Język litewski

Z Wikipedii

Lietuvių
Obszar	Litwa, Białoruś, Polska i inne
Liczba mówiących	4 miliony
Ranking	139
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie *Języki bałtyckie **Język litewski
Pismo	łaciński
Status oficjalny
Język urzędowy	Litwa, gmina Puńsk w Polsce, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej
Regulowany przez	Państwowa Komisja Języka Litewskiego (Valstybinė lietuvių kalbos komisija)
Kody języka
ISO 639-1	lt
ISO 639-2	lit
SIL	LIT
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Litewska wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka litewskiego

Język litewski (lietuvių kalba) - język z zespołu wschodniobałtyckiego języków bałtyckich, którym posługuje się ok. 3,3 mln osób. Oprócz Litwy językiem tym posługują się Litwini zamieszkujący na zachodzie Białorusi i północno-wschodniej Polsce (Suwalszczyzna), a także w Rosji, Łotwie oraz emigranci w USA, Kanadzie, Australii, Niemczech. Jest językiem urzędowym Litwy.

Jako osobny język z zespołu wschodniobałtyckiego języków bałtyckich zaczął się rozwijać w VII wieku n.e. Jako język pisany pojawił się dopiero w XVI wieku. Współczesna forma języka litewskiego ukształtowała się na przełomie XIX-XX wieku.

Język litewski jest bardzo interesujący dla językoznawców, gdyż podobnie jak język łotewski, zachował wiele archaicznych cech indoeuropejskich. Pewien wpływ na ten język wywarły języki sąsiadujących narodów słowiańskich: język polski, język białoruski i język rosyjski, aczkolwiek w pierwszej połowie XX w., po odzyskaniu niepodległości przez Litwę można było zaobserwować tendencję do zastępowania slawizmów wyrazami rodzimymi.

Współczesny język litewski jest bardzo zróżnicowany pod względem dialektalnym, mimo stosunkowo niewielkiej liczby jego użytkowników zajmujących niezbyt duże terytorium. Wyróżnia się dwa główne zespoły dialektów: żmudzki (žemaičių tarmė) i auksztocki (aukštaičių tarmė). Główne różnice między tymi dialektami sprowadzają się do zjawisk z zakresu wokalizmu. Dodatkowo w dialekcie auksztockim wyróżnia się trzy wielkie zespoły gwarowe: wschodni, południowy i zachodni; każdy z nich obejmuje liczne podgwary, niekiedy znacznie różniące się między sobą.

Spis treści 1 Alfabet 2 Historia 3 Gramatyka 3.1 Rzeczownik (daiktavardis) 3.1.1 Rodzaj (giminė) 3.1.2 Liczba (skaičius) 3.1.2.1 Tworzenie liczby mnogiej rzeczowników 3.1.3 Przypadek (linksnis) 3.1.3.1 Deklinacja I 3.1.3.2 Deklinacja II 3.1.3.3 Deklinacja III 3.1.3.4 Deklinacja IV 3.1.3.5 Deklinacja V 3.2 Przymiotnik (Būdvardis) 3.2.1 Rodzaj i liczba 3.2.2 Stopniowanie przymiotników (Būdvardžių laipsniavimas) 3.2.2.1 Forma stopnia wyższego 3.2.2.2 Forma stopnia najwyższego 3.2.3 Odmiana przymiotników 3.3 Zaimek (įvardis) 3.4 Czasownik 3.4.1 Czasy 3.4.2 Tryby (Nuosakos) 3.4.3 Imiesłowy (Dalyviai) 3.5 Liczebnik (Skaitvardis) 3.6 Słowotwórstwo 3.6.1 Nazwy wykonawców czynności (Veikėjų pavadinimai) 3.6.2 Nazwy narzędzi (įrankių pavadinimai) 3.6.3 Nazwy miejsc (Vietų pavadinimai) 4 Kilka zwrotów w języku litewskim 5 Bibliografia 6 Linki zewnętrzne

[edytuj] Alfabet

Alfabet litewski składa się z 32 liter. Są to:

a ą b c č d e ę ė f g h i į y j k l m n o p r s š t u ų ū v z ž

ą ę į ų oznaczają dawne samogłoski nosowe, które obecnie czyta się długo. Spółgłoski č š ž są odpowiednikami polskich cz, sz ż. Do końca XIX wieku zapisywano je jak po polsku, później wprowadzono obecne litery (zapożyczone z języka czeskiego). Samogłoski ū i y oznaczają długie u i i. Litera ė to tzw. wąskie e (e siauroji) - oznacza dźwięk z grubsza pośredni między i a e.

[edytuj] Historia

Literacka wersja języka litewskiego zaczęła się kształtować już od XVI w., kiedy to pojawiły się pierwsze dokumenty w tym języku. Były to przede wszystkim dokumenty o charakterze religijnym, np. "Katechizm" Martynasa Mažvydasa (uznawany za pierwszą książkę w języku litewskim).

W 1629 r. (niektórzy twierdzą, że pierwsze wydanie ukazało się już ok. 1620 r.) w Wilnie jezuita Konstanty Szyrwid wydał trójjęzyczny słownik polsko- łacińsko- litewski. Był to pierwszy słownik uwzględniający język litewski.

Do końca XVIII w. język litewski pozostawał językiem ludności wiejskiej, używanym w Kościele jako język pomocniczy. Podlegał on wielkim i nieustannym wpływom gwar białoruskich, później języka polskiego.

Współczesny język litewski usystematyzował na początku XX w. litewski językoznawca Jonas Jablonskis. Za podstawę wziął dialekt mieszkańców zachodniej Auksztoty. Setki polskich wyrazów, występujące w piśmiennictwie starolitewskim, zostały usunięte z nowo utworzonego litewskiego języka literackiego.

[edytuj] Gramatyka

[edytuj] Rzeczownik (daiktavardis)

Według obliczeń językoznawców, ok. 3000 spośród współcześnie używanych rzeczowników litewskich to słowa bardzo archaiczne, bezpośrednie kontynuanty formacji prajęzyka indoeuropejskiego. Za odziedziczone z prajęzyka uważa się rzeczowniki z grupy słownictwa podstawowego, w tym nazwy części ciała człowieka (np. akis - oko, ausis - ucho, nosis - nos, dantis - ząb, pilvas - brzuch, širdis - serce), nazwy pokrewieństwa (moteris - kobieta, motina - matka, vyras - mężczyzna, brolis - brat), nazwy otaczającego środowiska (vanduo - woda, ugnis - ogień, laukas - pole, medis - drzewo, naktis - noc) oraz nazwy zwierząt i roślin (avis - owca, kvietys - pszenica, paršas - prosię... itd.).

Rozróżnia się rzeczowniki pospolite i własne. Do nazw własnych należą: nazwy osobowe i miejscowe(imiona, nazwiska, imiona zwierząt i postaci mitycznych,nazwy obiektów geograficznych), nazwy planet i obiektów astronomicznych, nazwy epok (np. Renesansas - renesans, Klasicizmas - klasycyzm), nazwy świąt i nazwy formacji politycznych, organów prasy, marek produktów itp. W przeciwieństwie do języka polskiego nazwy mieszkańców (krajów, regionów, miejscowości) są w języku litewskim rzeczownikami pospolitymi, np. lietuvis, lietuvisė (Litwin, Litwinka), lenkas, lenkė (Polak, Polka).

Rzeczowniki litewskie dzielą się na rodzaje męski i żeński oraz odmieniają się przez przypadki i liczby.

[edytuj] Rodzaj (giminė)

Rzeczownik litewski może mieć rodzaj męski lub żeński. Wykładnikami formalnymi rodzaju są końcówki.

Rodzaj	Końcówka	Przykłady
męski	-as	namas -dom, pirštas -palec
	-ias	kelias -droga, elnias -jeleń, svečias -gość
	-is	jautis -wół, smėlis -piasek
	-ys	obuolys -jabłko, arklys -koń
	-us	sūnus -syn, medus -miód, dangus -niebo
	-ius	vaisius -owoc, sodžius -wieś, direktorius -dyrektor
	-uo	akmuo -kamień, piemuo -pasterz
żeński	-a	galva -głowa, duona -chleb, žiema -zima
	-ia	giria -bór, vyšnia -wiśnia, dalia -los,
	-ė	žolė -trawa, gėlė -kwiat, bitė -pszczoła
	-is	širdis -serce, žuvis -ryba

• Jeden wyraz o końcówce -uo ma rodzaj żeński, jest to wyraz sesuo -siostra.
• Końcówka -is jest wspólna i dla rzeczowników rodzaju męskiego, i dla żeńskiego. W ustaleniu ich rodzaju pomaga reguła mówiąca, że większość wyrazów z nieakcentowaną końcówką -is jest rodzaju męskiego, zaś akcentowaną końcówkę -is mają przeważnie rzeczowniki rodzaju żeńskiego.
• W nielicznych przypadkach rzeczowniki o końcówkach rodzaju żeńskiego odnoszą się do osób płci męskiej, np.:

tėtė - tato, dėdė - wujek, barzdyla - brodacz

Końcówki rodzaju żeńskiego mają też niektóre imiona osobowe i nazwiska mężczyzn. Odmieniają się wtedy jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego, ale w związkach syntaktycznych wymagają uzgodnienia w rodzaju męskim.

• Istnieje grupa rzeczowników dwurodzajowych, odnoszących się zarówno do osób płci męskiej, jak i żeńskiej. Rzeczowniki te mają najczęściej końcówkę rodzaju żeńskiego i przeważnie pejoratywne znaczenie, np.:

naktibalda - nocny marek, mėmė - fajtłapa

[edytuj] Liczba (skaičius)

[edytuj] Tworzenie liczby mnogiej rzeczowników

Rodzaj	Końcówka l. pojedynczej	Końcówka l. mnogiej	Przykłady
męski	-as	-ai	namas "dom" - namai, pirštas "palec" - pirštai
	-ias	-iai	kelias "droga" - keliai, elnias "jeleń" - elniai
	-is		jautis "wół" - jaučiai, smėlis "piasek" -smėliai
	-ys		kambarys "pokój" - kambariai, arklys "koń" - arkliai
	-ius		vaisius "owoc" - vaisiai, sodžius "wieś" - sodžiai
	-us	-ūs	sūnus "syn" - sūnūs, medus "miód" - medūs
	-uo	-enys	piemuo "pasterz" - piemenys, akmuo "kamień" - akmenys
żeński	-a	-os	galva "głowa" - galvos, duona "chleb" - duonos
	-ia	-ios	žinia "wieść" - žinios, giria "bór" - girios
	-ė	-ės	žolė "trawa" - žolės, bitė "pszczoła" - bitės
	-is	-ys	viltis "nadzieja" - viltys, žuvis "ryba" - žuvys
	-uo	-erys	sesuo "siostra" - seserys

• Liczba podwójna (dviskaita) zachowała się jedynie w niektórych gwarach, a w języku literackim tylko szczątkowo, jak np. w powiedzeniu:

Saldu kaip du medu - dosł. Słodko jak dwa miody

• Niektóre rzeczowniki w języku litewskim są tylko pojedyncze, np.:

a) wyrazy o znaczeniu abstrakcyjnym: drąsa - odwaga, grožis - piękno, šiluma - ciepło, nepriklausomybė - niezależność

b) rzeczowniki oznaczające zbiorowość: augalija - roślinność, laivynas - flota, inteligentija - inteligencja, jaunimas - młodzież

c) nazwy materiałów i substancji: actas - ocet, kava - kawa, betonas - beton, pienas - mleko,cukrus - cukier

i inne

• Tylko w liczbie mnogiej występują rzeczowniki:

a) nazwy przedmiotów kilkuczęściowych: žirklės - nożyce, vartai - brama, durys - drzwi, akiniai - okulary, marškiniai - koszula, kailiniai - kożuch

b) nazwy niektórych substancji, materiałów, produktów spożywczych: klijai - klej, miltai - mąka, sultys - sok, dujos - gaz, dulkės - kurz, pelenai - popiół

c) nazwy niektórych odcinków czasowych: metai - rok, paryčiai - czas przed świtem

d) większość świąt i uroczystości: Velykos - Wielkanoc, Joninės - dzień św. Jana, vestuvės - wesele, laidotuvės - pogrzeb, atostogos - urlop

e) nazwy stron świata: rytai - wschód, vakarai - zachód, pietūs - południe

ale: šiaurė - północ (l.poj.)

[edytuj] Przypadek (linksnis)

W litewskim języku literackim jest 7 przypadków:

• mianownik (vardininkas) - kas? "kto? co?"
• dopełniacz (kilmininkas) - ko? "kogo? czego?"
• celownik (naudininkas) - kam? "komu? czemu?)
• biernik (galininkas) - ką? "kogo? co?"
• narzędnik (įnagininkas) - kuo? "kim? czym?"
• miejscownik (vietininkas) - kame? "dosł. w kim? w czym?" kur? "gdzie?"
• wołacz (šauksmininkas)

W gwarach oraz szczątkowo w języku literackim zachowały się też przypadki przestrzenne:

• wewnętrzne:
  • inessivus (jako jedyny kontynuowany w języku literackim), np.:

vandenyje, vandenyj, vandeny "w wodzie"

• illativus (formy liczby poj. dość często są używane w mowie potocznej), np.:

vandenin "dosł. w wodę"

miškan "dosł. w las"

• zewnętrzne:
  • adessivus (zachował się jedynie w gwarach), np.:

dukteriep "u córki"

žmoniep "u ludzi"

• allativus (w języku literackim jest używanych kilka wyrazów w tej formie), np.:

rudeniop "ku jesieni"

vakarop "ku wieczorowi"

W języku litewskim wyróżnia się 5 deklinacji rzeczownikowych.

[edytuj] Deklinacja I

Należą do niej rzeczowniki rodzaju męskiego, które w mianowniku liczby pojedynczej mają końcówki -as, -ias, -is, -ys, np.:

kalnas - góra, vėjas - wiatr, elnias - jeleń, brolis - brat, arklys - koń

	Liczba pojedyncza
M.	kalnas	vėjas	elnias	brolis	arklys
D.	kalno	vėjo	elnio	brolio	arklio
C.	kalnui	vėjui	elniui	broliui	arkliui
B.	kalną	vėją	elnią	brolį	arklį
N.	kalnu	vėju	elniu	broliu	arkliu
Ms.	kalne	vėjyje	elnyje	brolyje	arklyje
W.	kalne	vėjau	elni	broli	arkly

• Rzeczowniki I deklinacji- nazwy profesji, zawodów, które mają sufiks -toj- i końcówkę -as, np. mokytojas "nauczyciel", gydytojas "lekarz", w wołaczu liczby pojedynczej mają końcówkę -au, charakterystyczną dla III paradygmatu.

	Liczba mnoga
M.	kalnai	vėjai	elniai	broliai	arkliai
D.	kalnų	vėjų	elnių	brolių	arklių
C.	kalnams	vėjams	elniams	broliams	arkliams
B.	kalnus	vėjus	elnius	brolius	arklius
N.	kalnais	vėjais	elniais	broliais	arkliais
Ms.	kalnuose	vėjuose	elniuose	broliuose	arkliuose
W.	kalnai	vėjai	elniai	broliai	arkliai

[edytuj] Deklinacja II

Do II deklinacji należą rzeczowniki rodzaju żeńskiego, które w mianowniku l. poj. mają końcówki -a, -ia, -ė, np.:

liepa - lipa, žinia - wieść, nowina, žolė - trawa

	Liczba pojedyncza
M.	liepa	žinia	žolė
D.	liepos	žinios	žolės
C.	liepai	žiniai	žolėi
B.	liepą	žinią	žolę
N.	liepa	žinia	žole
Ms.	liepoje	žinioje	žolėje
W.	liepa	žinia	žole

• Według paradygmatu II odmieniają się również rzeczowniki dwurodzajowe z końcówką rodzju żeńskiego.
• Nazwiska męskie z końcówkami mianownika l. poj. -a, -ia i -ė odmieniają się w liczbie pojedynczej według paradygmatu II deklinacji, zaś w liczbie mnogiej według deklinacji I.

	Liczba mnoga
M.	liepos	žinios	žolės
D.	liepų	žinių	žolių
C.	liepoms	žinioms	žolėms
B.	liepas	žinias	žoles
N.	liepomis	žiniomis	žolėmis
Ms.	liepose	žiniose	žolėse
W.	liepos	žinios	žolės

[edytuj] Deklinacja III

Należą do niej rzeczowniki z końcówką -is, w większości rodzaju żeńskiego i kilka rodzaju męskiego, np.:

akis (r. ż.) - oko, dantis (r. m.) - ząb

	Liczba pojedyncza		Liczba mnoga
M.	akis	dantis	akys	dantys
D.	akies	danties	akių	dantų
C.	akiai	dančiui	akims	dantims
B.	akį	dantį	akis	dantis
N.	akimi	dantimi	akimis	dantimis
Ms.	akyje	dantyje	akyse	dantyse
W.	akie	dantie	akys	dantys

[edytuj] Deklinacja IV

Należą do niej rzeczowniki rodzaju męskiego z końcówkami -us, -ius, np.:

sūnus - syn, vaisius - owoc

	Liczba pojedyncza		Liczba mnoga
M.	sūnus	vaisius	sūnūs	vaisiai
D.	sūnaus	vasiaus	sūnų	vassių
C.	sūnui	vaisiui	sūnums	vaisiams
B.	sūnų	vaisių	sūnus	vaisius
N.	sūnumi	vaisiumi	sūnumis	vaisiais
Ms.	sūnuje	vaisiuje	sūnuose	vaisiuose
W.	sūnau	vaisiau	sūnūs	vaisiai

[edytuj] Deklinacja V

Do V deklinacji należą rzeczowniki z końcówką -uo rodzaju męskiego, np.:

akmuo - okno, šuo - pies

oraz dwa rzeczowniki rodzaju żeńskiego:

sesuo - siostra, duktė - córka

	Liczba pojedyncza
M.	akmuo	šuo	sesuo	duktė
D.	akmens	šuns	sesers	dukters
C.	akmeniui	šuniui	seseriai	dukteriai
B.	akmenį	šunį	seserį	dukterį
N.	akmenimi	šunimi	seserimi	dukterimi
Ms.	akmenyje	šunyje	seseryje	dukteryje
W.	akmenie	šunie	seserie	dukterie

	Liczba mnoga
M.	akmenys	šunys	seserys	dukterys
D.	akmenų	šunų	seserų	dukterų
C.	akmenims	šunims	seserims	dukterims
B.	akmenis	šunis	seseris	dukteris
N.	akmenims	šunimis	seserimis	dukterimis
Ms.	akmenyse	šunyse	seseryse	dukteryse
W.	akmenys	šunys	seserys	dukterys

[edytuj] Przymiotnik (Būdvardis)

---

Przymiotniki litewskie odmieniąją się przez przypadki, liczby i rodzaje.

[edytuj] Rodzaj i liczba

Tabela koncówek rodzajowych przymiotników:

Rodzaj	Liczba pojedyncza	Przykłady	Rodzaj	Liczba mnoga	Przykłady
męski	-as	baltas - biały, geltonas - żółty	męski	-i	balti - biali, geltoni - żółci, dideli - duzi
	-ias	žalias - zielony, kurčias - głuchy		-i	žali - zieloni, kurti - głusi
	-is	didelis - duży, auksinis - złoty, tamsiaplaukis - ciemnowłosy		-iai	auksiniai - złoci, tamsiaplaukiai - ciemnowłosi
	-us	puikus - wspaniały, sunkus - ciężki, baisus - straszny		-ūs	puikūs - wspaniali, sunkūs - ciężcy, baisūs - straszni
żeński	-a	balta - biała, geltona - żółta	żeński	-os	baltos - białe, geltonos - żółte
	-ia	žalia - zielona, kurčia - głucha		-ios	žalios - zielone, kurčios - głuche,
	-ė	didelė - duża, auksinė - złota, tamsiaplaukė - ciemnowłosa		-ės	didelės - duże, auksinės - złote, tamsiaplaukės - ciemnowłose
	-i	puiki - wspaniała, sunki - ciężka, baisi - straszna		-ios	puikios - wspaniałe, sunkios - ciężkie, baisios - straszne

• Oprócz form rodzajów męskiego i żeńskiego, we współczesnym języku litewskim zachowały się szczątku rodzaju nijakiego przymiotników jakościowych. Przymiotniki rodzaju nijakiego mają końcówki -a, -ia i -u, np.

balta - biało, tamsa - ciemno, puiku - wspaniale

Formy przymiotnikowe rodzaju nijakiego są tłumaczone na język polski jako przysłówki, jednak w języku litewskim nigdy przysłówków nie zastępują! Są używane m. in. w zdaniach bezpodmiotowych w funkcji orzecznika, np. :

Šiandien labai šalta. - Dzisiaj było zimno.

Ar tau čia nebaisu? - Czy ci tutaj nie strasznie?

W języku litewskim istnieją również przymiotniki zaimkowe (įvardžiuatiniai būdvardžiai), powstałe jako złożenia przymiotników z zaimkami, np. gražus + jis (on) - gražusis "ten piękny", graži + ji (ona) - gražioji "ta piękna". Oczywiście nie wszystkie przymiotniki mogą być używane w formach zaimkowych, od przymiotników relacyjnych ani o rodzaju nijakim nie tworzy się ich.

Zdrobnienia litewskich przymiotników najczęściej tworzy się za pomocą przyrostków -utis (-utė- r.ż.), -ytis (-ytė), -ukas (-ukė), np. saldus- saldutis "słodziutki", plonas- plonytis "cieniutki", maža- mažulė "malutka".

[edytuj] Stopniowanie przymiotników (Būdvardžių laipsniavimas)

W języku litewskim są trzy podstawowe stopnie przymiotników : równy, wyższy i najwyższy. Formy stopnia wyższego i najwyższego są tworzone regularnie od tematu formy w stopniu równym. W języku litewskim nie ma charakterystycznego dla języka polskiego i wielu innych języków supletywizmu form najczęściej używanych przymiotników, np.:

lit. geras - geresnis

pol. dobry - lepszy

[edytuj] Forma stopnia wyższego

Stopień wyższy jest tworzony przyrostkiem -esnis od przymiotników rodzaju męskiego i -esnė od przymiotników rodzaju żeńskiego, np.:

mažas - mažesnis, maža - mažesnė

mały - mniejszy, mała - mniejsza

žalias - žalesnis, žalia - žalesnė

zielony - zieleńszy, zielona - zieleńsza

didis - didesnis, didi - didesnė

wielki - większy, wielka - większa

[edytuj] Forma stopnia najwyższego

Stopień najwyższy jest tworzony za pomocą przyrostków -iausias (rodzaj męski) i -iausia (rodzaj żeński), np.:

mažas - mažesnis - mažiausias

maža - mažesnė - mažiausia

žalias - žalesnis - žaliausias

žalia - žalesnė - žaliausia

Oprócz trzech podstawowych istnieje też stopień tworzony przyrostkami -ėlesnis, -ėlesnė. Formy tego stopnia wyrażają mniejsze natężenie cechy niż forma stopnia wyższego, ale większe niż stopnia równego.

[edytuj] Odmiana przymiotników

W języku litewskim wyróżnia się trzy paradygmaty deklinacyjne przymiotników.

Rodzaj męski:

Liczba pojedyncza
	Deklinacja I		Deklinacja II	Deklinacja III
M.	jaunas	žalias	gražus	didelis	stiklinis
D.	jauno	žalio	gražaus	didelio	stiklinio
C.	jaunam	žaliam	gražiam	dideliam	stikliniam
B.	jauną	žalią	gražų	didelį	stiklinį
N.	jaunu	žaliu	gražiu	dideliu	stikliniu
Ms.	jauname	žaliame	gražiame	dideliame	stikliniame
W.	jaunas	žalias	gražus	dideli	stiklini

[edytuj] Zaimek (įvardis)

---

W formie grzecznościowej, zwracając się do osoby starszej lub z którą łączy nas niewielki stopień znajomości itp., używa się zaimka jūs w połączeniu z czasownikiem w liczbie mnogiej, np. Pone profesoriau, labai malonu Jūs matyti - Panie profesorze, bardzo miło Pana widzieć. Tę samą, grzecznościową funkcję, może pełnić również wyraz tamsta, będący skróconą formą zwrotu "tavo mylista" (wasza miłość), np. Seniai tamsta pas mus sveciavaisi - dawno Pan u nas nie gościł. Współcześnie jednak zwrot z tym wyrazem zaczyna być już odbierany trochę przestarzale, najczęsciej więc używa się w tej funcji zaimek jūs.

ja	aš	my	mes
ty	tu	wy	jūs
on, ona	jis, ji	oni, one	jie, jos

Zachowane zostały też formy liczby podwójnej: mudu- my dwaj, mudvi- my dwie, judu, judvi- wy dwoje/dwie, juodu- oni oboje, jiedvi- one obie.

Do zaimków dzierżawczych należą: manas, mana - mój(-a), tavas, tava - twój(-a), savas, sava - swój(-a), jo, jos - jego, jej, mūsų - nasz, jūsų - wasz, jų - ich. Zwykle w języku potocznym zamiast literackiego "manas" i "tavas" używa się skróconych form mano i tavo, np. Tai mano brolis ir mano sesuo- to mój brat i moja siostra.

[edytuj] Czasownik

---

System czasowników w języku litewskim jest bardzo rozbudowany i wyróżnia się wielością form. Posiada aż trzynaście imiesłowów! Czasowniki dzielą się na dokonane oraz niedokonane, przechodnie i nieprzechodnie.

[edytuj] Czasy

• Czas teraźniejszy (esamasis laikas)- wyraża czynność równoczesną z chwilą rozmowy, np. Jis visą vakarą sėdi prie kompiuterio- on cały wieczór siedzi przy komputerze. Negację tworzy się przez dodanie przedrostku ne-, np. dirba- nedirba "nie pracuje". Zwrotność wyraża formant -s, np. rengti "ubierać" - rengtis "ubierać się", lenkti "zginać" - lengtis "zginać się".

Odmiana czasownika būti -być.

Liczba poj.		Liczba mnoga
aš	esu	mes	esame
tu	esi	jūs	esate
jis, ji	yra	jie, jos	yra

Bezokoliczniki są zakończone na -ti. Końcówki koniugacyjne:

aš	-(i)u	mes	-me
tu	-i	jūs	-te
jis, ji	-Ø	jie, jos	-Ø

np. tikėti - tikiu, tiki, tiki, tikime, tikite, tiki "wierzyć"

nešti - nešu, neši, neša, nešame, nešate, neša "nieść"

• Czas przeszły jednokrotny (būtasis kartinis laikas)- wyraża czynność, która odbyła się lub trwała i zakończyła przed momentem rozmowy, np. Mano draugas jau atvažiavo - mój kolega już przyjechał. Może być też używany przy opisywaniu stanu o nieokreślonym czasie trwania, np. Ežeras ir upė buvo tarp miškų- jezioro i rzeka znajdowały się (dosł.były) wśród lasów.
• Czas przeszły wielokrotny (būtasis dažninis laikas)- używa się go, kiedy mowa o czynności powtarzającej się w przeszłości, ale nieokreśloną liczbę razy, np. Kas vasarą važiuodavome prie jūros- co lato jeździliśmy nad morze. Formy osobowe są tworzone od tematu czasownika za pomocą formantu -dav(o)-, np. groti- grodavome "graliśmy, grywaliśmy".
• Czas przyszły (būsimasis laikas)- tworzony za pomocą formantu -s(i)- i końcówek osobowych, np. miegoti "spać" - miegosiu.
• Czasy złożone równoległe (sudėtiniai pradėtiniai laikai)- wyrażają czynność zaczętą przed rozpoczęciem innej czynności i trwającą równocześnie z nią. Są tworzone za pomocą czasownika posiłkowego būti oraz imiesłowów czynnych czasu teraźniejszego, np. Juras jau buvo beatkeliąs atvykstantiems vartus, bet juos vėl privėrė- Juras już zamierzał otworzyć przybywającym bramę (dosł. był otwierający dla przybywających bramę), ale ją znów przymknął.
• Czasy złożone uprzednie (sudėtiniai atliktiniai laikai)- wyrażają stan, będący rezultatem wcześniejszych czynności, związany z konkretnym momentem teraźniejszości, przyszłości lub przeszłości. Tworzony jest z czasownika posiłkowego būti i imiesłowu czynnego czasu przeszłego jednokrotnego, np. Aš jau esu girdėjusi jį dainuojant- ja już słyszałam, jak on śpiewa (dosł. jestem już usłyszawszy jego śpiewając).

[edytuj] Tryby (Nuosakos)

• Tryb rozkazujący (liepiamoji nuosaka)- można go utworzyć dla 2. osoby l. poj. i 1. i 2. osoby l. mnogiej, za pomocą końcówek: tu- -k(i), jūs- -kime, jie, jos- -kite, np.:

mokyti "uczyć"- mokyk "ucz", mokykis "ucz się", mokykime- uczmy, mokykimes- uczmy się, mokykite- uczcie, mokykites- uczcie się.

• Tryb przypuszczający (tariamoji nuosaka)- wyrażany za pomocą końcówek: aš- -čiau, tu- -tum, -tumei, jis, ji- -tų, mes- -tume, -tumėme, jūs- -tute, -tutėte, jie, jos- -tų. W mowie potocznej częsciej używa się krótszego formantu dla 2. osoby liczby poj. i mnogiej. Np. Jei turėtume savo laivą, apiplauktume juo visą žemę- jeśli mielibyśmy własny statek, opłynelibyśmy na nim całą ziemię.

• Tryb nieświadka (netiesioginė nuosaka)- używa się go, gdy chcemy podkreślić, że przekazywana informacja pochodzi z innego źródła niż nasze, gdy wyrażamy własną opinię o czynności tylko na podstawie jej rezultatów oraz gdy chemy wyrazić zaskoczenie lub zdziwienie jakąś nagle spostrzeżoną czynnością.

[edytuj] Imiesłowy (Dalyviai)

[edytuj] Liczebnik (Skaitvardis)

---

Odpowiada na pytanie Keli?, Kelios? - ile?, Kelintas?, Kelinta? - który (-a)?.

• vienas, viena - jeden, jedna
• du, dvi - dwóch, dwie, dwa
• trys - trzy, trzech
• keturi- cztery
• penki - pięć
• šeši - sześć
• septyni - siedem
• aštuoni - osiem
• devyni - dziewięć
• dešimt - dziesięć

[edytuj] Słowotwórstwo

[edytuj] Nazwy wykonawców czynności (Veikėjų pavadinimai)

W języku litewskim nazwy wykonawców czynności oraz profesji, zawodów są tworzone przyrostkami przeważnie od tematu czasownika.

Najczęściej używanymi przyrostkami są:

-tojas, -toja

gydy- ti "leczyć" - gydytojas "lekarz", gydytoja "lekarka"

moky- ti "uczyć" - mokytojas' "nauczyciel", mokytoja "nauczycielka"

mokė- ti "płacić" - mokėtojas "płatnik", mokėtoja "płatniczka"

-ėjas, -ėja

glob- oti "opiekować się" - globėjas "opiekun", globėja "opiekunka"

kirp- ti "strzyc" - kirpėjas "fryzjer", kirpėja "fryzjerka"

-lys, -lė

pirk- ti "kupować" - pirklys "kupiec"

-ovas, -ovė

vald- yti "władać" - valdovas "władca", valdovė "władczyni"

-inys, -inė

mok- yti "uczyć" - mokinys "uczeń", mokinė "uczennica"

ting- ėti "lenić się" - tinginys "leń"

-ikas, -ikė

bėg- ti "biec" - bėgikas "biegacz", bėgikė "biegaczka"

plauk- ti "pływać" - plaukikas "pływak", plaukikė "pływaczka"

-ininkas, -ininkė (dadawane do tematów rzeczowników)

darb- as "praca" - darbininkas "pracownik", darbininkė "pracowniczka"

krepš- ys "kosz" - krepšininkas "koszykarz- sportowiec", krepšininkė

[edytuj] Nazwy narzędzi (įrankių pavadinimai)

-tuvas

lėk- ti "lecieć" - lėktuvas "samolot"

šau- ti "strzelać" - šautuvas "strzelba"

-tuvė

kep- ti "smażyć" - keptuvė "patelnia"

trin- ti "trzeć" - trintuvė "tarka"

-iklis

jung- ti "włączać" - jungiklis "wyłącznik"

var- yti "napędzać" - variklis "motor"

-klas

gin- ti "bronić" - ginklas "broń"

turė- ti "trzymać" - turėklas "poręcz"

-yklė

taup- yti "oszczędzać" - taupyklė "skarbonka"

rod- yti "wskazywać" - rodyklė "strzałka"

[edytuj] Nazwy miejsc (Vietų pavadinimai)

Do najczęstszych przyrostków należą:

-ynas (rzeczowniki z tym przedrostkiem mają znaczenie skupiska rzeczy, przedmiotów)

berž- as "brzoza" - beržynas "las brzozowy"

knyg- a "książka" - knygynas "księgarnia"

vynuog- ė "winogrono" - vynougynas "plantacja winogron, winnica"

-ynė

maud- ytis "kąpać się" - maudynė "kąpielisko"

-inė

pelen- ai "popiół" - peleninė "popielniczka"

pinig- as "pięniądz" - piniginė "portfel"

plyt- a "cegła" - plytinė "cegielnia"

vaist- ai "leki" - vaistinė "apteka"

-uma

dyk- as "pusty" - dykuma "pustynia"

saus- as "suchy" - sausuma "ląd"

-ystė

karal- ius "król" - karalystė "królestwo"

vyskup- as "biskup" - vyskupystė "biskupostwo"

[edytuj] Kilka zwrotów w języku litewskim

Lietuviškai : po litewsku

laba diena : dzień dobry

prašau : proszę

ačiū : dziękuję

kiek? : ile

taip : tak

ne : nie

atsiprašau : przepraszam

nesuprantu : nie rozumiem

(ar) kalbate angliškai? : Mówi Pan/Pani po angielsku?

Kur yra ...? : Gdzie jest ...?

lenkiškai : po polsku

Esu lenkas. (lenkė) : Jestem Polakiem. (Polką)

Mano vardas... : Nazywam się...

[edytuj] Bibliografia

• Ona Vaičiulytė- Romančuk, Gramatyka języka litewskiego, Warszawa 2002, wyd. Exlibris, ISBN 83-89913-18-6
• Encyklopedia języka polskiego, Wyd. 3, Wrocław 1999, wyd. Ossolineum, s. 162, ISBN 83-04-04507-9
• Encyklopedia w tabelach- język polski, Wyd. 2, Warszawa 2005, wyd. Adamantan, s.257-275, ISBN 83-7350-069-3
• http://www.oneness.vu.lt/lt/

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Instytut Języka Litewskiego
• Państwowa Komisja Języka Litewskiego
• Państwowa Inspekcja Języka
• Słownik polsko-litewski i litewsko-polski