Józef Cyrankiewicz

Z Wikipedii

Józef Cyrankiewicz
Data urodzenia	1911
Data śmierci	1989
Premier Polski
Okres urzędowania	od 6 lutego 1947 do 20 listopada 1952
Przynależność polityczna	Polska Partia Socjalistyczna / Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Poprzednik	Edward Osóbka-Morawski
Następca	Bolesław Bierut
Przewodniczący Rady Państwa PRL
Przynależność polityczna	Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Okres urzędowania	od 23 grudnia 1970 do 28 marca 1972
Poprzednik	Marian Spychalski
Następca	Henryk Jabłoński
Premier Polski
Przynależność polityczna	Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Okres urzędowania	od 18 marca 1954 do 23 grudnia 1970
Poprzednik	Bolesław Bierut
Następca	Piotr Jaroszewicz

Józef Cyrankiewicz (ur. 23 kwietnia 1911 w Tarnowie, zm. 20 stycznia 1989 w Warszawie), polski działacz socjalistyczny i komunistyczny^[1], członek władz PPS i PZPR, pięciokrotny premier RP i PRL w latach 1947-1952 i 1954-1970 (funkcję tę sprawował najdłużej w historii Polski), przewodniczący Rady Państwa. Z zawodu prawnik i dziennikarz.

Spis treści 1 Przed wojną 2 Wojna 3 Po II wojnie światowej 4 Po odsunięciu od władzy 5 Życie prywatne 6 Ciekawostki 7 Przypisy 8 Bibliografia 9 Linki zewnętrzne

[edytuj] Przed wojną

Wywodził się z patriotycznej rodziny o inklinacjach narodowych (ojciec jego był endeckim działaczem w Galicji, a z zawodu geodetą). Podczas studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, których nie ukończył, związał się z ruchem socjalistycznym^[1]. Od 1931 działał w PPS i Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Od 1935 sekretarz Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS w Krakowie.

[edytuj] Wojna

Jako oficer rezerwy WP wziął udział w kampanii wrześniowej. Od jesieni 1939 na czele PPS-WRN i GL PPS w okręgu krakowskim. Wraz z GL PPS podporządkował się Związkowi Walki Zbrojnej, zostając zaprzysiężonym oficerem tej organizacji. W czasie II wojny światowej był jednym z czołowych działaczy PPS WRN. Kierownictwo tej organizacji planowało jego kandydaturę na stanowisko zastępcy Delegata Rządu na Kraj z ramienia PPS. Podczas działalności konspiracyjnej, zorganizował akcję odbicia z rąk Gestapo Jana Karskiego. W kwietniu 1941 został ujęty przez Gestapo w zasadzce (tzw. "kotle"), urządzonym w lokalu szefa sztabu okręgu krakowskiego ZWZ.

Od 1942 był więźniem Auschwitz oraz Mauthausen – aktywnie uczestniczył w tamtejszym ruchu oporu^[2], chociaż najnowsze badania IPN temu zaprzeczają, wskazując na możliwość współpracy z Gestapo w obozie Auschwitz^[3] z czym polemizują m.in. polski historyk, dr Adam Cyra^[4], a także Magda Hartman na łamach Pardonu^[5]. Trafił do KL Auschwitz z więzienia na Montelupich w Krakowie 4 września 1942 (nr 62933). W obozie współpracował m.in. z PPS, której w obozie został przywódcą a także Janem Mosdorfem oraz z komunistami i socjaldemokratami austriackimi (Kampfgruppe Auschwitz), których podejrzewano o współpracę z Politische Abteilung (obozowym Gestapo) na podstawie ich niechęci do Słowian.

W obozie oświęcimskim, dążył do przejęcia kierownictwa nad politycznym i wojskowym ruchem oporu – w maju 1943 wraz z Tadeuszem Hołujem został członkiem utworzonej wówczas centralnej czwórki kierowniczej Grupy Bojowej Oświęcim (GBO dawna Kamfgruppe Auschwitz) skupiającej kilka organizacji w skład której weszła także PPS – Hołuj odpowiadał za sprawy wojskowe i polityczne, zaś Cyrankiewicz za nadzór nad całością i łączność. W 1943 ZOW (Związek Organizacji Wojskowej) zaczął uzgadniać swoje poczynania z Grupą Bojową Oświęcim – łącznikiem pomiędzy grupami został R. Jaworski. Wiosną 1944 między organizacjami zawarto porozumienie w wyniku którego w skład czteroosobowego kierownictwa wojskowego podziemia – Rady Wojskowej weszli B. Świerczyna i kapitan S. Kazuba z ZOW, a faktycznie z Armii Krajowej, oraz Lucjan Motyka i Austriak Heinrich Duermayer z Grupy Bojowej Oświęcim. Kierownictwo polityczne spoczęło w rękach Cyrankiewicza zaś kierownictwo wojskowe w rękach Henryka Bartosiewicza.

26 czerwca 1944 Henryk Bartosiewicz, kierownik wojskowy ZOW, w związku z przewożeniem go do innego obozu wtajemniczył Cyrankiewicza w kontakty konspiracji obozowej ZOW i zaznajomił go ze swoim następcą Stanisławem Kazubą. Następnie Wacław Stacherski "Nowina", nowy więzień w Auschwitz i jednocześnie były inspektor katowickiego AK, przekazał sugestię by Cyrankiewicza mianować dowódcą wojskowym ZOW. W wyniku owej propozycji przekazanej latem 1944 komendant Okręgu Śląskiego AK, mjr Zygmunt Walter-Janke, mianował konspiracyjnie Józefa Cyrankiewicza "Rota" dowódcą wojskowym ZOW.Nominację tę jednak zablokował zastępca inspektora bielskiej AK Stanisław Chybiński. W styczniu 1945 r. przewieziony do Mauthausen, gdzie doczekał wyzwolenia.

[edytuj] Po II wojnie światowej

Po zwolnieniu z obozu na wiosnę 1945, znalazł się we władzach koncesjonowanego przez komunistów PPS, wchodząc w skład Rady Naczelnej PPS. Na stanowisku tym znajdował się do roku 1948. Od lipca 1945 do grudnia 1948 pełnił jednocześnie funkcję sekretarza generalnego Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS, oraz członka Komisji Politycznej Centralnego Komitetu Wykonawczego (od listopada 1945 do grudnia 1948). Od 1946 do 1949 był również prezesem Polskiego Związku byłych Więźniów Politycznych.

Należał do działaczy socjalistycznych, którzy opowiedzieli się za ścisłą współpracą z komunistami z Polskiej Partii Robotniczej, na co istotny wpływ miały jego przeżycia wojenne i niekorzystny dla tzw. sprawy polskiej (m.in. przewidującej polityczną i wojskową niezależność od ZSRR) rozwój wydarzeń politycznych po wojnie^[1]. Wpłynęło to na popieranie przez Cyrankiewicza frakcji w PPS, sympatyzującej z komunistyczną PPR i dążącej do wspólnego bloku politycznego z tą partią, już w roku 1945. W listopadzie 1946 wszedł w skład TRJN na czele z Edwardem Osóbką-Morawskim, jako minister bez teki. W 1945 upomniał się u Stalina o działacza ludowego Stanisława Mierzwę, przetrzymywanego w ZSRR pomimo upłynięcia wydanego wyroku po procesie szesnastu. Nie zareagował natomiast na prośbę o ułaskawienie Witolda Pileckiego (pełniącego w latach okupacji niemieckiej bohaterską misję w obozie koncentracyjnym Auschwitz), którą skierowała do niego matka Pileckiego w 1948^[6]. Dodatkowo Cyrankiewicz skierował pismo do sądu prowadzącego sprawę przeciwko Pileckiemu^[7], w którym potwierdził iż ten przebywał w obozie w czasie okupacji niemieckiej – jednak jednocześnie określił go jako "wroga ludu" stwierdzając przy tym iż "przewinienia Pileckiego są tak wielkie", że sąd nie powinien łagodzić kary ze względu na jego wcześniejszy pobyt w Auschwitz^[7].

Po sfałszowanych przez komunistów wyborach do Sejmu Ustawodawczego w 1947, dnia 5 lutego 1947 stanął na czele nowego rządu, zdominowanego przez polityków komunistycznych. Będąc premierem (o jego wyborze zadecydowano wcześniej na Kremlu^[1]), prowadził politykę podporządkowaną ZSRR – m.in. bez sprzeciwu rezygnując z udziału Polski w planie Marshalla^[1]. Zwalczał również polityków PPS, którzy bronili jej niezależności i zdominowania przez komunistów, ostro krytykując m.in. Zygmunta Żuławskiego (jednego z działaczy PPS i posła na Sejm Ustawodawczy). Dążył wówczas do połączenia PPS i PPR, co oznaczało faktycznie rezygnację z zasad ideowych socjalizmu (nawet w zakresie działalności ówczesnej PPS, tolerowanej przez komunistów z PPR), oraz w końcu wchłonięcie przez PPR – co nastąpiło formalnie na Kongresie Zjednoczeniowym w grudniu 1948 kiedy powstała PZPR (po przeprowadzeniu czystek w szeregach PPS)^[1]. Podczas Kongresu Zjednoczeniowego Cyrankiewicz został wybrany w skład Komitetu Centralnego PZPR, oraz został Sekretarzem KC PZPR i Biura Organizacyjnego PZPR (pozostając na tych stanowiskach do 1971). Funkcję premiera RP Cyrankiewicz pełnił do roku 1952. W latach 1947-1972 nieprzerwanie był posłem na sejm RP i PRL.

W 1952 Cyrankiewicz musiał zrzec się stanowiska premiera na rzecz Bolesława Bieruta, co nastąpiło po uchwaleniu Konstytucji PRL, obejmując 21 listopada 1952 funkcję wicepremiera. W okresie 1952-1956 przewodniczył Zarządowi Głównemu Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, będąc równolegle członkiem Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Narodowego. Od marca 1954 wszedł w skład Biura Politycznego KC PZPR. 18 marca 1954, w efekcie podziału władzy wśród komunistów (co było konsekwencją sporów w PZPR po śmierci Stalina w 1953) ponownie został premierem, i pozostawał na tym stanowisku do momentu protestów społecznych Grudnia 1970. W tym okresie jako premier (oraz wcześniej, w okresie stalinizmu), aktywnie angażował się w akcje wymierzone w Kościół katolicki w Polsce, w szczególności w czasie obchodów milenijnych w 1966^[1].

W czasie wydarzeń Czerwca 1956 opowiedział się przeciwko robotnikom i nakazał oddziałom LWP i Korpusowi Bezpieczeństwa Wewnętrznego brutalnie stłumić powstanie robotnicze w Poznaniu. Wówczas, 29 czerwca 1956, w przemówieniu na antenie Polskiego Radia w Poznaniu stwierdził iż: "Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewny, że mu tę rękę władza ludowa odrąbie w interesie klasy robotniczej, w interesie chłopstwa pracującego i inteligencji, w interesie walki o podnoszenie stopy życiowej ludności, w interesie dalszej demokratyzacji naszego życia, w interesie naszej Ojczyzny.". Był wówczas zwolennikiem umiarkowanych reform polityczno-gospodarczych^[6], nie opowiedział się jednak jednoznacznie za konkretnymi zmianami w okresie walk frakcyjnych w PZPR pomiędzy stronnictwami tzw. natolińczyków i puławian w 1956^[1]. Po wydarzeniach politycznych z roku 1956 wspierał Władysława Gomułkę, ówczesnego przywódcę frakcji puławian w PZPR, czym utorował mu drogę do władzy^[6].

W czasie kryzysu politycznego Marca 1968 wystąpił ostro przeciwko protestującym studentom. W odpowiedzi na list Koła Poselskiego Znak (protestującego przeciwko antyinteligenckiej i antysemickiej nagonce władz PRL), 10 kwietnia 1968 w Sejmie wygłosił demagogiczną mowę potępiającą uczestników protestów społecznych.

Podczas protestów robotniczych Grudnia 1970 zaakceptował decyzję Gomułki o strzelaniu do robotników i przyjął ją do realizacji jako premier rządu^[1]. W konsekwencji tych wydarzeń 23 grudnia 1970 został odsunięty od ważnych stanowisk w państwie i partii, następnie mianowano go na mało znaczącą (reprezentacyjną) funkcję przewodniczącego Rady Państwa, którą sprawował krótko do 27 marca 1972. W 1972 odszedł również ze ZBoWiD (którego był przewodniczącym od 1949). W 1972 nie został również wybrany do Sejmu, a w grudniu 1975 odszedł z KC PZPR.

[edytuj] Po odsunięciu od władzy

Po odejściu z czynnej polityki zaangażował się w ruchu "walki o pokój" przyjmując w 1973 funkcję przewodniczącego Ogólnopolskiego Komitetu Pokoju, wybrany w skład Prezydium Światowej Rady Pokoju w Sztokholmie (był nim do 1986). Przyczynił się do utrwalenia systemu komunistycznych rządów w Polsce, co uznawały kolejne ekipy rządzące PRL^[1]. Wyrazem tego było jego symboliczne członkostwo w kontrolowanym przez PZPR Froncie Jedności Narodu (do 1983 Cyrankiewicz wchodził w skład Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu FJN).

[edytuj] Życie prywatne

Prywatnie cieszył się ogromnym powodzeniem u kobiet. Trzykrotnie żonaty: pierwsza żona Joanna Munk-Leszczyńska (siostra reżysera Andrzeja Munka), druga żona od 1947 do 1968 znana aktorka Nina Andrycz (małżeństwo trwające najdłużej), trzecia żona dentystka Krystyna Tempska.

[edytuj] Ciekawostki

• Posługiwał się, jako jeden z nielicznych polityków PZPR, czystą, nieskalaną przez nowomowę partyjną polszczyzną.
• Cyrankiewicz, wbrew rozpowszechnionej opinii, nie cierpiał na naturalne łysienie – systematycznie golił głowę od czasu pobytu w obozie koncentracyjnym Auschwitz, gdzie Niemcy strzygli w ten sposób wszystkich więźniów obozu^[7].
• Akceptował rozmowy z dziennikarzami, nigdy jednak nie zgadzał się na nagrywanie rozmów (z wyjątkiem oficjalnych przemów), notatki i publikacje tego, co powiedział. Prywatne notatki zwykle darł i niszczył^[7].

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Cyra Adam: Ochotnik do Auschwitz, Oświęcim 2000
• Dubiel Paweł, Kozak Józef: Polacy w II wojnie światowej: kim byli, co robili, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa, 2003, ISBN 83-7399-054-2
• Lipiński, Piotr: Towarzysze Niejasnego, Wydawnictwo Prószyński i Spółka, Warszawa, 2003, ISBN 83-7337-310-1
• Cyra Adam: Spadochroniarz Urban, Oświęcim 2005
• Garliński Józef: Oświęcim walczący, Londyn 1997
• Edward Hałoń, W cieniu Auschwitz, Oświęcim 2003
• Kłodziński Stanisław: Józef Cyrankiewicz w obozie oświęcimskim, "Przegląd Lekarski" 1990 nr 1
• Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, Wydawnictwo Rytm, Warszawa, 2005, ISBN 83-7399-084-4
• Świebocki Henryk: Ruch oporu w KL Auschwitz, w: Węzłowe zagadnienia z historii obozu, Oświęcim 1995, t. IV

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Przemówienie radiowe Józefa Cyrankiewicza z dnia 29 czerwca 1956 (Każdy prowokator czy szaleniec...)
• Przemówienie Józefa Cyrankiewicza z marca 1953, na uroczystościach żałobnych po śmierci Stalina