Jędrzejów

Z Wikipedii

Przeprowadzana jest gruntowna przebudowa tego artykułu. Pomoc jest mile widziana. Wikipedysta Kałasznikow.

Współrzędne: 50°38' N 20°18' E50.6333333 20.3 (Jędrzejów)

Jędrzejów
Herb Jędrzejowa
Dewiza: Miasto Zegarów
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	jędrzejowski
Gmina  - rodzaj	Jędrzejów miejsko-wiejska
Założono	VII - XII wiek
Prawa miejskie	16 luty 1271
Burmistrz	Marek Wolski
Powierzchnia	11,37 km²
Położenie	50° 38' N 20° 18' E
Liczba mieszkańców (2007)  - liczba ludności  - gęstość	16 555 1496,4 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	41
Kod pocztowy	28-300
Tablice rejestracyjne	TJE
Położenie na mapie Polski Jędrzejów
TERC10 (TERYT)	3263402024
Miasta partnerskie	Reichenbach Nadwirna
Urząd miejski3 ul. 11 Listopada 33 28-300 Jędrzejów tel. 41 386-10-10; faks 41 386-12-67 (e-mail)
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta

Jędrzejów – miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jędrzejów. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. kieleckiego.

Jędrzejów leży przy międzynarodowej trasie E77 w odległości 37 km od Kielc i 78 km od Krakowa. Miasto powstało z osady założonej przy klasztorze cystersów (zobacz: archiopactwo cystersów w Jędrzejowie).

Spis treści 1 Historia 1.1 Kalendarium 1.2 Początki osady i powiązania z Rzymem 1.3 Udokumentowane dzieje 1.4 Początki Polski i I Rzeczpospolita 1.5 Insurekcja kościuszkowska 1.6 Powstanie listopadowe 1.7 Powstanie styczniowe 1.8 II Rzeczpospolita 1.9 II wojna światowa 2 Położenie geograficzne 3 Ekonomia 4 Kultura i zabytki 4.1 Muzeum im. Przypkowskich 4.2 Kościoły 4.3 Kolej wąskotorowa 4.4 Oświata 4.5 Postacie związane z Jędrzejowem 5 Infrastruktura i transport 5.1 Transport drogowy 5.2 Transport Kolejowy 6 Bibliografia 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

[edytuj] Kalendarium

• VII – XII w. – powstała osada Brzeźnica.
• 1110 - Biskup krakowski Maur konsekrował kościół św. Wojciecha w Brzeźnicy.
• 1140 – ufundowanie klasztoru cystersów przez biskupa wrocławskiego Janika razem zbratem Klemensem z rodu Gryfitów.
• 1149 – przybycie zakonników z opactwa Morimond z Burgundii
• 25 marca1153 – Janik Gryfita wystawił dokument fundacyjny opactwa cysterskiego, została w nim jako pierwsza użyta nazwa Jędrzejów.
• 1166/1167 - konsekracja kościoła klasztornego, której towarzyszy zjazd dostojników kościelnych i książąt. W Jędrzejowie przebywali wówczas Mieszko Stary i Kazimierz Sprawiedliwy
• 1218 – do klasztoru przybył Wincenty Kadłubek.
• 8 marca1223 - śmierć Wincentego Kadłubka w Jędrzejowie
• 16 lutego 1271 – nadanie praw miejskich przez Bolesława Wstydliwego na prawie magdeburskim
• 1312 - Cystersi jędrzejowscy poparli Władysława Łokietka, przeciwko któremu wystąpił Wójt Albert
• 1439 – Opat jędrzejowski Nieustęp nadał prawo mieszczanom do wybudowania: ratusza, sukiennic, postrzygalni i wagi miejskiej.
• 26 listopada 1447 - Nieustęp umiera
• 1470-1480 - Wybudowano kościół św. Katarzyny (obecnie św. trójcy)
• 1510 – Zygmunt I Stary odnowił przywilej miejski – prawo cotygodniowych targów i 3 jarmarków w roku
• 28 stycznia 1576 – zjazd szlachty, która opowiedziała się za elekcją Stefana Batorego.
• 1592 – Jan Zamoyski i niektórzy wojewodowie radzili nad zapobieżeniem małżeństwu Zygmunta III z Anną Habsburżanką.
• 1607 – zjazd rokoszan pod wodzą Mikołaja Zebrzydowskiego
• 26 kwietnia 1633 - ekshumacja zwłok Wincentego Kadłubka przez Fryderyka Szembeka.
• 4 stycznia 1681 - papież Innocenty XI przyznał klasztorowi jędrzejowskiemu przywilej odpustu zupełnego w dniu śmierci Wincentego Kadłubka.
• 1705 – Wielki pożar miasta.
• 18 lutego 1764 - Papież Klemens XIII wydał akt beatyfikacyjny Wincentego Kadłubka.
• 26-28 maja 1765 - Zorganizowano uroczystość związaną z beatyfikacją Wincentego Kadłubka.
• 27 czerwca 1794]] - W Klasztorze ojców cystersów spotkali się Tadeusz Kościuszko i Józef Poniatowski.
• 1795 - Jędrzejów znalazł się w granicach zaboru austriackiego, w tzw. Nowej Galicji.
• 1798 - Cystersi zakładają szkołę główną.
• 1800 - Klasztor zostaje spalony, uszkodzeniu ulega biblioteka klasztorna.
• 17 kwietnia 1819 – Kasacja klasztoru cystersów.
• 12 czerwca 1819 - Porozumienie między komisarzem rządowym, a opactwem cysterskim w Jędrzejowie, na mocy której przejęli w dzierżawę majątki utracone po kasacie (1/3 dochodów mieli odprowadzać do kasy państwowej).
• 1831 - W budynkach poklasztornych utworzono szpital wojenny.
• 1870 – utrata praw miejskich, Jędrzejów pozostał siedzibą władz powiatowych.
• 1872 – założenie Seminarium Nauczycielskiego.
• 1885 – przeprowadzenie przez Jędrzejów linii kolejowej.
• 1893 - Pożar klasztoru.
• 1900 – rozwój przemysłowy, założenie browaru.
• 1912/1913 - Otwarcie progimnazjum męskiego i żeńskiego w budynku liceum im. Mikołaja Reja.
• 1916 - Jędrzejów odzyskał prawa miejskie.
• 1917 – wybudowanie kolejki wąskotorowej do Koprzywnicy.
• 1937 - Oddanie do użytku szpitala powiatowego.
• 1939 – zajęcie miasta przez Niemców.
• 31 maja 1943 - Dokonano udanego zamachu na Helmuta Kappa.
• 14 stycznia 1945 – wyzwolenie miasta spod okupacji hitlerowskiej.
• 23 września 1945 - Powrót ojców cystersów do Jędrzejowa.
• 1962 - Powstanie muzeum zegarów słonecznych.
• 1971 - W Jędrzejowie rozpoczęły działalność Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego "Rekord".
• 1975 - Reforma administracyjna kraju przynosi likwidację powiatu jędrzejowskiego.
• 1993 – zawieszenie i decyzja o likwidacji wąskotorówki.
• 1998 – ponownie uruchomiono ruch kolejki wąskotorowej.
• 1999 – Jędrzejów został siedzibą powiatu.
• 2001 – Otwarcie pływalni miejskiej
• 2005 – Otwarcie wschodniej obwodnicy Jędrzejowa
• ?2010? - Planowane oddanie do użytku północnej obwodnicy

[edytuj] Początki osady i powiązania z Rzymem

Pomiędzy VII, a XII na terenie dzisiejszego Jędrzejowa istniała osada o nazwie Brzeźnica. Jednak w wyniku ostatnich badań archeologicznych stwierdzono że ludzkie osiedla musiały powstać tu zdecydowanie wcześniej. Jednym z takich przykładów są znalezione w pobliskiej wsiSkroniów monety z podobizną Cesarza Diokleciana. Po tym odkryciu archeologowie stwierdzili, że osada ta prowadziła ożywione kontakty handlowe z Imperium Rzymskim. Było to zasługą dogodnego położenia, Brzeźnica leżała blisko szlaku bursztynowego prowadzącego z Akwilei do Kłajpedy. Z rzymianami handlowano produktami takimi jak: skóra i wapień z Gór Świętokrzyskich w zamian za pieniądze.

[edytuj] Udokumentowane dzieje

Pierwsze wzmianka o wsi Brzeźnica pojawiły się w dokumencie fundacyjnym klasztoru cysterskiego wydanego przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Janika z 1153 roku. Pismo to ostatecznie zatwierdziło istnienie klasztoru cysterskiego, który został założony w 1149r przez cystersów przybyłych z Morimond w Burgundii. W dokumencie tym wymienił nadania poczynione na rzecz mnichów, w tym siedzibę wspólnoty, czyli Brzeźnicę z kościołem św. Wojciecha. Nazwę osady zapisano łamaną łaciną jako Brysinch. Tę nazwę do dziś zachowała rzeka przepływająca przez Jędrzejów, ale dla osady już w XII w. weszła i utrwaliła sie nazwa Jędrzejów. Na przełomie 1166/67r. odbył się tutaj wielki zjazd książąt i możnych.

[edytuj] Początki Polski i I Rzeczpospolita

W początkach państwa polskiego okolice Jędrzejowa wchodziły w skład ziemi krakowskiej, ziemi sandomierskiej oraz ziemi wiślickiej. Rzeka Nida była granicą kościelną między diecezjami gnieźnieńską i krakowską. Podczas rozbicia dzielnicowego region jędrzejowski wchodził w skład dzielnicy krakowsko-sandomierskiej.

W czasie wojny północnej Jędrzejów i Małogoszcz zostały złupione przez wojska szwedzkie Karola XII. 19 lipca 1702 r. pod Kliszowem (zob. wojna północna) wojska saskie pod dowództwem Augusta II i polskie pod dowództwem Hieronima Lubomirskiego stoczyły bitwę ze Szwedami. Do niedawna można było zwiedzić chatę wiejską i stół, przy którym zasiadać mieli August II, Stanisław Leszczyński i Karol XII.

[edytuj] Insurekcja kościuszkowska

W klasztorze cystersów przez pewien czas mieszkał Tadeusz Kościuszko wraz z wojskiem, przygotowując się do bitwy z Denisowem. Książę Józef Poniatowski zgłosił się do obozu Kościuszki jako ochotnik. W powstaniu brało udział wielu mieszkańców ziemi jędrzejowskiej, w tym Stefan Dembowski, dziedzic majątku Potok, jeden z najbliższych współpracowników Kościuszki, desygnowany na jego następcę w razie jego śmierci.

[edytuj] Powstanie listopadowe

Mieszkańcy Jędrzejowa od początku brali udział w powstaniu listopadowym. Jednym z członków sprzysiężenia podchorążych był ppor. Ludwik Borkiewicz z otoczenia księcia Konstantego. Przed zamachem na wielkiego księcia, w mieszkaniu Borkiewicza odbyła się narada spiskowców pod przewodnictwem Piotra Wysockiego. Ze znaczniejszych postaci ziemi jędrzejowskiej w powstaniu udzielali się Jan Ledóchowski z Krzelowa, poseł jędrzejowski i sędzia pokoju w Jędrzejowie oraz Roman Sołtyk z Koneckiego, właściciel dóbr ziemskich w Mokrsku. Okrzyk Ledóchowskiego: nie ma Mikołaja!, poparty przez galerię sejmu doprowadził do detronizacji cara. Żołnierze z jędrzejowskiego weszli w skład 10 pułku pod dowództwem podpułkownika Piotra Wysockiego i brali udział w obronie Woli. Zasilili również 1 pułk Krakusów jako 3 szwadron jędrzejowski, w pomieszczeniach klasztoru cysterskiego urządzono polski szpital wojskowy.

[edytuj] Powstanie styczniowe

W styczniu 1863 udało się nie dopuścić do branki. Odbijanie spisowych odbyło się jeszcze w innych punktach regionu, m.in. w Wodzisławiu. Tutejszy kler prowadził agitację w czasie powstania, np. ks. Walenty Witkowski, którego władze cesarskie określiły jako wroga państwa. Wielu księży ukarano karami pieniężnymi za sprzyjanie powstańcom oraz udział w manifestacjach w czasie pogrzebów powstańców. Walki powstańcze w okolicach Jędrzejowa trwały półtora roku, doszło do ok. 30 potyczek, m.in. pod Małogoszczem, Oksą, Warzynem, Ciernem, Obiechowem oraz w rejonie Wodzisławia i Jakubowa. Bitwy te toczyły się m.in. pod dowództwem Langiewicza.

[edytuj] II Rzeczpospolita

3 marca 1915 do Jędrzejowa przybył Józef Piłsudski razem z I Brygadą. Marszałek bywał gościem w domu Przypkowskich, których potomkowie do dziś są kustoszami Muzeum im. Przypkowskich. Pobyt Józefa Piłsudskiego w Jędrzejowie upamiętnia marmurowa tablica, wmurowana na fasadzie muzeum. Tablicę tę kazali usunąć w czasie okupacji Niemcy, przetrwała ona zamurowana pod tynkiem do 1981 r.

[edytuj] II wojna światowa

Podczas kampanii wrześniowej miasto nie ucierpiało zanadto i nie było dużych ofiar wśród ludności. Utworzono tu getto dla ludności żydowskiej, znajdujące się na ulicach: Kilińskiego, Pinczowska, Duch-Imbora i Głowackiego, kilkadziesiąt osób wywieziono do Auschwitz. Naziści wymordowali ok. 3000 mieszkańców w tym całą ludność żydowską. W okolicy działały oddziały partyzanckie nazywane Jędrzejowskim obzem AK. Największym sukcesem tych oddziałów był udany zamach na gestapowca Helmuta Kappa, dzięki którym powstała Republika Pińczowska. 14 stycznia 1945 wojska radzieckie wkroczyły do miasta^{[potrzebne źródło]}. [[Grafika: Obelisk w Jędrzejowie.JPG|thumb|240px|Pomnik upamiętniający zamach na Helmuta Kappa

Zobacz też: Helmut Kapp

[edytuj] Położenie geograficzne

Miasto Jędrzejów leży nad niewielkimi rzekami Jasionka i Brzeźnica; na Płaskowyżu jędrzejowskim, który jest częścią Wyżyny Małopolskiej. Przed powstaniem osad ludzkich na terenie Jędrzejowa znajdowały się bagna. Rzeżba terenu nie jest urozmaicona zbytnio urozmaicona. Najniżej położony punkt znajduje się w dolinie Brzeźnicy (201 m.n.p.m.), zaś najwyższy szczyt to wzgórza Gaj(301 m.n.p.m.) na północy Jędrzejowa.

[edytuj] Ekonomia

Spośród różnego rodzaju firm zajerestrowanych w Jędrzejowie najwięcej jest sklepów sporzywczych, sklepów przemysłowych i firm zajmujących się handlem obwoźnym. Jeżeli chodzi o usługi, to przeważająca ilość zajerestrowanych firm świadczących usługi budowlane. Następnie w kolejności to zakłady naprawcze różnego typu i usługi transportowe, sporo osób zapewnia usługi odzieżowe.

[edytuj] Kultura i zabytki

W kulturze staropolskiej szczególny wkład wniosło kronikarsko-literackie piśmiennictwo Wincentego Kadłubka, zmarłego w Jędrzejowie oraz twórczość pisarska Mikołaja Reja z Nagłowic. A także Jan Chryzostom Pasek z Olszówki, Wespazjan Kochowski, Stanisław Trembecki, Wojciech Bogusławski i Stefan Żeromski. Nieopodal, w Zdanowicach, przechowywana jest biblioteka, dekoracje, kostiumy i inne akcesoria warszawskiego Teatru Narodowego, przekazane przez Wojciecha Bogusławskiego.

[edytuj] Muzeum im. Przypkowskich

Jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych Jędrzejowa jest Muzeum im. Przypkowskich, powstałe w wyniku przekazania państwu 3 lutego 1962 kolekcji zegarów słonecznych, przyrządów astronomicznych oraz biblioteki starodruków przez rodzinę Przypkowskich. W zbiorach znajduje się także list Zygmunta Starego z roku 1535 pisany do Mikołaja Przypkowskiego. Założycielem istniejącej do dziś biblioteki Muzeum stał się Jan Józef Przypkowski (1707-1758), profesor matematyki i astronomii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Natomiast twórcą zbiorów astronomiczno-gnomonicznych, stanowiących podstawę muzeum był Feliks Przypkowski (1872-1951). Interesował się m.in. astronomią oraz gnomoniką. Zbiory obecnie obejmują ponad 600 zegarów słonecznych oraz astronomicznych przyrządów pomiarowych. Oprócz zegarów muzeum posiada bogaty dział grafiki i ekslibrisu z kolekcją księgoznaków liczącą ok. 20 000 egzemplarzy od XVI w. do czasów najnowszych. Powstał też dział gastronomii. Muzeum im. Przypkowskich obecnie zajmuje trzecie miejsce w świecie pod względem liczebności i wartości zegarów słonecznych, tuż po Planetarium w Chicago i Science Museum w Oxfordzie.

[edytuj] Kościoły

Najstarszymi budowlami sakralnymi Jędrzejowa istniejącymi dotychczas są dwa kościoły: bł. Wincentego Kadłubka i św. Trójcy. Historia ich założenia sięga początków XII w. Pierwszy, wzniesiony przez Gryfitów, przebudowany został w 1166 r., kolejnej przebudowie uległ w II poł. XV w. oraz w XVIII w. W wyniku przekształceń z romańskiego nabrał cech gotyckich i barokowych. W klasztorze jędrzejowskim pochowany jest Wincenty Kadłubek. Znajdują się w nim także jedne z najciekawszych organów (1745-1754) w Europie, dzieło polskiego organmistrza Józefa Sitarskiego.

[edytuj] Kolej wąskotorowa

W Jędrzejowie rozpoczyna swój bieg Świętokrzyska Kolej Dojazdowa, zwana także "Ciuchcią-Express Ponidzie". Obecnie dysponująca trzema sprawnymi lokomotywami Lxd2 oraz parowozem Px48. Kolejka wyrusza w lecie w każdą niedzielę o godzinie 10.00 ze stacji Jędrzejów Wąski (około kilometra od stacji głównej PKP) w malowniczą wycieczkę po rozlewisku Nidy. Wycieczka trwa cały dzień, po drodze na turystów czeka ognisko w Umianowicach i stacja końcowa przy zalewie w Pińczowie. Powrót do Jędrzejowa o 18.00.

[edytuj] Oświata

• Szkoła podstawowa nr 2 im. Komisji Edukacji Narodowej - dyrektor Marek Maj
• Szkoła podstawowa nr 3
• Szkoła podstawowa nr 4
• Szkoła Specjalna nr 5
• Gimnazjum nr 1 - dyrektor Aleksander Leszek Brzeźiński
• Gimnazjum nr 2
• Gimnazjum Specjalne nr 3

[edytuj] Postacie związane z Jędrzejowem

• Stanisław Czernik – poeta
• Maciej Jędrzejowczyk - drukarz
• Wincenty Kadłubek – kronikarz polski
• Franciszek Piasecki – rzeźbiarz
• Feliks Przypkowski – lekarz, twórca Muzeum im. Przypkowskich
• Tadeusz Przypkowski - bibliofil, fotograf, kolekcjoner

[edytuj] Infrastruktura i transport

[edytuj] Transport drogowy

Miasto ma bardzo dogodne położenie komunikacyjne - leży bowiem na przecięciu trzech ważnych szlaków drogowych:

• Warszawa-Kraków
• Kielce-Katowice
• Tarnobrzeg-Katowice

Przez Jędrzejów przebiegają drogi:

• 7 - Gdańsk- Warszawa- Kielce- Kraków- Chyżne
• 78 - Chałupki- Wodzisław Śl.- Gliwice-Zawiercie-Chmielnik
• 728 - Końskie-Jędrzejów
• 768 - Kazimierza Wielka-Jędrzejów

Lokalne połączenia autobusowe obsługuje przedsiębiorstwo PKS Jędrzejów. Posiada też linie dalekobieżne do Kielc, Łodzi i Katowic. Dużą rolę odgrywają przewoźnicy prywatni, obsługujący linie do Kielc, Sędziszowa i innych miejscowości.

[edytuj] Transport Kolejowy

Przez miasto przechodzi ważny szlak kolejowy łączący Kraków i Katowice z Warszawą i Lublinem. Jędrzejów posiada dwie stacje kolejowe:

• Jędrzejów na trasie Kielce - Kraków.
• Jędrzejów Wąski przy Świętokrzyskiej Kolei Dojazdowej.

[edytuj] Bibliografia

• W Jędrzejowskim Obwodzie AK, Andrzej Ropelewski, Warszawa 1986r. ISBN 83-01-05829-3
• Powiat Jędrzejowski, Współczesność i tradycje historyczne, Jędrzejów 2004r. ISBN 83-909495-2-0

[edytuj] Linki zewnętrzne

• strona Jędrzejowa

• Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi

• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi