web counter


https://www.amazon.it/dp/B0CT9YL557

We support WINRAR [What is this] - [Download .exe file(s) for Windows]

CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
SITEMAP
Audiobooks by Valerio Di Stefano: Single Download - Complete Download [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Alphabetical Download  [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Download Instructions

Make a donation: IBAN: IT36M0708677020000000008016 - BIC/SWIFT:  ICRAITRRU60 - VALERIO DI STEFANO or
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
Jasło - Wikipedia, wolna encyklopedia

Jasło

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Jasło – góra.

Współrzędne: 49°44'52" N 21°28'17" EGeografia

Jasło
Herb
Herb Jasła Flaga Jasła
Województwo podkarpackie
Powiat jasielski
Gmina
 - rodzaj
Jasło
miejska
Prawa miejskie 1365
Burmistrz Maria Kurowska
(e-mail)
Powierzchnia 36,65 km²
Położenie 49° 44'52'' N
21° 28'17'' E
Wysokość 225 do 380 m n.p.m.
Liczba mieszkańców (2006)
 - liczba ludności
 - gęstość

37562
1031,5 os./km²
Strefa numeracyjna
(do 2005)
(+48) 13
Kod pocztowy 38-200 - 38-211
Tablice rejestracyjne RJS
Położenie na mapie Polski
Jasło
Jasło
Jasło
TERC10
(TERYT)
3182505011
SIMC10 0953059
Miasta partnerskie Węgry Makó
Słowacja Trebišov
Słowacja Bardejov
Ukraina Truskawiec
Włochy Camposampiero
Czechy Praga
Urząd miejski3
Rynek 12
38-200 Jasło
tel. 13 446-29-24; faks 13 446-29-76
(e-mail)
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta
Jasło w powiecie
Jasło w powiecie

Jasłomiasto powiatowe w południowo-wschodniej części Polski, w województwie podkarpackim (od 1999), w obrębie Dołów Jasielsko-Sanockich. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa krośnieńskiego. Znajduje się ono na wysokości od 225 do 380 m n.p.m. na przecięciu rzek Wisłoki, Ropy oraz Jasiołki.

Patronem miasta jest św. Antoni.

Spis treści

[edytuj] Geografia

Części miasta: Błonie, Bryły, Brzyszczki, Gamrat, Gądki, Gliniczek, Górka, Hankówka, Kaczorowy, Kowalowy, Krajowice, Niegłowice, Nowy Żółków, Podzamcze, Sobniów, Ulaszowice, Warzyce.

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 20026, Jasło ma obszar 36,65 km², w tym:

  • użytki rolne: 68%
  • użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 4,41% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Dane z 6 lutego 20072:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób  % osób  % osób  %
populacja 38.104 100 19.840 52,1 18.264 47,9
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
1031,5 536,9 494,6

Według danych z roku 20026, średni dochód na mieszkańca wynosił 1502,37 zł.

Według danych GUS z 31.12.2006, miasto miało 37562 mieszkańców.

[edytuj] Toponimika nazwy miasta

W XIV wiecznym dokumencie lokacyjnym występuje nazwa w jęz. niemieckim Jessel, Ieschil 1325[1]. Nazwa jest pochodzenia słowiańskiego[potrzebne źródło]. Wyraz "jesło" w okresie przedpolskim i staropolski wyraz "jasło" oznaczał "żłób" i pochodzi od czasownika "jeść" (utworzony na tej samej zasadzie jak słowo "mydło" od czasownika "myć"). Wyraz nie występuje w języku polskim, jedynie rzadko używane zdrobnienie "jasełka".

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: historia Jasła.

[edytuj] Okres paleolitu

Najstarsze ślady pobytu człowieka w Kotlinie Jasielskiej przypadają na paleolit, który związany jest z okresem zlodowaceń. Świadczą o tym liczne znaleziska archeologiczne związane głównie z górnym paleolitem i liczące około 30 tys. lat. Z okresu paleolitu schyłkowego znane są znaleziska świadczące o sezonowej penetracji tego terenu przez małe grupy ludności, a pozostałością po ich pobycie są zachowane narzędzia krzemienne.

[edytuj] Okres neolitu

Z okresu neolitu (4500-1850 lat p.n.e.) znane są liczne stanowiska archeologiczne z okolic Jasła, a na szczególną uwagę zasługują osady kultury pucharów lejkowatych z Niepli, Przybówki i Sieklówki oraz kurhany ludności kultury ceramiki sznurowej odkryte na Garbie Warzyckim w Bierówce, Niepli i Krajowicach. Z wczesnej epoki brązu pochodzą fragmenty ceramiki odkryte w Jaśle na tzw. "Gródku". Przypisywane są one kulturze mierzanowickiej. Bardzo liczne zabytki tej kultury, szczególnie tzw. grupy iwanowskiej odkryto na grodzisku w Trzcinicy (gmina Jasło), gdzie od kilku lat prowadzone są intensywne badania wykopaliskowe. W granicach administracyjnych miasta Jasła, na wzgórzu "Gródek", odkryto też osadę trzciniecką - otomańską i liczne zabytki, które potwierdzają swobodne przenikanie ludności z południowej strony Karpat na północ i związane z tym przenoszenie obcych elementów kulturowych, których ślady zawierają zachowane zabytki.

[edytuj] Epoka żelaza

Epoka żelaza jest stosunkowo mało poznana w okolicach Jasła. Natomiast okres wpływów rzymskich, przypadający na początek naszej ery, przynosi liczne znaleziska, w tym monety rzymskie, które bardzo dokładnie pozwalają je datować. Z II-IV wieku naszej ery pochodzą osady kultury przeworskiej, które odkryto w okolicach Jasła w Ujeździe i Świerkowej. Okres wędrówek ludów i wczesnego średniowiecza przynosi znaleziska archeologiczne potwierdzające rozwój rolnictwa oraz wyspecjalizowanych rzemiosł w Kotlinie Jasielskiej. Ma to miejsce szczególnie w późniejszej fazie wczesnego średniowiecza, gdy powstają duże osady, które stają się zalążkiem przyszłych miast.

[edytuj] Wiek VII-X

Okres VII/VIII-X wieku określany jest okresem plemiennym. Wiąże się z nim plemię określane nazwą jasielsko-sanockiego. Z jego bytowaniem związane są grody usytuowane na obrzeżach obszaru Dołów Jasielsko-Sanockich. W latach 950-973/974 obszary te weszły w strefę wpływów i granice państwa czeskiego. Dopiero w X-XI wieku formuje się państwo polskie, a także przebieg rubieży granicznej między Polską, Rusią i państwem czeskim. Wtedy już na pewno wiadomo, że w środkowym biegu Wisłoki, gdzie rzeki Ropa i Jasiołka wpadają do niej, znajduje się osada "Jasiel". Po raz pierwszy występuje ona w źródłach pisanych w 1185 roku, w fundacji komensa Mikołaja Bogorii dla klasztoru w Koprzywnicy. Tę informację potwierdza dokument Bolesława Wstydliwego z 1277 roku, który zatwierdza posiadłości cystersów koprzywnickich, wymieniając także wieś Jasło, która ma uposażenie na równi z innymi wsiami w ich dobrach. Również Bolesław Wstydliwy w 1262 roku nadaje targowi jasielskiemu na równi z koprzywnickim immunitet skarbowy i sądowy, co sprzyjało rozwojowi osady, która posiadała dobre położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych. W 1365 roku Kazimierz Wielki nadaje Jasłu prawa miejskie, a nieco później zwalnia miasto od ceł, co decyduje o jego szybkim rozwoju gospodarczym. Lokacja miasta na prawie magdeburskim porządkowała jego sprawy gospodarcze i sądownicze, a także miała wpływ na jego plan przestrzenny, który do dzisiaj zachował dawny, średniowieczny charakter, szczególnie jego centrum. Niestety, do dzisiaj nie zachowały się w Jaśle obiekty i budowle średniowieczne, z wyjątkiem kościoła farnego z XV wieku, kilkakrotnie przebudowywanego i rekonstruowanego. Jedynie w pobliżu Jasła, w Krajowicach, zachowały się w szczątkowym stanie ruiny obronnego zameczku – "Golesz", o którym najstarsza wzmianka źródłowa pochodzi z 1319 roku. Stanowił on własność rodu Bogoriów i czasowo klasztoru tynieckiego. Prawdopodobnie strzegł przejścia do Jasła od strony północnej, a także przepraw przez bród na rzece Wisłoce.

[edytuj] Wiek XIV i XVI

Wiek XIV i XV to okres dobrego rozwoju gospodarczego Jasła oraz stapiania się w całość cysterskiej i królewskiej części miasta. Proces ten był następstwem planowanych działań związanych z nadaniem miastu prawa magdeburskiego. Na początku XV wieku jednym z wójtów w Jaśle był Zyndram z Maszkowic, który zasłynął jako jeden z głównych dowódców wojsk polskich w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku. W 1420 roku Władysław Jagiełło nadaje Jasłu nowe przywileje. Rok 1474 okazuje się tragiczny dla miasta. W wyniku najazdu węgierskiego Jasło zostaje zniszczone. Być może pozostałością tego najazdu jest miecz z końca XV wieku przechowywany w Jasielskim Muzeum, znaleziony nad rzeką Wisłoką w pobliżu dawnego brodu i drogi do Jasła od strony Kołaczyc. Po tych zniszczeniach Kazimierz Jagiellończyk zwalnia miasto na 5 lat z podatków, co pozwala je odbudować. Kolejny król Jan Olbracht, w 1497 roku zwalnia 26 mieszczan, których domy spłonęły, na 8 lat od podatków i świadczeń na rzecz króla. Okres panowania Jagiellonów, zwłaszcza Jana Olbrachta, wiąże się z wizerunkiem herbu miasta Jasła. Przedstawia on na czerwonej tarczy monogram królewski – JAR (Joannes Albertus Rex), a na nim koronę królewską o formie gotyckiej. Taka interpretacja symboliki herbowej miasta Jasła wydaje się być najbardziej prawdopodobna. Zainteresowanie Jasłem wykazywał także król Zygmunt I Stary. W 1514 roku pozwala na wykup połowy wójtostwa Stanisławowi Gniademu, co miało zapobiegać rozdrabnianiu uposażeń i sprzyjać skupieniu go w jednym ręku, a przez to zapewniać miastu energiczną opiekę od dziedzicznego wójta i właściwie kształtować dochody miasta. Działania zmierzające do urzeczywistnienia tego celu rozpoczął w 1429 roku król Władysław Jagiełło, a zostały zrealizowane dopiero po 100 latach. Od 1388 roku znane są wzmianki źródłowe dotyczące rzemiosła jasielskiego. Najstarsza informacja dotyczy łaźni, którą musiał prowadzić wykwalifikowany łaziebnik. Prawdopodobnie jeszcze starszą organizacją cechową w Jaśle zapoczątkowali szewcy. Jednak pierwsza zachowana wzmianka źródłowa pochodzi dopiero z 1410 roku. Najstarszy znany statut cechowy szewców pochodzi z 1448 roku, z nadania wójta dziedzicznego Prokopa Pieniążka. Średniowieczny rodowód mają także cechy tkaczy i płócienników, kowali, rzeźników. Najstarsze zachowane dokumenty cechowe dotyczące rzemiosła jasielskiego, przechowywane w miejscowym Muzeum, pochodzą z XVIII wieku.

Życie umysłowe miasta w wiekach XIV-XVI było zapewne skupione w miejscowej średniowiecznej szkole parafialnej, o której brak jest wzmianek w zachowanych źródłach. Wiadomo jednak, że w XIV wieku w Akademii Krakowskiej studiowali studenci z Jasła, którzy prawdopodobnie początkowe nauki pobierali w miejscowej szkole parafialnej. W końcu XIV wieku znany jest w krakowskiej Akademii Bartłomiej z Jasła – magister sztuk wyzwolonych i bakałarz teologii, który w 1390 roku próbował podźwignąć z upadku tę uczelnię, a potem wykładał w niej sztuki wyzwolone i teologię. Wcześniej studiował w Pradze, a około 1389 roku powrócił do Krakowa.

W dziejach miasta, zwłaszcza średniowiecznych, pewną rolę obok kościoła i szkoły parafialnej odegrał klasztor karmelitów. Posiadał on wiele nieruchomości i grunty, i obok starosty, wójtów dziedzicznych, rady miejskiej i plebani odgrywał dużą rolę gospodarczą w mieście, a także krzewił średniowieczny światopogląd i styl życia. Życiu gospodarczemu miasta w XV-XVI wieku sprzyjało dogodne położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych, szczególnie na tzw. Szlaku węgierskim prowadzącym z południa na północ. Nie był to jednak szlak bezpieczny, gdyż kupców i przewoźników jadących w obu kierunkach napadali rabusie i zbójnicy. Ich rozboje miały miejsce nie tylko na szlaku handlowym, ale także w okolicznych wsiach i miasteczkach. Z tego okresu znane są procesy sądowe, których wyroki bardzo często wykonywał kat z pobliskiego Biecza.

[edytuj] Wiek XVII i XVIII

Wiek XVII i XVIII to okres niezbyt sprzyjający rozwojowi gospodarczemu miasta. Dokładają się do tego epidemie chorób, z których największa miała miejsce w 1652 i 1653 roku. W 1657 roku wojska Jerzego II Rakoczego niszczą okoliczne miejscowości oraz rabują Jasło. Do upadku gospodarczego miasta przyczyniają się też stacjonujące tu w 1661 i 1662 roku wojska polskie, co związane było z wymuszaniem wyższych powinności i podatków na mieszkańcach. Wobec wielu obciążeń podatkowych i nadużyć z ich egzekwowaniem, miasto gospodarczo podupada. Upadek gospodarczy miasta i zubożenie jego mieszkańców dopełniają pożary, które niszczą miasto w latach 1670, 1683, 1691, 1754. W 1683 roku w czasie dużego pożaru spłonął ratusz miejski, a w nim oryginały przywilejów miasta, wyroki sądów, akta radzieckie i ławnicze, lustracje i kwity podatkowe. Ulegają wtedy zniszczeniu przywileje królewskie z lat: 1365, 1430, 1442, 1493, 1550, 1578, 1589, 1633 i 1669. Niektóre z nich zachowały się tylko w opisach. 2 grudnia 1697 roku August II potwierdził w Krakowie dawne przywileje dla Jasła. Przywileje te potwierdził też w 1754 roku August III Sas.

W pierwszej połowie XVIII wieku zaznacza się nieznacznie ożywienie gospodarcze miasteczek południowej Polski, w tym Jasła. Dotyczy to głównie rzemiosła. W najbliższej okolicy Jasła – Dębowcu – prężnie rozwija się tkactwo, w innych miejscowościach takich jak Kołaczyce, Brzostek, Nowy Żmigród – garncarstwo oraz w mniejszej skali inne rzemiosła. W końcu XVIII wieku w wyniku rozbiorów Polski Jasło dostaje się pod zabór austriacki. Następuje reforma administracyjna i podział na nowe jednostki zwane cyrkułami. Od 1790 roku Jasło zostaje siedzibą cyrkułu Jasielskiego. Równocześnie, ale znacznie wolniej, przeprowadzony był proces reformy miejskich władz administracyjnych. W 1789 roku cesarz Józef II zatwierdza przywileje nadane wcześniej dla Jasła przez królów polskich oraz dodatkowo zezwala na urządzenie trzech jarmarków. W tym samym czasie władze cyrkularne wydają zarządzenie dotyczące uporządkowania ulic i domostw całego rejonu jasielskiego. Zarządzenia te dotyczyły utrzymywania porządku na ulicach, wyrzucania śmieci, zabudowań dla zwierząt gospodarczych oraz spraw przeciwpożarowych. Miały one duże znaczenie dla miasta Jasła i były reakcją na pożary, jakie miały miejsce w 1775 i 1785 roku. Pomimo tego, w roku 1826 nawiedził Jasło największy pożar w jego historii, po którym prawie całe miasto pozostało w zgliszczach. Przez wiele następnych lat z wielkim trudem odbudowywano te zniszczenia. Dopiero w dobie autonomicznej, w latach 1860-1914 Jasło ponownie odżywa gospodarczo. Przyczynia się do tego odkrycie złóż ropy naftowej w okolicach Jasła i budowa pierwszych kopalń. W 1859 roku w Ulaszowicach koło Jasła Ignacy Łukasiewicz buduje pierwszą na świecie destylarnię oleju skalnego, gdyż tak była nazywana wtedy ropa. Zasłynął on także później jako pierwszy w świecie konstruktor lampy naftowej. W latach osiemdziesiątych XIX wieku powstaje w Niegłowicach pod Jasłem rafineria, największy obiekt przemysłowy w ówczesnym powiecie. Na lata 1872-1884 przypada budowa linii kolejowej ze Stróż do Zagórza, przebiegającej przez Jasło, a w 1890 roku linii łączącej Rzeszów z Jasłem. Miasto rozwija się wtedy dosyć dynamicznie i jest siedzibą powiatu. Rozwój przemysłu i komunikacji sprzyjał także rozwojowi życia kulturalnego i umysłowego w Jaśle. W 1868 roku powstaje w Jaśle pierwsze gimnazjum na Podkarpaciu, z którego w latach następnych wyszło wielu absolwentów, późniejszych wybitnych uczonych, ludzi kultury i sztuki, lekarzy, wojskowych. Wielu obywateli miasta wykazało swoją patriotyczną postawę, walcząc o niepodległość Polski w powstaniach narodowych, a także w Legionach Polskich w okresie pierwszej wojny światowej. I wojna światowa zamyka dynamiczny okres rozwoju miasta, pomimo tego, że Jasło nie uległo zniszczeniu tak jak pobliskie Gorlice.

[edytuj] Okres Międzywojenny

Teren powiatu jasielskiego, szczególnie wsie w pobliżu linii frontu rosyjsko-austriackiego, zostają dotkliwie zniszczone. O ogromie walk świadczą liczne cmentarze wojenne z 1915 roku, których na terenie powiatu jasielskiego jest ponad pięćdziesiąt. W dniu 11 listopada 1918 roku Polska odzyskuje niepodległość. W tym samym dniu z budynku starostwa w Jaśle zdjęty zostaje orzeł austriacki, a zawieszone nowe godło – orzeł Polski. Dzień ten zapoczątkowuje nowy rozdział w dziejach Jasła. Od 1918 roku tworzona zostaje nowa administracja miejska. Powstają w mieście nowe urzędy i instytucje.

W 1920 roku rozpoczyna się napaść bolszewików na Polskę czyli wojna polsko-bolszewicka. Udział młodzieży gimnazjalnej w liczbie około 300 ochotników, w tym dwóch profesorów: Roman Saphier i dyrektor zakładu Jakub Kuska w wojnie zaznaczył się szczególnie w bitwie pod Firlejówką stoczoną w dniu 6 września. Poległa w niej grupa uczniów na czele z ich profesorem Romanem Saphierem. Ich pamięć uczczono w macierzystej szkole okolicznościową tablicą, którą później przeniesiono do kaplicy gimnazjalnej św. Stanisława. Pomimo trudności gospodarczych i finansowych oraz walk politycznych powoli kształtuje się w mieście nowy ład gospodarczy. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Polska zdołała scalić ziemie trzech byłych zaborów i zbudować podstawy przemysłu narodowego. Jednym z jego ogniw są zakłady "Gamrat" w Krajowicach koło Jasła, powstaje w ramach budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP). W okresie międzywojennym kwitnie w mieście bogate życie polityczne. Bazą dla niego są pracownicy zakładów przemysłowych, inteligencja, a także chłopi z Jasła i okolic. W latach 1918-1939 obok dużych zakładów przemysłowych, jak rafineria w Niegłowicach i Zakłady "Gamrat", działa w Jaśle wiele mniejszych przedsiębiorstw branży spożywczej, budowlanej oraz firmy rzemieślnicze. Liczne są także firmy handlowe i usługowe. Działają także: Kasa Oszczędności, Towarzystwo Zaliczkowe, firmy ubezpieczeniowe oraz banki.

[edytuj] Jasło podczas II wojny światowej

Tablica upamiętniająca rozbicie więzienia przez AK
Tablica upamiętniająca rozbicie więzienia przez AK

Wybuch II wojny światowej w dniu 1 września 1939 roku ponownie przekreśla dorobek wcześniejszych pokoleń jaślan. W lipcu 1940 w ramach Akcji AB rozstrzelano 87 mieszkańców Jasła (księża, rolnicy, oficerowie Wojska Polskiego). W latach 1943-1944 okupant niemiecki przeprowadził szereg egzekucji masowych w lasach nieopodal wsi Warzyce, w których zginęło 5 000 osób. Ofiary pochowano w 32 zbiorowych mogiłach, w tym w 2 złożono pomordowanych Żydów. Wśród ofiar znajdowały się również dzieci upośledzone. Kolejnym miejscem mordów był las nieopodal wsi Dobrucowa, gdzie Niemcy rozstrzelali ok. 1 500 Żydów przywiezionych z obozu jenieckiego i pracy przymusowej w Szebniach. Ciała ofiar spalono na stosach a prochy wrzucono do rzeki Jasiołki. Dalsze 2 000 Żydów rozstrzelano w lipcu 1942 w pobliskim Hałbowie i innych miejscowościach. Celowa polityka niemieckich władz okupacyjnych niszczy dorobek gospodarczy miasta. Jego ostatnim etapem jest wysiedlenie od 13 do 15 września 1944 roku, na rozkaz starosty Waltera Gentza, wszystkich mieszkańców Jasła, a następnie ograbienie i totalne zburzenie miasta, za czym nie przemawiały żadne względy strategiczne i wojskowe[2]. Nastąpiło ono między 8 września a 28 listopada 1944 roku. Urzędowo stwierdzono 96% zniszczenia miasta (z 1230 budynków zniszczono całkowicie 704 a w większej części 487), jest to drugie co do najbardziej zniszczonych miast na świecie, zaraz po Hirosimie. Cały okres wojny na terenie miasta działa silny ruch oporu, zwłaszcza AK Obwodu Jasła. Do najbardziej znanych należy akcja AK Pensjonat, rozbicie więzienia w Jaśle z 5/6 sierpnia 1943 roku i uwolnienie więźniów politycznych Przez cały okres wojny w powiecie jasielskim działały także oddziały partyzanckie Gwardii Ludowej (później Armii Ludowej) oraz Bataliony Chłopskie. 17 stycznia 1945 roku wkraczają do ruin miasta wojska radzieckie. Data ta stanowi wejście miasta w orbitę nowych wpływów politycznych i kierowania jego gospodarką i rozwojem według nowych zasad ustrojowych. Odbudowa miasta Jasła ze zniszczeń wojennych prowadzona była od 1945 roku przez kilkanaście lat. Niestety, odbudowane miasto zatraciło prawie całkowicie swój dawny charakter. Z wyjątkiem kościoła farnego nie dokonano odbudowy i rekonstrukcji innych budynków zabytkowych, których i tak miasto posiadało niewiele, a najstarsze pochodziły z przełomu XVIII/XIX wieku.

Wszelkie ruchome zabytki przeszłości miasta, a także archiwalia ilustrujące ponad 600-letnie dzieje miasta gromadzi miejscowe Muzeum Regionalne.

[edytuj] Przemysł

Przed II wojną światową w 1937 powstał Zakład Tworzyw Sztucznych Gamrat, produkujący głównie materiały chemiczne dla wojska. Działała też Rafineria w Niegłowicach, elektrownia miejska, oraz zakład Polmin. Po wojnie, w 1961 roku rozpoczął produkcję Zakład Przetwórstwa Owoców i Warzyw Pektowin.

W latach 70. uruchomiono w ZTS Gamrat produkcję Rur i Wykładzin z PCW. Uruchomiono też Zakłady Płyt Wiórowych na terenie wsi Hankówka. Uruchomiono też produkcję sadzy w Rafinerii w Niegłowicach (dziś dzielnica Jasła). Powstał też (dziś już nieczynny) budynek Zakładu produkcji widokówek "Foto-Pam". Powstała również Jasielska Fabryka Armatur – Jafar. Budynek zarządu przy ul. Kadyiego obecnie został wynajęty firmom prywatnym. Zakład produkcyjny znajduje się w Skołyszynie.

Około 1980 roku powstała we wsi Warzyce (dziś na terenie należącym do Jasła) Fabryka Domów. Obecnie znajduje się tam Zakład Nowy Styl. W roku 1996 ZTS Gamrat przekształcił się w Spółkę Skarbu Państwa. Zakłady Płyt Wiórowych zostały sprywatyzowane przez firmę Furnel i około 2000 r.zostały zlikwidowane. Na ich terenie w roku 2002 powstał Zakład Kronodoor z centralą w Mielcu produkujący min. stolarkę drzwiową i okienną. Stosunkowo dobrze przeszła proces prywatyzacji Rafineria w Niegłowicach. Zostały zamknięte też: Zakład "Foto-Pam" produkujący widokówki przy ul. Jana Pawła II i Spółdzielnia Inwalidów Jasiołka produkująca słodycze.

W roku 1996 oddano do użytku Oczyszczalnię ścieków w dzielnicy Jasła Krajowice. Ok 2000 roku wybudowano przy ul. Kasprowicza nowy budynek Drukarni "Jasło". W roku 2005 Zakłady Liwocz sprywatyzowane przez Zakład Gran-Pik w Brzozowie zaczęły przyjmować pracowników. W roku 2006 wyburzono budynki po zakładzie Foto-Pam i na ich miejscu wybudowano market Lidl.

[edytuj] Kalendarium kulturalne

Uczniowie jasielskiego gimnazjum aktywnie uczestniczyli w kółku teatralnym prowadzonym przez aktorkę Babińską. W roku 1937 odbyły się uroczystości 70-lecia Gimnazjum.

Po wojnie Dom Kultury mieścił się w budynku Zgody przy ul. 3 Maja. Tam odbywały sie przedstawienia Teatrów Objazdowych głownie z Rzeszowa i Krakowa. W roku 1969 Tetr im. Wandy Siemaszkowej wystawił sztukę "Lato w Nohant" – (Jarosław Iwaszkiewicz o pobycie Chopina na Majorce). Odbywały sie też przedstawienia dzieci szkół podstawowych i Liceum. W roju 1960 wystawiono galerie postaci z powieści Sienkiewicza. Odbyły sie też inscenizacje w plenerze "Stara Basń" i "Marchołt". W Jaśle w roku 1965 rozpoczęto budowę nowego Domu Kultury.

W roku 1965 obchodzono w Jaśle uroczystość 600-lecia nadania praw miejskich. Odbył sie teleturniej miast, Jasło-Krosno, który wygrało Jasło 22:17. Jasło za zwycięstwo otrzymało 1 milion zł na budowę Domu Kultury. Od następnego roku (1000-lecie Chrztu Polski) rozpoczęto obchodzić Dni Jasła.

W roku 1968 odbyły się uroczystości 100-lecia Jasielskiego Gimnazjum z udziałem wicepremiera Piotra Jaroszewicza. W części kulturalnej wystąpił solista opery krakowskiej Stanisław Lachowicz z akompaniamentem Alfreda Millera. Wystąpiła też Jasielska Orkiestra Symfoniczna pod dyrekcją Franciszka Muchy oraz połączone chóry Echo i Chór żeński. Odbyła sie też inscenizacja Sztuki "Przygody Albertusa" w wykonaniu uczniów Liceum pod kierunkiem polonisty mgr Mariana Matysika.

W roku 1970 oddano do użytku Jasielski Dom Kultury. W nowej sali wystąpiła Warszawska Opera Objazdowa z repertuarem operowym: "Halka" i "Straszny Dwór" Moniuszki, "Rigoletto" – Verdiego, "Sprzedana Narzeczona" – Smetany i "Madame Butterfly" – Pucciniego. W późniejszych latach w JDK występowały wielokrotnie Opera Śląska min z Operetką "Księżniczka Czardasza" i operą "Traviata" (rok 2000) i inne z musicalem "Skrzypek na dachu" (1996). W roku 1976 wystąpił Teatr Bagatela z Krakowa ze sztuką "Szkoła Żon". Wielokrotnie występuje w JDK śpiewaczka operowa Stefania Woytowicz.

W roku 1981 odbyła się zorganizowana przez NSZZ Solidarność akademia z okazji rocznicy niepodległości, na której po raz pierwszy po wojnie wykonano pieśń "Pierwsza Brygada". W roku 1985 Jasło wygrało drugi teleturniej – tym razem z Iławą 3:2. W latach 80. oddano do użytku Młodzieżowy Dom Kultury.

W roku 1993 odbyły się uroczystości 125-lecia Jasielskiego Gimnazjum z mszą święta odprawioną przez biskupa Kazimierza Górnego.

[edytuj] Edukacja

[edytuj] Architektura

Kirkut w Jaśle na ulicy Floriańskiej
Kirkut w Jaśle na ulicy Floriańskiej
Figurka św. Jana Nepomucena z 1770 na środku rynku
Figurka św. Jana Nepomucena z 1770 na środku rynku

Zabytki chronione prawnie w Jaśle:

  • kościół pw. Wniebowzięcia NMP z XV, XVIII, XIX wieku, a także dzwonnica kościelna z połowy XIX,
  • kościół pw. św. Stanisława Biskupa wybudowany w latach 1892-93, wcześniej stanowił kaplicę gimnazjalną (ul. Czackiego),
  • cmentarz przy ul. Zielonej, z przełomu XIX/XX w.,
  • dom przy ul. Kazimierza Wielkiego 1 z XIX w.,
  • dom przy ul. 3 maja 23 z początku XX w.,
  • Szkoła Wydziałowa Męska wraz z internatem z 1906 r. (ul. Marchlewskiego 20), od roku 1906 do 1939 mieściła się tam Szkoła Wydziałowa Męska, 1945-1962 I Liceum Ogólnokształcące im. Króla Stanisława Leszczyńskiego, od 1962-Liceum Ekonomiczne, Szkoła Handlowa, obecnie dodatkowo Filia Akademii Ekonomicznej w Krakowie, IV Liceum Ogólnokształcące i inne instytucje.
  • dom z oficyną przy Rynku 14 z 2. połowy XVIII,
  • dom przy ul. Staszica 8 z końca XIX w.,
  • dom przy ul. Staszica 12 z XIX w.,
  • zespół pałacowy z 2. połowy XIX, obejmujący neogotycki pałac Sroczyńskich z 1858 oraz zabytkowy park, mieści się w dzielnicy Jasło-Gorajowice
  • zespół dworski obejmujący dwór wybudowany w latach 1730-32 następnie przebudowany w 2. połowie XIX w. oraz park z przełomu XVIII/XIX, mieści się w dzielnicy Jasło-Niegłowice, przy ul. Gajowej

Obiekty historyczne:

  • figurka św. Jana Nepomucena z 1770 na środku rynku,
  • kaplica cmentarna z lat 1859-72 w stylu romańskim,
  • współczesny kościół Wizytek na miejscu kościoła zburzonego przez hitlerowców na wzgórzu zwanym Górką Klasztorną, lub też Miejską Górą,
  • obelisk wzniesiony w 500. rocznicę zwycięstwa grunwaldzkiego na tymże wzgórzu,
  • park miejski założony przez nauczyciela Teodora Bernardzikiewicza; znajduje się tam pomnik Tadeusza Kościuszki z 1879, grób Nieznanego Żołnierza z 1894, oraz altanka z maszkaronem zbudowana z okazji odwiedzin miasta przez cesarza Franciszka Józefa w 1900 roku,
  • kamienice w Rynku, najstarsza pod nr 14 z piwnicami z XVIII w,
  • Muzeum Regionalne w Jaśle przy ul. Kadyiego 11 w domu darowanym przez sławnego lekarza okulistę dr. Stanisława Kadyiego.
  • Budynek poklasztorny oo Franciszkanów przy ul. Mickiewicza 4, do roku 1965 pełniący tymczasowo funkcję kościoła, obecnie mieści Poradnię Rejonową. Podczas remontu w 2006 roku odkryto i odrestaurowano zabytkowe malowidło przedstawiające Matkę Boską.

[edytuj] Kościoły i związki wyznaniowe

[edytuj] Kościół rzymskokatolicki

  • Parafia "Fara" pod wezwaniem NMP – Kościół Farny pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny – najstarszy zabytkowy kościół w mieście z XV wieku. Budynek z kamienia jest w stylu gotyckim. Kościół był wielokrotnie niszczony, ostatni raz w czasie II Wojny światowej. Dzięki staraniom Głównego Konserwatora Zabytków inż. arch. Jana Zachwatowicza został odbudowany, z wyjątkiem przedwojennej wieży. W okresie powojennym nie licząc odbudowy 3 razy odbywały się remonty generalne kościoła, w latach 60., w latach 70. i od 1998 roku do chwili obecnej.
W latach 60. kościół zakupił nowe organy. Wykonano malowanie ścian. Wykonano wg projektu artysty rzeźbiarza Bandury nowe ołtarze. Ołtarz główny przedstawiał scenę Wniebowzięcia Matki Boskiej. Ołtarz z lewej strony św. Józefa, a ołtarz z prawej strony Jezusa Chrystusa ukrzyżowanego. Ołtarze te były wykonane w stylu ludowym i zostały podczas ostatniego remontu zastąpione przez inne. Następnie zamontowano nową chrzcielnicę i ambonę. Po zakończeniu II Soboru Watykańskiego (1962-65) zamontowano stół ofiarny przed ołtarzem, żeby kapłan stał zwrócony twarzą do wiernych. Od tego czasu ambona nie jest wykorzystywana. Później sukcesywnie wykonano boazerie z nowymi konfesjonałami i stacje Drogi Krzyżowej. Wykonano też witraże najpierw w oknach Prezbiterium. Wtedy też wykonano drogę z betonowych kostek sześciokątnych wokół kościoła. Pod koniec lat 60. władze miasta wykonały też asfaltowanie ulic na Targowicy w tym ulicy Cmentarnej. Wtedy też dokonano remontu ówczesnej Kaplicy Gimnazjalnej. W roku 1959 kościół zakupił od właścicieli sąsiedniej kamienicy (Rynek 14) plac i ogród. Zgodnie z zaleceniem biskupa ówczesny proboszcz Stanisław Dudziński planował rozbudowę kościoła aż do dzwonnicy. Ale władze miasta i konserwator zabytków nie zgodziły się na nią. Około 1970 roku miał miejsce pożar zakrystii, dało to bodziec do jej odnowy. W latach 70. ponownie malowano ściany kościoła. Wtedy przebito też zamurowane okna z lewej strony nawy głównej i za ołtarzem głównym. We wszystkich oknach uzupełniono witraże. Wtedy wybudowano na terenie ogrodu dom dla księży. Rozebrano też ruiny "organistówki". Zgodnie z zaleceniami konserwatora zabytków usunięto tynki z zewnętrznej strony kamiennego muru. Nieco później kościół zakupił trzy nowe dzwony. W 1974 roku zmarł proboszcz ks. Stanisław Dudziński i nowym proboszczem został ks. Kazimierz Trygar, który był długoletnim katechetą młodzieży w Liceum Ogólnokształcącym.
W roku 1998 rozpoczął się ostatni generalny remont kościoła. Rada Parafialna zbierała składki kwartalne od mieszkańców parafii (ok. 50-100 zł). Na wskutek bezrobocia niektórzy parafianie nie byli w stanie opłacać tych składek. Kościół znalazł sponsora remontu – niemiecką fundację. Podczas ostatniego remontu odkryto pod tynkiem kilka warstw zabytkowych polichromii z prawej strony Ołtarza w prezbiterium. Ekipa budowlana z Wiśnicza wykonała konserwację murów Kościoła. Dokonano montażu nowych ołtarzy. Wykonano nowe ogrzewanie podłogowe w kościele. Wykonano remont budynków Plebanii i Domu dla księży włącznie z elewacją i wymianą okien. Dokonano też nowego remontu dzwonnicy. Wykonano też remont Kaplicy Cmentarnej i Domu Pogrzebowego na zabytkowym Cmentarzu Parafialnym. Koło ulicy Cmentarnej wybudowano plac parkingowy. W roku 2005 wykonano nową drogę wokół kościoła. W roku 2002 nowym proboszczem został ks. Zbigniew Irzyk.
W parafii znajduje się dom zakonny Sióstr Michalitek, przy ulicy Floriańskiej. Przełożoną jest Annuncjata Kober, wspólnota liczy 6 sióstr.
  • Parafia św. Stanisława Biskupa Męczennika – Kościół został zbudowany w latach 1892-1893. Inicjatorami budowy byli: ówczesny dyrektor szkoły Klemens Sienkiewicz, jego żona Hermina oraz grono nauczycielskie[3]. W latach 70. w Jaśle wprowadzono nowy podział na parafie. Przekształcono Kaplicę Gimnazjalną w nowy kościół im. św. Stanisława Biskupa Męczennika. Pierwszym proboszczem został ks. Stanisław Kołtak, który był też Dziekanem jasielskiego dekanatu. Ksiądz ten działał aktywnie w Solidarności. Za jego posługi wmurowano tablicę ku czci ks. Jerzego Popiełuszki, męczennika z 1984 roku i kandydata na ołtarze. Pod koniec lat 80. wybudowano przy ul. Krasińskiego Dom Parafialny nazwany po jego śmierci ok. 2000 roku "Kołtakówką". W tym domu odbywają się zajęcia wychowawcze dla młodzieży.
Figury świętych na fasadzie Kościołaoo Franciszkanów pod wezwaniem św. Antoniego w Jaśle
Figury świętych na fasadzie Kościoła
oo Franciszkanów pod wezwaniem
św. Antoniego w Jaśle
  • Kościół oo Franciszkanów pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego – kościół w okresie międzywojennym znajdował się przy ul. Mickiewicza. Po jego zniszczeniu w czasie II wojny światowej zakonnicy zrezygnowali z odbudowy ruin, tylko rozpoczęli przygotowania do budowy w nowym miejscu na rogu ulic 3 Maja i Chopina. Do roku 1965 tymczasowo funkcje kościoła spełniał budynek klasztorny przy ul. Mickiewicza 4, obecnie znajduje się w nim Poradnia Rejonowa. W roku 1965 oddano do użytku największy w Jaśle kościół. Na froncie wykonano płaskorzeźby świętych zasłużonych dla Kościoła. Jeszcze przed beatyfikacją znalazła się tam figura oo. Maksymiliana Kolbego, który poniósł śmierć głodową w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. W nowym kościele działa chór Antonianum. Chór ten prowadził mgr Władysław Świstak, dyrektor Szkoły Muzycznej i organista, a później jego syn Wojciech. Przy kościele funkcjonuje również schola. Patronem kościoła jest św. Antoni Padewski, którego ocalenie figury podczas wojny jest uznawane za cud. Na placu przy ul. Mickiewicza odsłonięto w roku 2000 jego pomnik.
  • Parafia Dobrego Pasterza – Kościół parafialny przy ul. Sobniowskiej na osiedlu Sobniów. W skład parafii wchodzą wsie Wolica i Łaski oraz osiedle Sobniów. Proboszczem jest ks. dr Marian Putyra.
  • Parafia Chrystusa Króla – Kościół znajduję się przy drodze nr 28, w dzielnicy Brzyszczki. Proboszczem parafii jest ks. mgr Jerzy Paradysz.
  • Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa i Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny – Kościół parafialny znajduje się na ulicy św. Jana z Dukli. Proboszczem jest ks. Jan Gibała. W parafii znajduje się klasztor Sióstr Wizytek przy ul. Klasztornej, przełożoną jest Maria Adalberta Wojtas. Wspólnota liczy 15 sióstr.
  • Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej – Kościół znajduje się na ulicy Szkolnej. Parafia została erygowana 03 grudnia 1995 r. Proboszczem jest ks. mgr Tadeusz Gąsiorowski

[edytuj] Inne

  • Kościół Zielonoświątkowy Zbór "ARKA" nabożeństwo niedziela godz. 10.00 – aula Państwowej Szkoły Muzycznej I st. ul. Kołłątaja 12 skr. poczt. nr 9 38-200 Jasło

[edytuj] Opieka zdrowotna

  • Szpital Specjalistyczny w Jaśle
  • Zespół Opieki Zdrowotnej

[edytuj] Drogi krajowe

[edytuj] Obecny skład władz miejskich

Władze miasta tworzą: przewodniczący Rady Miasta: od 31 marca 2008 Andrzej Dybaś (Forum Jasielskie), wiceprzewodniczący: Henryk Rak (Prawo i Sprawiedliwość) oraz Roman Kościow (Platforma Obywatelska). Burmistrzem miasta jest Maria Kurowska (PiS), a zastępcami: Leszek Zduński (Platforma Obywatelska) i Ryszard Pabian (desygnowany przez PiS). W skład rady miasta wchodzą kluby radnych:

  • Prawo i Sprawiedliwość (7 radnych)
  • Przymierze Samorządowe Prawicy (6 radnych)

oraz koła:

  • Platforma Obywatelska (3 radnych),
  • Forum Jasielskie (3 radnych),
  • Liga Polskich Rodzin (1 radny),
  • "Nasze Jasło" (1 radny).

W sumie 21 radnych: Bajorek Andrzej, Balik Zbigniew, Barański Marek, Bernal Elżbieta, Czarny Ryszard, Czeluśniak Krzysztof, Dybaś Andrzej, Dziedzic Zdzisław, Filip-Niwelt Maria, Hap Wiesław, Jagielska Maria, Kędrek Józef, Kołodziej Piotr (od 10.03.2008), Kościow Roman, Rak Henryk, Stachaczyński Tadeusz, Trzop Andrzej, Węgrzyn Jerzy (od 31.03.2008), Zając Stanisław s. Antoniego, Zając Stanisław s. Mieczysława oraz Znamirowski Leszek.

Prawo i Sprawiedliwość tworzy koalicję z Platformą Obywatelską Rzeczypospolitej Polskiej. Opozycję tworzą: Przymierze Samorządowe Prawicy, Forum Jasielskie, Liga Polskich Rodzin oraz "Nasze Jasło".

Przypisy

  1. Maria Malec. Słownik nazw geograficznych Polski. 2003. WN PWN. ISBN 83-01-13857-2
  2. W 1946 Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze uznał celowe niszczenie miast i wsi, wysiedlenia, oraz grabież mienia za zbrodnie niemieckie popełnione w okupowanej Polsce w latach 1939-1945
  3. http://www.kosciolek.info/?parafia=parafia

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Linki zewnętrzne

Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2006 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Sub-domains

CDRoms - Magnatune - Librivox - Liber Liber - Encyclopaedia Britannica - Project Gutenberg - Wikipedia 2008 - Wikipedia 2007 - Wikipedia 2006 -

Other Domains

https://www.classicistranieri.it - https://www.ebooksgratis.com - https://www.gutenbergaustralia.com - https://www.englishwikipedia.com - https://www.wikipediazim.com - https://www.wikisourcezim.com - https://www.projectgutenberg.net - https://www.projectgutenberg.es - https://www.radioascolto.com - https://www.debitoformtivo.it - https://www.wikipediaforschools.org - https://www.projectgutenbergzim.com