Język węgierski

Z Wikipedii

Magyar
Obszar	Węgry, Rumunia, Słowacja i inne
Liczba mówiących	15 milionów
Ranking	66.
Klasyfikacja genetyczna	Języki uralo-ałtajskie *Języki uralskie **Języki ugrofińskie ***Języki ugryjskie ****Język węgierski
Pismo	łaciński
Status oficjalny
Język urzędowy	Węgry oraz Słowenia i Wojwodina, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej
Regulowany przez	?
Kody języka
ISO 639-1	hu
ISO 639-2	hun
SIL	HNG
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Węgierska wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka węgierskiego

Język węgierski (magyar nyelv) - należy do podgrupy języków ugryjskich, zaliczanej do podrodziny ugrofińskiej (z rodziny uralskiej).

Językiem tym posługuje się co najmniej 14 mln osób - przede wszystkim na Węgrzech, ale także w południowej Słowacji, środkowej Rumunii (Siedmiogród), północnej Serbii (Wojwodina), zachodniej Ukrainie (Zakarpacie), wschodniej Słowenii (Prekmurje) i wschodniej Austrii (Burgenland).

Język węgierski ma status języka urzędowego na Węgrzech, w Słowenii (lokalnie) i w Wojwodinie.

Jest to język aglutynacyjny.

Współczesny węgierski język literacki powstał w XVI w. Do jego zapisu stosuje się pismo oparte na alfabecie łacińskim.

Spis treści 1 Kontrowersje wokół pochodzenia języka 2 Alfabet 3 Fonetyka 3.1 Wymowa samogłosek 3.2 Wymowa spółgłosek 3.3 Akcent 3.4 Harmonia wokaliczna 4 Gramatyka 4.1 Rzeczownik 4.1.1 Odmiana rzeczownika 4.1.2 Liczba mnoga 4.1.3 Odmiana dzierżawcza 4.1.4 Konstrukcja dzierżawcza 4.1.4.1 Posiadanie proste 4.1.4.2 Posiadanie złożone 4.1.4.3 Pytania 4.2 Czasownik 4.2.1 Bezokolicznik 4.2.2 Czas teraźniejszy 4.2.2.1 Końcówki czasu teraźniejszego 4.2.2.2 Uwagi dotyczące koniugacji podmiotowej 4.2.2.3 Uwagi dotyczące koniugacji przedmiotowej 4.2.3 Czas przeszły 4.2.3.1 Końcówki czasu przeszłego 4.2.3.2 Kategoria I 4.2.3.3 Kategoria II 4.2.3.4 Kategoria III 4.3 Przymiotnik 4.3.1 Stopniowanie przymiotników 4.3.2 Porównanie 4.4 Liczebnik 4.4.1 Liczebniki określone 5 Słownictwo 5.1 Pochodzenie 5.2 Pożyczki słowiańskie 6 Rozmówki 7 Varia 7.1 Określenie koloru czerwonego 7.2 Związki pokrewieństwa 8 Linki zewnętrzne

[edytuj] Kontrowersje wokół pochodzenia języka

Począwszy od XIX wieku pochodzenie języka węgierskiego podlegało dyskusji. Początkowo roztrząsano problem, czy język ten jest bliżej spokrewniony z językiem fińskim, jak uznaje się obecnie, czy też językiem tureckim w obrębie kontrowersyjnej grupy ugro-tureckiej. Podejmowano też próby łączenia tego języka z językiem etruskim, sumeryjskim, ormiańskim i kilkudziesięcioma innymi językami. Ugrofińskie pochodzenie Węgrów kwestionowane było często z pobudek politycznych.

Współcześnie język węgierski jest jednak powszechnie uznawany przez językoznawców za przedstawiciela rodziny ugrofińskiej, mimo iż wciąż wysuwane są teorie alternatywne.

[edytuj] Alfabet

Alfabet języka węgierskiego składa się z 40 liter: 14 samogłosek, 26 spółgłosek (9 złożonych z dwóch liter, 1 z trzech liter).

a, á, b, c, cs, d, dz, dzs, e, é, f, g, gy, h, i, í, j, k, l, ly, m, n, ny, o, ó, ö, ő, p, r, s, sz, t, ty, u, ú, ü, ű, v, z, zs

[edytuj] Fonetyka

W języku węgierskim występuje wiele głosek nieistniejących w języku polskim. Niektóre z nich, choć pisze się tak samo w j.polskim, wymawia się zupełnie inaczej.

[edytuj] Wymowa samogłosek

samogłoska	wymowa
a	wymawiane jak a przy układzie warg jak przy o (å), krótko
á	wymawiane prawie jak polskie a, ale z szerzej otwartymi ustami , długo (ok. 1,5 raza dłużej niż krótkie a)
e	jak polskie e, krótko
é	wymawiane pośrednio między yj a ij (jak niemieckie eh w słowie nehmen), długo
i	polskie i nie zmiękczające poprzedzającej spółgłoski, krótkie
í	jak polskie i, tylko dłużej
o	jak polskie o, ale z bardziej ścieśnionymi wargami (zbliżające się do u), krótkie
ó	wymawiane jak ou (niemieckie oh w słowie Sohn), długo
ö	wymawiane jak y przy układzie warg jak przy u (niemieckie ö), krótko
ő	jak ö, tylko dłużej (niemieckie öh w Söhne)
u	jak polskie u, krótko
ú	jak polskie u, tylko dłużej
ü	wymawiane jak i przy układzie warg jak przy u (niemieckie ü w München)
ű	jak ü, tylko dłużej

Różnica między a a o polega na tym, że a wymawia się praktycznie jak polskie o, podczas gdy węgierskie o wymawia się jak polskie o z wyraźnie zaokrąglonymi wargami, co daje efekt głoski pomiędzy polskim o a u. Głoskę zapisywaną jako á wymawia się jako bardzo wyraźne polskie a.

Samogłoski węgierskie dzielą się na:

• krótkie: a, e, i, o, ö, u, ü,
• długie: á, é, í, ó, ő, ú, ű.

Należy wyraźnie różnicować głoski długie od krótkich. Głoski długie wymawiane są w przybliżeniu dwa razy dłużej niż krótkie. Należy także pamiętać, że w parach a - á, e - é dochodzi także do zmiany jakościowej głosek.

[edytuj] Wymowa spółgłosek

spółgłoska	wymowa
cs	jak polskie cz
dz	jak polskie dz
dzs	jak polskie dż
gy	jak zmiękczone d (jak di w wyrazach diakon/diwa)
ly	jak polskie j
ny	jak polskie ń
s	jak polskie sz
sz	jak polskie s
ty	jak zmiękczone t
v	jak polskie w
zs	jak polskie ż

(Spółgłoski nieuwzględnione w tabeli wymawia się w przybliżeniu jak w języku polskim).

• Spółgłoski podwójne wymawia się dłużej
• zmiękczeniu podlegają d, n, t (gy, ny, ty)
• zachodzi zjawisko asymilacji
  • bezdźwięczne c, cs, f, k, p, s, sz, t, ty udźwięczniają się przed dźwięcznymi b, d, dz, dzs, g, gy, z, zs
  • dźwięczne ubezdźwięczniają się przed bezdźwięcznymi
  • spółgłoski pisane przy pomocy dwóch liter (cs, dz, dzs, gy, ly, ny, sz, ty, zs) przy podwojeniu tracą tracą drugą literę pierwszego znaku (cs+cs=ccs). Podwójne litery wymawia się długo. Pełną pisownię przywracamy przy przenoszeniu wyrazów.

[edytuj] Akcent

W języku węgierskim akcent pada zawsze na pierwszą sylabę wyrazu. Nie akcentuje się przedimków.

[edytuj] Harmonia wokaliczna

W języku węgierskim występuje zjawisko harmonii samogłoskowej. Żeby dokładniej poznać to zjawisko, należy dokonać podziału na samogłoski nisko- oraz wysokobrzmiące:

• niskobrzmiące: a, á, o, ó, u, ú
• wysokobrzmiące: e, é, i, í, ö, ő, ü, ű

Harmonia samogłoskowa odgrywa ważną rolę przy dodawaniu końcówek, których przeważająca ilość na dwoistą formę zależną od samogłosek zawartych w wyrazie. Do samogłosek niskobrzmiących (tylnych) dodajemy końcówki z samogłoskami tylnymi, a do wysokobrzmiących (przednich) przednie.

[edytuj] Gramatyka

W węgierskiej gramatyce wyróżnia się następujące części mowy:

• rzeczowniki
• czasowniki
• przymiotniki
• liczebniki
• zaimki
• przedimki

[edytuj] Rzeczownik

Węgierski rzeczownik odmienia się przez przypadki, które jednak tworzy się zupełnie inaczej niż we wszystkich językach europejskich. Język węgierski posiada liczbę mnogą. Charakterystyczne są także końcówki dzierżawcze (odpowiedniki zaimków dzierżawczych).

[edytuj] Odmiana rzeczownika

W języku węgierskim nie ma rodzajów gramatycznych. Polskiej odmianie rzeczownika przez przypadki i używaniu ich z przyimkami odpowiadają końcówki okolicznikowe dodawane do wyrazów. Oczywiście ta "deklinacja", która powinna być nazywana aglutynacją, jest niczym innym jak prostym "dolepianiem" odpowiednika naszego przyimka na końcu wyrazu. I tak: vonat-ban oznacza dosłownie pociąg-w (w pociągu) - samo słowo właściwe poprzez dodanie tej końcówki przyimkowej nie zmienia formy, jak w języku polskim.

nazwa przypadka	końcówki	znaczenie	przykład
nominativus	-		vonat - pociąg
accusativus	-t	(biernik)	vonatot (głoska o jest spójką)
dativus	-nak, -nek	(celownik)	vonatnak - pociągowi
essivus-formalis	-ként	jako	vonatként - jako pociąg
essivus-modalis	-ul, -ül	w jaki sposób	lengyelül - po polsku
illativus	-ba, -be	do wnętrza (D); w (B)	vonatba - do pociągu
inessivus	-ban, -ben	w (Ms)	vonatban - w pociągu
elativus	-ból, -ből	z (D)	vonatból - z pociągu
allativus	-hoz, -hez, -höz	do zewnątrz (D); ku (C)	vonathoz - ku pociągowi
adessivus	-nál, -nél	przy (Ms); u (D)	vonatnál - przy pociągu
ablativus	-tól, -től	od (D)	vonattól - od pociągu
sublativus	-ra, -re	na (B)	vonatra - na pociąg
superessivus	-n, -on, -en, -ön	na (Ms)	vonaton - na pociągu
delativus	-ról, -ről	z (D); o (Ms)	vonatról - o pociągu
instrumentalis-comitativus	-val, -vel	z (N); N	vonattal - z pociągiem (asymilacja; "v" z przyrostków -val, -vel dołączane po spółgłosce zamienia się w tę spółgłoskę, np. kép + vel = képpel (z obrazem), ház + val = házzal (z domem), itp. Po samogłoskach zostaje v, np. óra + val = órával (z godziną).
causalis-finalis	-ért	za (B); dla (D); o (B); po (B)	vonatért - o pociąg
dativus	-nak, -nek	C	vonatnak - pociągowi
translativus-factivus	-vá, -vé	w (B)	vonattá - w pociąg (asymilacja, podobnie jak w przy dodawaniu końcówki -val, -vel, "v" dołączane po spółgłosce zmienia się w tę spółgłoskę, np. kép + vé = képpé (w obraz [np. zmienia się w obraz, staje się obrazem]), ház + vá = házzá (w dom), ipt. Po samogłoskach zostaje v, np. drága + vá = drágává (staje się drogie)
terminativus	-ig	do czasu/miejsca (D)	januárig - do stycznia
formalis	-képp, -képpen	jako (M); w charakterze (D)	vonatképp - jako pociąg
temporalis	-kor	o (godzinie)	hét órakor - o godzinie siódmej
genitivus	-nak, -nek	(w przybliżeniu dopełniacz)	embernek (a feje) - (głowa) człowieka
sociativus	-stul, -stül	wraz z	családostul - z rodziną
locativus	-t, -ott, -ett, -ött	w (dotyczy tylko niektórych miast)	Győrött - w Győrze (miasto)
distributivus	-nként	1) co (oznacza, że zjawisko powtarza się co pewien okres), 2. na	évenként - co tydzień, személyenként - na osobę (przypada)
distributivus temporalis	-nta, -nte	Oznacza, że zjawisko odnosi się do jakiegoś okresu, przedziału czasu.	hetente - tygodniowo
modalis-essivus I	-(a)n, -(e)n	jak	vidáman - wesoło
modalis-essivus II	-lag, -leg	jak	egyhangúlag - jednogłośnie
multiplicativus	-szor, -szer, -ször	ile razy	egyszer - jeden raz

Warto też zauważyć ogólną zasadę, że jeśli wyraz kończy się na krótką samogłoskę a lub e, to po dodaniu wymienionych wyżej końcówek (z wyjątkiem -kor) samogłoska ta ulega wydłużeniu, np. haza (ojczyzna), hazában, hazától, hazára, hazának; megye (komitat), megyébe, megyével, megyéhez, itd.

[edytuj] Liczba mnoga

Liczbę mnogą tworzymy za pomocą końcówki -k.

Np.jó - jók (dobry-dobrzy,dobre) ajtó - ajtók (jedne drzwi-wiele drzwi)

Jeżeli wyraz kończy się na samogłoskę -a lub -e,to samogłoski te,po dodaniu do nich przyrostków,wydłużają się na -á i -é.

Np.lámpa - lámpák (lampa-lampy) tábla - táblák (tablica-tablice) barna - barnák (brązowy-brązowe) lecke - leckék (lekcja-lekcje)

Jeśli wyraz kończy się spółgłoską, to pomiędzy temat a przyrostek liczby mnogiej wstawiamy samogłoskę łączącą. Dla wyrazów z samogłoskami przednimi jest nią -e lub -ö,a z samogłoskami tylnymi -o lub -a.

Np.érdekes - érdekesek (ciekawy-ciekawe) szék - székek (krzesło-krzesła) mennyezet - mennyezetek (sufit-sufity) rossz - rosszak (zły-złe,źli) munkás - munkások (robotnik-robotnicy)

Wyrazy zakończone na -ú, otrzymują samogłoskę łączącą -a-.

Np. hosszú - hosszúak (długi - długie)

Wyrazy zakończone na -ű, otrzymują samogłoskę łączącą -e-.

Np. gyönyörű - gyönyörűek (wspaniały - wspaniałe, wspaniali)

Po liczebnikach nie ma potrzeby stawiania rzeczownika w liczbie mnogiej, liczebnik dostatecznie jasno określa ilość, np. két kutya - dwa psy (dosłownie: dwa pies), öt forint - pięć forintów (dosłownie: pięć forint).

[edytuj] Odmiana dzierżawcza

W języku węgierskim nie istnieją zaimki dzierżawcze (polskie: mój, twój itd.), podobnie jak przy odmianie rzeczownika zastępuje się je za pomocą specjalnych końcówek dzierżawczych.

Jeden posiadacz jeden przedmiot posiadany	Wielu posiadaczy jeden przedmiot posiadany
mój(a,e) --> -m, -om, -am, -em, -öm	nasz(a,e) --> -nk, -unk, -ünk
twój(a,e) --> -d, -od, -ad, -ed, öd	wasz(a,e) --> -tok, -tek, -tök, -otok, -atok, -etek, -ötök
jego/jej --> -a, -e, ja, -je	ich --> -uk, -ük, -juk, jük
Jeden posiadacz wiele przedmiotów posiadanych	Wielu posiadaczy wiele przedmiotów posiadanych
moi/moje --> -im, -aim, -eim, -jaim, -jeim	nasi/nasze --> -ink, -aink, -eink, -jaink, -jeink
twoi/twoje --> -id, -aid, -eid, -jaid, -jeid	wasi/wasze --> -itok, -itek, -aitok, -eitek, -jaitok, -jeitek
jego/jej --> -i, -ai, -ei, -jai, -jei	ich --> -ik, -aik, -eik, -jaik, -jeik

Przy odmianie rzeczowników przez osobowe końcówki dzierżawcze obowiązuje zmiana końcowych samogłosek -a i -e na -á oraz-é oraz zmiany rdzenne jakie występują przy dodawaniu końcówek przylegających samogłoskami łączącymi.

Przykłady:

szoba (pokój)
szobám (mój pokój)	szobád (twój pokój)	szobája (jego pokój)	szobánk (nasz pokój)	szobátok (wasz pokój)	szobájuk (ich pokój)
szobáim (moje pokoje)	szobáid (twoje pokoje)	szobái (jego pokoje)	szobáink (nasze pokoje)	szobáitok (wasze pokoje)	szobáik (ich pokoje)
könyv (książka)
könyvem (moja książka)	könyved (twoja książka)	könyve (jego książka)	könyvünk (nasza książka)	könyvetek (wasza książka)	könyvük (ich książka)
könyveim (moje książki)	könyveid (twoje książki)	könyvei (jego książki)	könyveink (nasze książki)	könyveitek (wasze książki)	könyveik (ich książki)

[edytuj] Konstrukcja dzierżawcza

Ponieważ język węgierski nie posiada dopełniacza, zastępuje go odpowiednia konstrukcja dzierżawcza, która polega na zestawieniu strony posiadającej z przedmiotem posiadanym.

[edytuj] Posiadanie proste

• konstrukcja prosta - strona posiadająca nie przybiera żadnej końcówki, przedmiot posiadany przybiera osobową końcówkę dzierżawczą 3 os. lp. bądź lmn. - zależnie od liczby przedmiotów np.:

ubranie chłopca - a fiú ruhája (gdzie fiú znaczy chłopiec, a ruha ubranie)

• konstrukcja złożona - strona posiadająca przybiera końcówkę -nak, -nek. Przedmiot posiadany przybiera przedimek określony 'a' lub 'az', np.:

ubranie chłopca - a fiúnak a ruhája

• Obie konstrukcje w tłumaczeniu oznaczają to samo i nie ma między nimi żadnej różnicy poza stylistyczną.

[edytuj] Posiadanie złożone

Ma miejsce, kiedy strona posiadana jest równocześnie stroną posiadającą. Pierwsza strona posiadająca nie przybiera końcówki, natomiast druga przybiera osobową końcówkę dzierżawczą 3 os. lp. bądź lmn. oraz końcówkę -nak, -nek. Przedmiot posiadany otrzymuje przedimek a, az i osobową końcówkę dzierżawczą 3 os. np.:

guzik ubrania chłopca - a fiú ruhájának a gombja (gdzie gombja znaczy: jego - ubrania - guzik)

[edytuj] Pytania

Jeśli chcemy odpowiedzieć na pytanie: kié? (czyj?) np.: kié a ruha (czyje jest ubranie?) to używamy bezosobowej konstruckji dzierżawczej -é: odpowiedź: fiúé (chłopca), fiúké (chłopców) Ma ona zastosowanie tylko kiedy akcentujemy posiadacza, kiedy chodzi o coś takiego: "ubranie należy do chopca" = "a ruha a fiué", albo po prostu "a fiúé", jak z kontekstu już wiadomo, o co chodzi. W innych przypadkach możemy tak: "ez a fiú ruhája"= "to jest ubranie chlopca".

[edytuj] Czasownik

W języku węgierskim wyróżnia się dwie koniugacje:

• Podmiotową
  • gdy czasownik jest nieprzechodni: Ülök - Siedzę.
  • gdy czasownik jest przechodni, ale nie ma dopełnienia: Eszem - Jem.
  • gdy przedmiot, na którym operuje jest nieokreślony: Szeretek embert. - Kocham człowieka.

• Przedmiotową
  • gdy przedmiotem jest imię: Szeretem Sándort. - Kocham Aleksandra.
  • gdy przedmiot jest określony (przez użycie przedimka a/az): Szeretem a férjet. - Kocham męża.
  • gdy przedmiotem jest wyraz z przyrostkiem dzierżawczym: Szeretem a férjemet. - Kocham mojego męża.
  • gdy przedmiotem jest jeden z wyrazów: ő (on, ona, ono), ön (pan), ez (ten, ta, to), az (tamten, tamta, tamto), valamennyi (wszyscy, wszystko), egymás (siebie), magam (ja sam), magad (ty sam), maga (on sam), magunk (my sami), magatok (wy sami), maguk (oni sami), zaimki kończące się na -ik, np. melyik? (który?): Szeretem önt. - Kocham pana.
  • gdy przedmiotem jest liczebnik porządkowy: Olvasom a huszadik könyvet. - Czytam dwudziestą książkę.
  • gdy przedmiotem jest zdanie podrzędne:
    • w mowie zależnej: Látom, hogy szereted a férjedet. - Widzę, że kochasz twojego męża.
    • w mowie niezależnej: Szeretek. - feleli Mária. - Kocham - odpowiada Maria. (Słowo objaśnienia - Szeretek. - zdanie podrzędne w koniugacji podmiotowej, Feleli Mária. - zdanie nadrzędne w koniugacji przedmiotowej. Zdanie podrzędne jest przedmiotem zdania nadrzędnego.)

[edytuj] Bezokolicznik

Bezokolicznik czasownika węgierskiego kończy się na ni np. tudni - wiedzieć. W niektórych czasownikach końcówka ni jest poprzedzona samogłoską a lub e np.: hallani - słyszeć, kezdeni - zaczynać.

[edytuj] Czas teraźniejszy

[edytuj] Końcówki czasu teraźniejszego

osoba	końcówki koniugacji podmiotowej	końcówki koniugacji przedmiotowej
Én	-ok, -ek, -ök	-om, -em, -öm
Te	-sz	-od, -ed, -öd
Ő	-	-ja, -i
Mi	-unk, -ünk	-juk, -jük
Ti	-tok, -tek, -tök	-játok, -itek
Ők	-nak, -nek	-ják, -ik

Końcówki dołączamy zgodnie z zasadami harmonii samogłosek. Przykłady:

• vágni (ciąć)
  • koniugacja podmiotowa: vágok, vágsz, vág, vágunk, vágtok, vágnak
  • koniugacja przedmiotowa: vágom, vágod, vágja, vágjuk, vágjátok, vágják
• kenni (smarować)
  • koniugacja podmiotowa: kenek, kensz, ken, kenünk, kentek, kennek
  • koniugacja przedmiotowa: kenem, kened, keni, kenjük, kenitek, kenik
• törni (tłuc, rozbijać)
  • koniugacja podmiotowa: török, törsz, tör, törünk, törtök, törnek
  • koniugacja przedmiotowa: töröm, töröd, töri, törjük, töritek, törik

[edytuj] Uwagi dotyczące koniugacji podmiotowej

• W przypadku gdy temat czasownika kończy się na spółgłoskę: -s, -z, -sz, -zs, -dz w 2. os. l poj. używamy końcówek -ol, -el, öl zamiast -sz. Przykłady: olvasni (czytać) -> olvasol (czytasz), dolgozni (pracować) -> dolgozol (pracujesz), venni (brać/kupować niereg. temat vesz-) -> veszel (bierzesz/ kupujesz).
• Istnieje grupa czasowników tzw. ikowych, które w trzeciej osobie l. poj. konugacji podmiotowej przyjmują końcówkę -ik oraz przeważnie w pierwszej osobie tejże konugacji końcówki: -om, -em, -öm. Przykłady:
  • dolgozni -> dolgozom, dolgozol, dolgozik, dolgozunk, dolgoztok, dolgoznak
  • lakni (mieszkać) -> lakok lub lakom, laksz, lakik, lakunk, laktok, laknak
  • enni (jeść niereg. temat esz-) -> eszem, eszel, eszik, eszünk, esztek , esznek
• Kiedy temat czasownika jest zakończony na dwie spółgłoski lub -ít, to przed końcówkami -sz, -oraz -nak/nek należy dodać samogłoskę łączącą a/e otrzymujemy wtedy odpowiednio: -asz/esz, oraz -anak/enek, zaś przed -tok/tek/tök dodajemy samogłski o/e/ö, otrzymując: -otok/etek/ötök. (Samogłoska łacząca jest taka sama jak samogłoska w dodawanej końcówce) Przykłady:
  • mondani (powiedzieć) -> mondok, mondasz, mond, mondunk, mondatok, mondanak
  • fürödni (kąpać się, cz. ikowy, niereg. temat fürd-) -> fürdöm lub fürdök, fürdesz lub fürödsz, fürdik, fürdünk, fürdötök, fürdenek
  • tanítani (uczyć kogoś) -> tanítok, tanítasz, tanít, tanítunk, tanítotok, tanítanak

[edytuj] Uwagi dotyczące koniugacji przedmiotowej

• W końcówkach zaczynających się od -j czyli: -ja, -juk/jük, -játok, -ják spółgłoska ta asymiluje się ze spółgłoskami: dz, dzs, s, sz, z, zs. Oznacza to, że przy dołączeniu takiej końcówki j znika a spółgłoska tematu ulega w tym miejscu wydłużeniu. Przykłady:
  • olvasni (czytać) -> olvasom, olvasod, olvassa, olvassuk, olvassátok, olvassák
  • nézni (patrzeć) -> nézem, nézed, nézi, nézzük, nézitek, nézik

[edytuj] Czas przeszły

[edytuj] Końcówki czasu przeszłego

W czasie przeszłym wyróżnia się trzy kategorie:

Osoba	Kategoria I		Kategoria II		Kategoria III
	końcówki koniugacji podmiotowej	końcówki koniugacji przedmiotowej	końcówki koniugacji podmiotowej	końcówki koniugacji przedmiotowej	końcówki koniugacji podmiotowej	końcówki koniugacji przedmiotowej
Én	-tam, -tem	-tam, -tem	-ottam, -ettem, -öttem	-ottam, -ettem, -öttem	-tam, tem	-tam, tem
Te	-tál, -tél	-tad, -ted	-ottál, -ettél	-ottad, -etted, -ötted	-tál, -tél	-tad, -ted
Ő	-t	-ta, -te	-ott, -ett, -ött	-otta, -ette, -ötte	-ott, -ett, -ött	-ta, -te
Mi	-tunk, -tünk	-tuk, -tük	-ottunk, -ettünk, -öttünk	-ottuk, -ettük, -öttük	-tunk, -tünk	-tuk, -tük
Ti	-tatok, -tetek	-tátok, -tétek	-ottatok, -ettetek, -öttetek	-ottátok, -ettétek, -öttétek	-tatok, -tetek	-tátok, -tétek
Ők	-tak , -tek	-ták, -ték	-ottak , -ettek, -öttek	-ották, -ették, -ötték	-tak , -tek	-ták, -ték

Podział czasowników na poszczególne kategorie:

[edytuj] Kategoria I

• czasowniki, których tematy kończą się na: j, l, ly, n, ny, r
• czasowniki dwusylabowe, nieprzechodnie, których tematy kończą się na ad lub ed

Przykłady:

• • tanulni (uczyć się)
    • koniugacja podmiotowa: tanultam, tanultál, tanult, tanultunk, tanultatok, tanultak
    • koniugacja przedmiotowa: tanultam, tanultad, tanulta, tanultuk, tanultátok, tanulták

[edytuj] Kategoria II

• czasowniki, których temat kończy się na dwie spółgłoski
• czasowniki, których tematy końcżą się na ít
• czasowniki jednosylabowe, których tematy zakończone są samogłoską krótką + t

[edytuj] Kategoria III

• Do tej kategorii należą pozostałe czasowniki.

[edytuj] Przymiotnik

Do przymiotników stosuje się te same zasady co do rzeczowników, czyli mogą one przyjmować te same końcówki na takich samych zasadach.

[edytuj] Stopniowanie przymiotników

• stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb, -abb lub -ebb, np.: magas (wysoki) --> magasabb (wyższy)
• stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego np.: magasabb (wyższy) --> legmagasabb (najwyższy)

[edytuj] Porównanie

Przy porównaniu używamy spójnika mint oznaczający niż np.: Az asztal nagyobb mint a szék co jest jednoznaczne ze zdaniem: stół (jest) większy niż krzesło. Inna możliwość to dodanie końcówki -nál, -nél na przykład: az asztal nagyobb a széknél, czyli: stół (jest) większy niż krzesło. Warto zauważyć, że wiele przymiotników odmienia się nieregularnie.

[edytuj] Liczebnik

Liczebniki w j. węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone.

[edytuj] Liczebniki określone

Do liczebników określonych należą:

a) porządkowe, które tworzymy poprzez dodanie końcówki -adik, -edik, -ödik lub -odik zgodnie z zasadmi harmonii samogłoskowej. Wyjątkami są:

• első (pierwszy)
• második (drugi)

b) główne np. egy (jeden). Jeśli liczebnik główny występuje przed rzeczownikiem, to rzeczownik NIE PRZYBIERA liczby mnogiej, np.: négy asztal (cztery stoły).

c) ułamkowe. Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebników głównych przez dodanie przyrostka -ad, -od, -ed lub -öd, stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebników porządkowych, np.: egy harmad (jedna trzecia). Wyjątek stanowi egy ketted, czyli jedna druga.

[edytuj] Słownictwo

[edytuj] Pochodzenie

Pochodzenie słownictwa języka węgierskiego. W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział różnych źródeł pochodzenia słownictwa węgierskiego. Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słów).

pochodzenie	udział procentowy
ugrofińskie	21
słowiańskie	20
niemieckie	11
tureckie	9,5
łacińskie i greckie	6
romańskie	2,5
irańskie	1
nieznane	30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90% słów ma pochodzenie ugrofińskie.

[edytuj] Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski	polski odpowiednik
mezsgye	miedza
kasza	kosa
széna	siano
konkoly	kąkol
dorong	drąg
galamb	gołąb
munka	praca (męka)
szerda	środa
csütörtök	czwartek
péntek	piątek
szomszéd	sąsiad
káposzta	kapusta
barázda	bruzda
szalma	słoma
len	len
gereblye	grabie
cseresznye	czereśnia
szilva	śliwka
málna	malina
galagonya	głóg
jávor	jawor
bárány	baran
kacsa	kaczka
medve	niedźwiedź
vidra	wydra
giliszta	glista
bolha	pchła
rák	rak
csónak	czółno
patak	potok
mocsár	moczary
porond	prąd
udvar	podwórze
konyha	kuchnia
pince	piwnica
gerenda	belka (grzęda)
asztal	stół
polc	półka
kulcs	klucz
ebéd	obiad
vacsora	kolacja (wieczerza)
tészta	ciasto
kalács	kołacz
pecsenye	pieczeń
kolbász	kiełbasa
szalonna	słonina
szoknya	spódnica
család	rodzina
cseléd	czeladź
déd	(pra)dziad
unoka	wnuk
bodnár	bednarz
takács	tkacz
kovács	kowal
kalapács	młotek
borotva	brzytwa
korong	krąg
abroncs	obręcz
vödör	wiadro
király	król
vajda	wojewoda
ispán	żupan
paraszt	chłop (prosty)
pénz	pieniądz
pecsét	pieczęć
karácsony	święta Bożego Narodzenia (przekraczać)
német	niemiecki
lengyel	polski
szabad	wolny, swobodny
bolond	błazen (błąd)
tompa	tępy
pisztráng	pstrąg
drága	drogi
utca	ulica

[edytuj] Rozmówki

Nazywam się XY. – XY vagyok.

Dzień dobry! – Jó reggelt! Jó napot!

Dobry wieczór! – Jó estét!

Dobranoc! – Jó éjszakát!

Dziękuję (bardzo)! – Köszönöm (szépen)!

Proszę! – Kérem! Szívesen!

Tak. – Igen.

Nie. – Nem.

(Nie) rozumiem. – (Nem) értem.

Przepraszam! – Elnézést!

Na zdrowie! – Egészségedre!

[edytuj] Varia

[edytuj] Określenie koloru czerwonego

Język węgierski ma dwa słowa na określenie koloru czerwonego: piros i vörös.

	piros	vörös
znaczenie dosłowne	żywoczerwony	ciemnoczerwony
znaczenie przenośne	dla opisu przedmiotów nieożywionych bądź sztucznych, dla oddania obojętnego lub przychylnego nastawienia	dla opisu przedmiotów ożywionych lub naturalnych (przedmiotów biologicznych, przyrodniczych, fizycznych, astronomicznych), dla oddania silnego zaangażowania emocjonalnego lub powagi
przykłady użycia	czerwony znak, czerwona kredka, czerwona farba, czerwony dzień (w kalendarzu), czerwone policzki, czerwone usta, czerwone kwiaty, czerwone jabłko, kier, czerwony samochód, czerwone światło (jako zakaz), czerwień na fladze, czerwona papryka, czerwony pieprz	komunizm, socjalizm, Armia Czerwona, czerwone wino, czerwony dywan (dla gości), miłość, Czerwony Krzyż, Morze Czerwone, czerwień (kolor światło w widmie), czerwone ciałka krwi, czerwona kapusta, czerwone niebo (przy zachodzie słońca)

[edytuj] Związki pokrewieństwa

Oprócz słów fivér (brat) i nővér (siostra) istnieją także pojęcia uwzględniające wiek rodzeństwa: öcs (młodszy brat), báty (starszy brat), húg (młodsza siostra), néne (starsza siostra). Istnieje też słowo testvér oznaczające pojedynczego członka rodzeństwa (brata albo siostrę) bez rozróżnienia ze względu na płeć.

Przodków i potomków można nazywać do piątego pokolenia:

• nagy- (dziadkowie), np. nagyszülők (dziadkowie - nagy (duży)),
• déd- (pra-), np. dédapa (pradziadek),
• ük- (prapra-), np. ükunoka (wnuk wnuka),
• szép- (praprapra-), np. szépanya (babka prababci/pradziadka).

[edytuj] Linki zewnętrzne

• słownik węgiersko-polski i polsko-węgierski
• kurs węgierskiego po angielsku
• Tablice gramatyczne i ćwiczenia z języka węgierskiego