Jan Nowak-Jeziorański

Z Wikipedii

Jan Nowak-Jeziorański (właśc. Zdzisław Antoni Jeziorański herbu Jeziora)
Urodzony	2 lub 3 października 1914 Berlin, Niemcy
Zmarł	20 stycznia 2005 Warszawa, Polska

Jan Nowak-Jeziorański (właśc. Zdzisław Antoni Jeziorański herbu Jeziora, ur. 3 października 1914 r. w Berlinie, zm. 20 stycznia 2005 r. w Warszawie) – polityk, politolog, polski patriota, działacz społeczny, dziennikarz i żołnierz AK, cichociemny. W latach 2002-2005 Honorowy Członek Rady Fundacji Centrum Twórczości Narodowej.

Spis treści 1 Życie 2 Radio 3 Książki 4 Nagrody, odznaczenia 5 Śmierć i pogrzeb 6 Przypisy 7 Bibliografia 8 Linki zewnętrzne

[edytuj] Życie

Jan Nowak to jego pseudonim okupacyjny. Pod tym nazwiskiem występował także przed mikrofonami Radia Wolna Europa. Naprawdę nazywał się Zdzisław Jeziorański.

Pochodził od potomka frankistów Jana Jeziorańskiego (1795 - 1846), urzędnika fiskusa (Komisji Przychodów i Skarbu) w Warszawie,uszlachconego w 1842 r. z herbem Jeziora, którego dziadek i ojciec przeszli w 1759 r. z wiary żydowskiej na katolicyzm, przyjmując chrzest we Lwowie z imionami Dominik i Józef. Urodził się w nocy z 2 na 3 października 1914 w Berlinie, jednak często błędnie jako jego miejsce urodzenia podawana jest Warszawa. Uczęszczał do IV Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza w Warszawie. Po ukończeniu studiów ekonomicznych w 1936 roku był starszym asystentem w katedrze ekonomiki Uniwersytetu w Poznaniu. Ukończył 29 czerwca 1937 r. Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina Kątskiego i został skierowany do odbycia dalszej służby wojskowej w 2. Dywizjonie Artylerii Konnej. Jako bombardier podchorąży artylerii, w 1939 został wzięty przez Niemców do niewoli na Wołyniu. Po ucieczce z niewoli, od 1940 roku działał w podziemiu AK w Akcji "N" – zakonspirowanej komórce rozprowadzającej materiały propagandowe, których celem było obniżenie morale żołnierzy niemieckich.

W lipcu 1944 dotarł do Warszawy jako ostatni kurier-cichociemny przed wybuchem powstania warszawskiego, a w przeddzień kapitulacji, działając z rozkazu komendanta AK gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego przedarł się do Londynu, wywożąc setki dokumentów i zdjęć. Jako emisariusz Armii Krajowej zyskał sobie przydomek Kurier z Warszawy. Używał wówczas fałszywych dokumentów, w których występowało nazwisko Jan Nowak oraz data urodzenia 15 maja 1913 roku, często błędnie podawana jako faktyczna data urodzin Zdzisława Jeziorańskiego.

Podczas powstania warszawskiego wziął ślub z Jadwigą z Wolskich, łączniczką "Gretą". Ich ślub był odprawiony w przerwie między pogrzebami. Trwał zaledwie 7 minut. W kościele nie było ani jednego całego witraża, pod stopami chrzęściło szkło. Za dekoracje posłużyły petunie zerwane z balkonu pobliskiego domu, a za ucztę weselną – puszkowane sardynki z brytyjskich zrzutów. Jadwiga Wolska-Jeziorańska zmarła w 1999 roku w Stanach Zjednoczonych.

Po wojnie pozostał na Zachodzie, mieszkając w Londynie, Monachium i Waszyngtonie. W latach 1948-1951 pracował w redakcji polskiej brytyjskiej rozgłośni BBC. Jego działalność w Wielkiej Brytanii pomogła w uświadomieniu zachodniej opinii publicznej o skali zbrodni hitlerowskich na terenie Polski. W 1952 podjął się kierowania polską sekcją Radia Wolna Europa, którą kierował nieprzerwanie do 1976 roku.

Po odejściu z RWE w 1976 r., przez 20 lat działał w Kongresie Polonii Amerykańskiej (dyrektor krajowy 1979-1996), był też konsultantem Narodowej Rady Bezpieczeństwa USA. Przez wiele lat był aktywny na forach polonijnych, a dzięki znaczącym wpływom w elitach władzy USA odegrał istotną rolę w przyjęciu Polski do NATO.

Po raz pierwszy po wojnie przyjechał do Polski w sierpniu 1989 na zaproszenie Lecha Wałęsy. Potem już regularnie odwiedzał kraj.

W wyborach prezydenckich w 1995 r. Nowak-Jeziorański poparł Lecha Wałęsę, uważając go za gwarancję kontynuacji prozachodniej polityki zagranicznej Polski. Został przez niego zaproszony do debaty telewizyjnej z Aleksandrem Kwaśniewskim, któremu wspólnie z Jerzym Markiem Nowakowskim zadawał pytania.

W 2000 roku początkowo miał zamiar zachęcać do bojkotu wyborów prezydenckich z powodu zapowiadającej się ponownej elekcji Aleksandra Kwaśniewskiego. Ostatecznie, za namową Adama Michnika, poparł kandydaturę Andrzeja Olechowskiego.

Zwycięstwo Sojuszu Lewicy Demokratycznej w wyborach parlamentarnych w 2001 r. uznał za ważny krok w kierunku integracji z Unią Europejską^{[potrzebne źródło]} i, mimo swego sceptycznego podejścia do lewicy postkomunistycznej, w wywiadzie dla polskiego radia powiedział: Ja mogę nie lubić tego rządu, ale on został wyłoniony w wolnych wyborach i jest moim rządem, bo jest rządem polskim^[1].

W lipcu 2002 r., po 58 latach emigracji, Jan Nowak-Jeziorański wrócił do Polski i zamieszkał na stałe w Warszawie, przy ulicy Czerniakowskiej 178a. Nawiązując do tytułu książki Polska z oddali stwierdził wówczas: Przychodzi moment, kiedy nie wolno patrzeć na kraj z oddali. Dlatego postanowiłem patrzeć na Polskę z bliska.

W grudniu 2002 roku na dzień przed finałem negocjacji z Unią Europejską powiedział, że gdyby Polska pozostała poza Unią, to prędzej czy później utraciłaby niepodległość. Był przekonany, że nie ma alternatywy dla integracji Polski z Unią.

W listopadzie 2002 r. prezydent Litwy Valdas Adamkus uhonorował go obywatelstwem litewskim, w uznaniu jego zasług we wspieraniu Litwy w dążeniu do NATO.

Nawoływał do wzięcia udziału w referendum akcesyjnym w czerwcu 2003 r. i głosowania za integracją. Sam jako pierwszy stawił się w swoim lokalu wyborczym. Mówił, że to jest najważniejsze głosowanie w jego życiu, bo "przesądzi o kierunku i rozwoju gospodarczym Polski może na stulecia".

Zabrał głos w debacie jaka rozgorzała na tle zaangażowania się Polski po stronie USA w konflikcie irackim. Według niego, samo wysłanie polskich wojsk do Iraku było błędem, ale kiedy już do tego doszło, Polska – jego zdaniem – powinna stanowczo domagać się od Waszyngtonu konkretnych korzyści w zamian za militarną pomoc w Iraku.

[edytuj] Radio

Przez wiele lat Nowak-Jeziorański był związany z Polskim Radiem. Pierwszy raz wystąpił w latach 30. w audycji harcerskiej, mając 16 lat. Podczas okupacji współpracował z powstańczym radiem "Błyskawica", gdzie przekazywał warszawiakom informacje o najnowszych wydarzeniach z frontu. W 1994 rozpoczął cykl felietonów "Polska z oddali", nadawanych w Programie I Polskiego Radia. Następnie wygłaszał cykliczne komentarze pod tytułem "Polska z bliska".

Polskie Radio przyznało mu nagrodę Złotego Mikrofonu i odznakę honorową Polskiego Radia. W 2002 Jan Nowak-Jeziorański został uhonorowany Diamentowym Mikrofonem za niepowtarzalną rolę, jaką odegrał kierując Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa oraz promując przemiany dokonujące się w Polsce, a zwłaszcza przystąpienie Polski do NATO oraz proces integracji z Unią Europejską. W tym samym roku radiowe studio S-4 otrzymało imię "Radia Wolna Europa".

[edytuj] Książki

Był autorem wielu książek o tematyce politycznej i niezliczonych audycji radiowych (w tym słynne pogadanki w RWE), jednocześnie cenionym ekspertem w sprawach politycznych, aż do śmierci aktywnym w mediach.

Autor m.in.:

• Kurier z Warszawy (1978, wydanie polskie 1981 poza cenzurą, kolejne 1989)
• Wojna w eterze. Wspomnienia 1948-1956 (1986)
• Polska z oddali. Wspomnienia 1956-1976 (1988)
• W poszukiwaniu nadziei (1993)
• Rozmowy o Polsce (1995)
• Polska wczoraj, dziś i jutro (1999)
• Fakty, wydarzenia, opinie (2001) ISBN 83-07-02857-4
• Polska z bliska (2003) ISBN 83-240-0296-0

Swoje zbiory archiwalne Jan Nowak-Jeziorański przekazał Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich. Był współzałożycielem i honorowym przewodniczącym Rady Fundacji Kolegium Europy Wschodniej.

[edytuj] Nagrody, odznaczenia

Był laureatem wielu nagród i kawalerem szeregu odznaczeń, niektóre z nich:

• Order Orła Białego (1994)
• Order Virtuti Militari (1944)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (1993)
• Krzyż Walecznych
• amerykański Medal Wolności
• Order Polonia Restituta
• Order Wielkiego Księcia Giedymina (Litwa)
• Medal "Lumen Mundi" (2001)
• Nagroda Kisiela (1999)
• nagrody telewizyjne Wiktor i Superwiktor (2003)
• Nagroda im. Ksawerego Pruszyńskiego, przyznawana przez polski PEN Club
• Nagroda "Człowiek Pojednania 2002", przyznaną przez Polską Radę Chrześcijan i Żydów za wkład w dialog chrześcijańsko-żydowski w Polsce
• Złota Statuetka (2003) za zasługi dla rozwoju polskiej demokracji wręczana przez Business Centre Club
• honorowy obywatel miasta Gdańska i Warszawy

Jan Nowak-Jeziorański był doktorem honoris causa kilku uniwersytetów, w tym Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wrocławskiego, Warszawskiego oraz im. Mickiewicza w Poznaniu. Po śmierci został patronem LXVII Liceum Ogólnokształcącego w Warszawie, Gimnazjum nr 58 w Poznaniu, Szkoły Podstawowej nr 162 w Łodzi oraz czternastej promocji Krajowej Szkoły Administracji Publicznej.

W 2006 roku na Powiślu w Warszawie został odsłonięty pomnik Ławeczka Jana Nowaka Jeziorańskiego autorstwa Wojciecha Gryniewicza.

[edytuj] Śmierć i pogrzeb

Zmarł 20 stycznia 2005 w szpitalu im. prof. Orłowskiego w Warszawie. Pogrzeb odbył się 26 stycznia 2005. Na pogrzeb przyszły tłumy ludności Warszawy oraz wiele osobistości ze świata kultury i polityki, wśród nich ówczesny Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski, późniejszy prezydent Lech Kaczyński, marszałkowie Sejmu i Senatu – Włodzimierz Cimoszewicz i Longin Pastusiak, a także Władysław Bartoszewski oraz Tadeusz Mazowiecki. Jan Nowak-Jeziorański został pochowany w rodzinnym grobie przodka Jana Jeziorańskiego na Powązkach (2, II) obok kościoła Karola Boromeusza.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Jan Nowak-Jeziorański, Program I Polskiego Radia, 25.11.2001

[edytuj] Bibliografia

• Jarosław Kurski, Jan Nowak-Jeziorański, Warszawa 2005, ISBN 83-7391-994-5.
• Teodor Jeske-Choiński, Neofici polscy. Materiały historyczne, Warszawa 1904.
• Stanisław Szenic, Cmentarz Powązkowski 1790-1850, Warszawa 1979.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Życiorys i zdjęcie Jana Nowaka-Jeziorańskiego z Diamentowym Mikrofonem, nagrodą Polskiego Radia.
• Cytaty z Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
• Fotoarchiwum Radia Wolna Europa.
• Archiwum dźwiękowe Radia Wolna Europa, w tym pierwsze przemówienie Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
• "Wprost" - sylwetka Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
• Pożegnanie - strona oficjalna Urzędu Miasta Warszawy.
• Polska Fundacja im. Roberta Schumana - wspomnienie i zbiór linków.
• Zbiór zdjęć z pogrzebu.
• Życie Nowaka-Jeziorańskiego w zdjęciach.
• Wystawa przedstawiająca sylwetkę i twórczość Jana Nowaka Jeziorańskiego w Bibliotece Uniwersyteckiej KUL
• Relacja z odsłonięcia pomnika w Warszawie