Język kaszubski

Z Wikipedii

Kaszëbsczi jãzëk
Obszar	Polska
Liczba mówiących	50-200 tysięcy (brak dokładnych danych)
Ranking	-
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie  Języki słowiańskie   Zachodniosłowiańskie    Języki lechickie     Języki pomorskie      Język kaszubski
Pismo	łacińskie
Status oficjalny
Język urzędowy	Od 2005 roku w Polsce język regionalny, z możliwością wprowadzenia do urzędów jako język pomocniczy w województwie pomorskim
Regulowany przez	Radzëzna Kaszëbsczégò Jãzëka (Rada Języka Kaszubskiego)
Kody języka
ISO 639-1	-
ISO 639-2	csb
ISO/FDIS 639-3	csb
SIL	CSB
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Kaszubska wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka kaszubskiego

Język kaszubski (csb. kaszëbsczi jãzëk) – język z grupy zachodniosłowiańskiej języków słowiańskich, którym posługuje się w Polsce na co dzień ponad 50 tys. Kaszubów. Kaszubski jest jednym z języków pomorskich – o odrębnym języku można mówić już w wieku XIV. Za najstarsze druki kaszubskie uważane są Duchowne piesnie Dra Marcina Luthera i inszich naboznich męzow Szymona Krofeya z roku 1586, jak i z roku 1643 Michała Pontanusa Mały Catechism Niemiecko Wándalski abo Slowięski. Używana obecnie forma pisana języka kaszubskiego jest ewolucją zaproponowanej w 1879 roku przez Floriana Ceynowę w wydanej w 1879 roku w Poznaniu Zarés do Grammatikj Kašébsko-Słovjnskjè Mòvé. Badacz kaszubszczyzny Fryderyk Lorentz wyszczególnił w języku kaszubskim 47 głosek, które zapisujemy obecnie 34 literami, część z nich (ch, cz, dz, dż, rz, sz) poprzez połączenie liter, podobnie jak w języku polskim.

Spis treści 1 Użycie 2 Opinie 3 Alfabet 4 Dialekty 5 Właściwości języka kaszubskiego 6 Przykład (Ojcze nasz) 7 Literatura 7.1 Zabytki piśmiennictwa kaszubskiego (pomorskiego) 8 Linki zewnętrzne 9 Przypisy

[edytuj] Użycie

Zasięg kaszubszczyzny od wielu lat nieustannie się zmniejsza (zobacz: Kaszuby).

Do niedawna panowało i wśród części językoznawców w Polsce panuje szeroko rozpowszechnione przekonanie o tym, że język kaszubski stanowi dialekt lub gwarę języka polskiego.

W roku 2003 przydzielono językowi kaszubskiemu trzyliterowy międzynarodowy kod CSB według normy ISO 639-2.

Obecnie w Polsce istnieje kilkadziesiąt szkół, w których dzieci uczą się kaszubskiego. Od 2005 roku istnieje możliwość zdawania z niego egzaminu maturalnego. W języku kaszubskim wydawane są książki i czasopisma, emitowane są regionalne programy radiowe i telewizyjne.

Według ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, istnieje możliwość używania przed organami gminy, obok języka urzędowego, języka kaszubskiego jako języka pomocniczego – pierwsza dokonała tego położona w powiecie bytowskim gmina Parchowo.

[edytuj] Opinie

W 2005 w ósmym tomie encyklopedii dołączanej do Gazety Wyborczej znalazła się następująca treść: "kaszubski dialekt, [to] dialekt używany przez Kaszubów na Pomorzu Gdańskim i we wsch. części Pomorza Zach.; najbardziej odrębny z dialektów języka pol. (choć silnie genet. z nim związany), uznawany też za język bądź za dialekt przejściowy między językiem pol. a wymarłymi językami Ranów, Obodrytów i Drzewian [...]"

Hanna Dalewska-Greń uważa, że język literacki oparty na dialektach kaszubskich można uznać za mikrojęzyk^[1].

[edytuj] Alfabet

Alfabet kaszubski zawiera następujące litery:

Aa Ąą Ãã Bb Cc Dd Ee Éé Ëë Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Łł

Mm Nn Ńń Oo Òò Óó Ôô Pp Rr Ss Tt Uu Ùù Ww Yy Zz Żż

w tym nie występujące w języku polskim:

• ã [an] (IPA: [ã]) (tzw. a z blewiązką)
• é [yj] (IPA: [e], [ej]) (tzw. e ze striszkã)
• ë [e/a] (IPA: [ə]) (tzw. "szwa")
• ò [łe] (IPA: [wɛ]) (tzw. labializacja)
• ô [o/e] (IPA: [ɞ]) (tzw. o z dakã)
• ù [łu/łi] (IPA: [wu]).

Natomiast literę u czyta się jak u pochylone w kierunku i [u/i].

W przeciwieństwie do języka polskiego, głoski cz, sz, ż, dż, rz wymawia się bardziej miękko, jako [ʧ], [ʃ], [ʒ], [ʤ], [ʒ] (jak w języku angielskim).

[edytuj] Dialekty

Wyróżnia się 4 zespoły dialektalne kaszubszczyzny, w ramach których występuje około 50 gwar.

• Dialekt północny (powiat pucki i północna część wejherowskiego)
• Dialekt środkowy (południowa część pow. wejherowskiego i powiat kartuski)
• Dialekt południowo-wschodni (tereny na południe od Kościerzyny)
• Dialekt południowo-zachodni (okolice Borzyszków, Brzeźna Szlacheckiego w pow. chojnickim i nieliczne wsie w pow. bytowskim).

[edytuj] Właściwości języka kaszubskiego

• Częściowe utrzymanie formy TarT z prasłowiańskiego TărT,: np. csb: gard, parmiń, pl: gród, promień.
• Zmiękczona spółgłoska przez ar,np. csb: cwiardi, czwiôrtk, pl: twardy, czwartek
• Brak "ruchomego" e, np. csb: pòrénk, kùńc, pl: poranek, koniec
• Stwardnienie ś,ź,ć,dź, np. csb: swiat, zëma, zemia, rodzëc pl: świat, zima, ziemia, rodzić
• Częściowe utrzymanie formy TłoT w miejsce ogólnopolskiego TleT, np.: młoc, płoc, pl: mleć (mielić), pleć (plewić, pielić)
• Zachowanie akcentu ruchomego w dialekcie północnym
• Akcent inicjalny w dialektach południowych

[edytuj] Przykład (Ojcze nasz)

Òjcze nasz, jaczi jes w niebie,
niech sã swiãcy Twòje miono,
niech przińdze Twòje królestwò,
niech mdze Twòja wòlô
jakno w niebie tak téż na zemi.
Chleba najégò pòwszednégò dôj nóm dzysô
i òdpùscë nóm naje winë,
jak i më òdpùszcziwómë naszim winowajcóm.
A nie dopùscë na nas pòkùszeniô,
ale nas zbawi òde złégò. Amen

[edytuj] Literatura

• Aleksander Labuda : Słownik polsko-kaszubski/Słowôrz kaszëbskò-pòlsczi Gdańsk 1981
• Fryderyk Lorentz : Gramatyka pomorska t. 1-3 Wrocław 1958-1962
• Bernard Sychta : Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej. t. 1-6 Wrocław – Warszawa – Kraków 1967 – 1976
• Gustaw Pobłocki: Słownik kaszubski z dodatkiem idjotyzmów chełmińskich i kociewskich, Chełmno 1887
• Hanna Popowska-Taborska, Wiesław Boryś: Słownik etymologiczny kaszubszczyzny t.1-4 Warszawa 1994 – 2002 (Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy ) ISBN 83-901394-9-9, ISBN 83-86619-81-3, ISBN 83-86619-28-7, ISBN 83-86619-74-0
• Stefan Ramułt: Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego, Kraków 1893
• Jerzy Treder : Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny. Gdańsk 2002 ISBN 83-7326-037-4
• Jan Trepczyk : Słownik polsko-kaszubski t. 1-2 Gdańsk 1994 ISBN 83-85011-73-0

[edytuj] Zabytki piśmiennictwa kaszubskiego (pomorskiego)

• 1536 Kronika T. Kantzowa o wendyjskich ludach zwanych Wendami a między nimi Kaszuby. Chronik von Pommern in Hohdeutscher, hrsg. v. G. Gaebel, Stetin 1897.
• 1586 Duchowne piesnie D. Marcina Luthera y ynßich naboznich męzow. Zniemieckiego w Slawięsky ięzik wilozone Przes Szymana Krofea... w Gdainsku: przes Jacuba Rhode, Tetzner 1896: z tłumaczenia bytowskiego pastora S. Krofeja, Słowińca (?) rodem z Dąbia.
• 1643 Mały Catechism D. Marciná Lutherá Niemiecko-Wándalski ábo Slowięski to jestá z Niemieckiego języká w Słowięski wystáwiony na jáwnosc wydan..., w Gdaińsku przes Jerzego Rhetá, Gdańsk 1643. Pastor smołdziński M. Mostnika (Michał Pontanus), rodem ze Słupska.
• Perykopy smołdzinskie, opracowane i wydane przez Friedhelma Hinze, Berlin (wschodni) 1967
• Śpiewnik starokaszubski, opracowany i wydany przez Friedhelma Hinze, Berlin (wschodni) 1967
• Przysięgi słowińskie z Wierzchocina

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Kaszubska Wikipedia (w języku kaszubskim)
• Projekt wolnodostępnego słownika kaszubskiego
• Kaszubskie warsztaty literackie
• Òdroda ònlajn – kaszubskie czasopismo internetowe
• serwis Nasze Kaszuby
• serwis Kaszubia.com
• Kaszubskojęzyczna kategoria Otwartego Katalogu ODP
• Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie
• Kaszubi.pl – oficjalna strona ZK-P
• Cassubia Slavica
• Projekt Rastko Kaszuby
• Radio Kaszëbë – pierwsza kaszubska stacja radiowa
• Kaszubski Linux

Przypisy