Iwonicz-Zdrój

Z Wikipedii

Współrzędne: 49°34'24" N 21°47'37" E49.5733333 21.7936111 (Iwonicz-Zdrój)

Iwonicz-Zdrój

Herb Iwonicza-Zdroju

Województwo

podkarpackie

Powiat

krośnieński (podkarpacki)

Gmina
- rodzaj

Iwonicz-Zdrój
miejsko-wiejska

Założono

XV wiek

Prawa miejskie

1973

Burmistrz

Paweł Pernal
(e-mail)

Powierzchnia

5,82 km²

Położenie

49° 34'24'' N
21° 47'37'' E

Wysokość

410 m n.p.m.

Liczba mieszkańców (2006)
- liczba ludności
- gęstość

1868
321 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

38-440

Tablice rejestracyjne

RKR

Położenie na mapie Polski

Iwonicz-Zdrój

TERC10
(TERYT)

3182507034

Strona internetowa miasta

Willa "Biały Orzeł"

Pijalnia wód

Iwonicz-Zdrój – miasto w woj. podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Iwonicz-Zdrój.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. krośnieńskiego.

Według danych z 31 grudnia 2006 miasto miało 1868 mieszkańców.

[edytuj] Geografia

Miasto położone w Beskidzie Niskim, w dolinie Iwonickiego Potoku, na wysokości 410 m n.p.m.

Na terenie miasta znajdują się liczne źródła lecznicze, jodobromowe i siarczkowe, używane do kąpieli i inhalacji.

[edytuj] Historia

Etymologicznie nazwa wsi wywodzi się od imienia Iwo (Iwon) - wg. Encyklopedii Katolickiej: nazwa XIV wiecznej osady Iwonicz wiąże się z wczesnym kultem św. Iwona w Polsce.

Ślady działalności człowieka na tych terenach sięgają okresu paleolitu i neolitu. Dowodem tego są liczne znaleziska i wykopaliska. Silne były tu także wpływy rzymskie. W VIII wieku ziemie te zamieszkiwało plemię Lędzian.

Iwonicz to jedno z najstarszych w Polsce uzdrowisk. Z (1413r. pochodzi wzmianka o istnieniu w miejscowości wód mineralnych. W 1464 zbudowano we wsi modrzewiowy kościół parafialny. W wieku renesansu, gdy rozwijały się nauki przyrodnicze, wzrosło zainteresowanie leczniczymi właściwościami wód mineralnych i uzdrowiskiem. W 1515 r.miejscowość ta należy do dóbr Tyrawa nadanych później Tarłom.

Iwonicz jako uzdrowisko wzmiankowane jest w 1578 w książce; Cieplice przez Wojciecha Oczkę, nadwornego lekarza Stefana Batorego. W tych czasach należało ono do Bobolów. Lekarz z Przemyśla Jan Sechkini w 1630 r. opisał walory wód iwonickich wraz z podaniem wskazań lekarskich. Źródła kąpielowe wspomniane były jeszcze w 1633 r. przez biskupa przemyskiego Firleja. W 1589 r. Iwonicz przeszedł do dóbr Rymanowskich przydzielonych na własność rodzinie Sienieńskich przejętych ideami reformacji i wspierających kalwinizm, a później arianizm. Zbigniew Sienieński (ur. ok. 1520) w 1599 zbudował w Iwoniczu zbór ariański. Przez Iwonicz przechodziły podczas wypraw wojennych wojska węgierskie (1474), tatarskie (1624), szwedzkie (1655-1656), siedmiogrodzkie (1657). W okresie rozbiorów polski (1769-72), na tych terenach toczyły się krwawe walki; między wojskami carowej Katarzyny a Konfederatami Barskimi wspieranymi przez miejscowych i właścicieli Uzdrowiska Ossolińskich.

W Visitatio Szembekiana z 1722 r. czytamy; o uzdrowicielskiej sile wód iwonickich; Ta woda {w Iwoniczu) ma wielką siłę leczniczą, wzmacnia żołądek i wraca apetyt.

Po pierwszym rozbiorze w 1772r., Iwonicz znalazł się w państwie Habsburgów. W 1793 r. został odsprzedany przez ówczesną właścicielkę, Annę Teresę z Ossolińskich Potocką, jednemu z dowódców Konfederacji Barskiej; Michałowi Ostaszewskiemu.

Ostaszewski zainicjował budowę pierwszych instalacji uzdrowiskowych i kąpielowych (1793 r.), ale z powodu podeszłego wieku, odsprzedał Iwonicz rodzinie Załuskich, którzy wybudowali we wsi dwór. W 1799 r. właścicielem został Teofil Załuski, a w 1825 Karol Załuski, ożeniony z Amelią z Ogińskich. Wkrótce rozpoczyna się zainteresowanie i budowa pierwszych obiektów zakładu kąpielowego oraz budowa pierwszych łazienek. Właściwie założone zostały one dopiero w 1837r. przez tę rodzinę, a zwłaszcza przez uważanego za twórcę uzdrowiska Iwonicza Zdroju: Karola Załuskiego-powstańca listopadowego.

Potem zarządzał tym terenem jego syn hr. Iwo Załuski h. Junosza (1840-1881). (Do Załuskich należał Iwonicz aż do 1945, kiedy to NKWD aresztowało czterech członków tej rodziny).

Władysław Bełza związany był z uzdrowiskiem w Iwoniczu-Zdroju, gdzie organizował w l. 1874-90, życie kulturalne i towarzyskie. Tu również propagował i informował o pracach Towarzystwa wygłaszając odczyty. Dla regionu krośnieńskiego zasłużył się napisaniem pierwszego przewodnika krajoznawczo-turystycznego pt. „Iwonicz i jego okolice” wydanego w 1885 r. nakładem Zarządu Zdrojowego. W Iwoniczu-Zdroju, Na Kawalcach znajduje się jego pomnik ufundowany przez wdzięcznych kuracjuszy i mieszkańców

W centrum miasta znajdują się drewniane wille i pensjonaty z XIX wieku, które wzorowane są na modnym w tym czasie budownictwie uzdrowiskowym Szwajcarii. W czasach autonomii galicyjskiej (w XIX wieku) nastąpił gwałtowny rozwój uzdrowiska, oraz dodano w celach reklamowych człon nazwy Zdrój, niem. Bad, w niemieckojęzycznej prasie medycznej Iwonicz występuje w tym czasie pod nazwami niem. Iwonitz-Bad lub Iwonicz-Bad.

W 1914 w Iwoniczu przebywał Józef Piłsudski, który inspirował do tworzenia Drużyn Strzeleckich. Oprócz tych drużyn działał tu Związek Hallerczyków i wiele innych organizacji patriotycznych.

W pierwszych dniach II wojny światowej Iwonicka Drużyna Strzelecka pod komendą dr. Józefa Aleksiewicza wyruszyła w kierunku Lwowa. Dołączyły do niej inne drużyny i ochotnicy z różnych mijanych miejscowości i doszło do kilku potyczek z Niemcami. W Bezmiechowej w potyczce zginęło 2 strzelców, a pod Gródkiem Jagiellońskim, zabity został młody iwonicki narciarz wyczynowy - Stanisław Kielar. Wobec przeważającej siły wroga dr Aleksiewicz podjął decyzję o rozwiązaniu oddziału. 10 września 1939 r. wkroczyli tu Niemcy i ulokowali duże oddziały Wehrmachtu z 231 i z 239 Dywizji Piechoty i oddziały żandarmerii wojskowej i posterunek Werkschutzu. Działała tu Placówka AK - Irys, Irena.

26 lipca 1944 AK OP-15 złożona z 38 okolicznych mieszkańców, w ramach akcji Burza, pod dowództwem Franciszka Kochana "Obłońskiego", bez strat wyzwoliło Iwonicz-Zdrój i jako Rzeczpospolitą Iwonicką utrzymało aż do wejścia zdziesiątkowanych w operacji dukielsko-preszowskiej wojsk radzieckich w dniu 20 września 1944. Siedziba Rządu Rzeczypospolitej Iwonickiej na czele z dr Józefa Aleksiewiczem, mieściła się w budynku Białego Orła. Po wkroczeniu wojsk radzieckich rozpoczęły się aresztowania przez NKWD I UB. Aresztowano mjr. dr. Józefa Aleksiewicza, rodzinę Załuskich i kilku innych, a Zbigniewa Bartosza wywieziono do łagrów, gdzie zmarł na tyfus. Na bohaterskim obrońcy Iwonicza - dow. Placówki AK Irys Jerzym Nowaku Piku wykonano w PRL-u, wyrok śmierci.

W budynku Sanatorium Santo, gdzie mieścił się w 1944 r. konspiracyjny szpital w 1983r. odsłonięto pamiątkową tablicę.

Rzeczpospolitą Iwonicką upamiętniono tablicą na głazie przy Krzyżu w centrum uzdrowiska.

W 1973 r. Iwonicz-Zdrój otrzymał prawa miejskie.

O właściwościach wód leczniczych Iwonicza wspominają gazety i publikacje od chwili założenia uzdrowiska, m.in.:

"Lwowianin", Opis Iwonicza z ryciną, Lwów, 1840 str. 222,
"Przyjaciel Ludu", 1840, str. 33 i 44,
"Ärztliche Beobachtungen über die Wirkungen der Iwoniczer Heilwasser", Wiedeń, 1876,
"Chemische Untersuchungen der Heilwasser von Iwonitz". Verhandl. der geol. Reichsans 1867 str. 66.
Władysław Bełza; Iwonicz i jego okolice, Lwów, 1885r.
Janusz Michalak; Iwonicz-Zdróji okolice (nie tylko przewodnik), Krosno 1996

[edytuj] Zabytki

Kościół parafialny pw. św. Iwo i Matki Boskiej Uzdrowienia Chorych - wzniesiony w 1895, z fundacji rodziny Załuskich, wg projektu architekta austriackiego Favorgera, w konstrukcji szkieletowej, typowej dla realizacji zachodnioeuropejskich. Wyjątkowy charakter nadaje wnętrzu odsłonięta, dekoracyjnie ukształtowana więźba dachowa. Świątynia stanowi wyjątkowy przykład drewnianego kościoła zdrojowego o cechach neogotyckich na terenie województwa podkarpackiego.
Dobrze zachowany układ przestrzenny oraz stosunkowo jednolity stylistycznie zespół drewnianej zabudowy o wyjątkowej wartości zabytkowej. Czas powstania większości obiektów przypada na II poł. XIX wieku i I ćw. XX wieku. Architektura ta stanowi swoistą syntezę tzw. stylu szwajcarskiego, z poźnoklasycystycznym nurtem rodzimej architektury polskiej. W późniejszej fazie krzyżują się w niej elementy secesji z różnymi formami ciesiołki i budownictwa ludowego.