąk terrorystów niż aliantów.

Największym zamachem nie skierowanym bezpośrednio przeciwko siłom stabilizacyjnym było wysadzenie przez terrorystów 29 sierpnia samochodu pułapki przed meczetem w Nadżafie, w którym zginął Mohammed Baqir al-Hakim (przypuszczalny cel ataku) oraz około 90 osób.

22 lipca 2003 wojska amerykańskie zabijają synów i wnuka Saddama Husajna.

13 grudnia 2003 roku Saddam Husajn został ujęty przez amerykańskich żołnierzy w pobliżu Tikritu.

1 marca 2004 r. Rada Zarządzająca przyjęła tymczasową konstytucję Iraku.

28 czerwca władzę w Iraku przejął tymczasowy rząd kierowany przez Alawiego, co formalnie zakończyło amerykańską okupację Iraku. Wojska Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników pozostały jednak w Iraku. W tym okresie rebelianci i terroryści skoncentrowali swoje ataki na przedstawicielach nowych władz irackich. Zginęło m.in. wielu policjantów i żołnierzy irackiej Gwardii Narodowej. Powszechne stały się porwania ludzi (z pobudek politycznych, albo dla okupu). W związku z tym wiele zagranicznych firm wycofało nieiracki personel, a niektóre całkowicie zaprzestały działalności. Symbolem terroryzmu w Iraku stał się powiązany z al-Kaidą Jordańczyk Abu Musab al-Zarkawi, który stoi za najkrwawszymi zamachami.

Mimo terroru w wyborach parlamentarnych 30 stycznia 2005 r. wzięło udział 59% uprawnionych do głosowania. Byli to w większości szyici i Kurdowie. Wśród sunnitów frekwencja była bardzo mała. W najniebezpieczniejszych rejonach kraju wybory w ogóle się nie odbyły. 13 lutego 2005 Iracka Niezależna Komisja Wyborcza podała wyniki wyborów. Wygrał szyicki Zjednoczony Sojusz Iracki (48,1 proc. głosów) przed Sojuszem Kurdyjskim (25,7 proc. głosów) oraz Listą Iracką premiera Ijada Alawiego (13,8 proc. głosów).

21 września 2006 r. prestiżowy brytyjski magazyn medyczny "Lancet" opublikował szacunkową liczbę ofiar po stronie irackiej, od marca 2003 do czerwca 2006 ma ona wynosić ok. 655 tys.osób, w większości cywilów.^[1] Informacja ta została przekazana przez większość publicznych mediów w Polsce.

5 listopada 2006 r. Saddam Husajn został skazany przez bagdadzki trybunał na karę śmierci w procesie o masakrę 148 szyitów. Wyrok wykonano 30 grudnia. Były dyktator został powieszony.

Przypisy

↑ Burnham G, Lafta R, Doocy S, Roberts L: "Mortality after the 2003 invasion of Iraq: a cross-sectional cluster sample survey" w:The Lancet – Vol. 368, Issue 9545, 21 October 2006, Pages 1421-1428