Jawor (miasto)

Z Wikipedii

Współrzędne: 51°03' N 16°11' E51.05 16.1833333 (Jawor (miasto))

Jawor
Herb Jawora
Dewiza: Miasto Chleba, Miasto Pokoju
Województwo	dolnośląskie
Powiat	jaworski
Gmina  - rodzaj	Jawor miejska
Burmistrz	Artur Mieczysław Urbański (e-mail)
Powierzchnia	18,80 km²
Położenie	51° 03' N 16° 11' E
Liczba mieszkańców (2007)  - liczba ludności  - gęstość	24 270 1291 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	76
Kod pocztowy	59-400
Tablice rejestracyjne	DJA
Położenie na mapie Polski Jawor
TERC10 (TERYT)	5020105011
Miasta partnerskie	Roseto degli Abruzzi Turnov Berdyczów Niesky Niepołomice Saint Nicolas lez Arras
Urząd miejski3 Rynek 1 59-400 Jawor tel. 76 870-20-21; faks 76 870-22-02
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta

Jawor (do 1945 niem. Jauer) to miasto i gmina w województwie dolnośląskim, w powiecie jaworskim. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa legnickiego.

Jawor jest położony nad Nysą Szaloną, Jawornikiem i Paszówką w środkowej części Dolnego Śląska, na Równinie Jaworskiej, będącej częścią Równiny Chojnowskiej.

Spis treści 1 Historia 2 Zabytki miasta Jawor 3 Gospodarka 4 Struktura powierzchni 5 Demografia 6 Atrakcje turystyczne ziemi jaworskiej 7 Kultura 7.1 Jaworskie Koncerty Pokoju 7.2 Międzynarodowe Targi Chleba 8 Rekreacja 9 Sport 10 Znani Jaworzanie 11 Honorowi Obywatele Miasta Jawora 12 Zobacz też 13 Bibliografia 14 Przypisy 15 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Miejscowość swoją nazwę wzięła od drzewa jawor (Acer pseudoplatanus), które jest drzewem bardzo rozpowszechnionym w Sudetach. Archeologicznie udowodnione osadnictwo na tym terenie sięga czasów neolitu ok. 5.000 lat przed Chrystusem. Temu okresowi aż po wędrówkę ludów (ok. 500 r.n.e.) poświęcona jest tematyczna ekspozycja w Muzeum Regionalnym w Jaworze. Najwięcej eksponatów archeologicznych pochodzi z okresu kiedy ziemie te znajdowały się pod wpływem kultury łużyckiej - (lata ok. 1300 - 300 p. n. e.). Na przełomie XIX i XX wieku odkryto wzdłuż linii kolejowej na odcinku Stary Jawor - Brachów jedno z największych cmentarzysk popielnicowych odkopanych na terenie Polski. W latach 1880 - 1910 wydobyto w tym miejscu ponad 1000 urn z prochami zmarłych. W zbiorach jaworskiego muzeum znajduje się także replika jednego z najciekawszych znalezisk archeologicznych Dolnego Śląska - złoty diadem wykonany z blachy, odkryty w okolicach miejscowości Męcinka (Mnisi Las) związany z kręgiem śródziemnomorskiej kultury mykeńskiej. We wczesnym średniowieczu prawdopodobnie istniała tu osada słowiańska co potwierdza nazwa Stary Jawor, która jest obecnie częścią miasta Jawor, a także legenda o pogańskiej bogini Javarze wspominanej przez kronikarzy. Wyobrażono ją w alegorii zgody na zachodnim witrażu w sali rajców miejskich w miejscowym Ratuszu.

W czasach późniejszych Jawor był centralnym grodem słowiańskiego plemienia Trzebowian. Należał do rodu Piastów świdnicko-jaworsko-ziębickich - bocznej linii śląskiej gałęzi dynastii Piastów. W 1203 r. wybuchł wielki pożar - spłonęła wówczas cała drewniana zabudowa osady. Nie ostał się też ośrodek kultu pogańskiego na Barciszowej Górze koło Jawora^[1]. W 1230 roku w miejscowości Borek, koło Jawora miał się urodzić sławny polski fizyk, matematyk i filozof Witelon. Pierwsza pisana wzmianka o Jaworze pochodzi z dokumentu wydanego przez kancelarię księcia Bolesława Rogatki z 1242 r. gdzie jako świadek wymieniony jest Walenty, proboszcz z Jawora.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy Jawor otrzymał prawa miejskie ponieważ nie zachował się akt lokacyjny, ale w 1275 roku był już wymieniany w dokumentach jako miasto. Pełniło ono funkcję zaplecza gospodarczego i ośrodka administracyjnego dla księstwa jaworsko-świdnickiego, które powstało ok. 1274 roku.

Rozwój miasta zarówno gospodarczy jak i terytorialny przypada na lata rządów księcia Bolka I Srogiego od 1278 roku także księcia jaworskiego. Po jego śmierci księstwo rozpada się na trzy części. W 1312 jaworska dzielnica przypada 2 synowi Bolka Srogiego księciu Henrykowi I Jaworskiemu, który nadał miastu liczne przywileje m. in. prawo do warzenia piwa. Do 1392 roku Jawor wchodził w skład samodzielnego księstwa piastowskiego. Później dostał się pod wpływy królów czeskich. Księstwo jaworsko - świdnickie pozostało niezależne najdłużej ze wszystkich księstw śląskich i utrzymało swą samodzielność aż do roku 1392. Po okresach wojen husyckich nastąpił okres świetności miasta które liczyło wtedy trochę ponad 3 tys. mieszkańców i było prawie tak duże jak np. Jelenia Góra. Jawor pełnił w tym okresie funkcję ważnego ośrodka administracyjnego do którego zjeżdżano się na sejmiki księstw świdnickiego i jaworskiego. W 1420 roku z miasta wypędzono miejscową gminę żydowską.

W wyniku wojen śląskich (1740-1763) Jawor dostał się pod panowanie Prus, a nowy król Fryderyk II Wielki zreformował administrację w mieście czyniąc Jawor miastem powiatowym. W XIX wieku rozwój miasta był stały, bez zakłóceń , w 1862 roku zainstalowano oświetlenie gazowe (zamienione na elektryczne w 1911 roku). W latach 1856 - 1902 przeprowadzono linię kolejową m. in. do Legnicy, Jaworzyny Śląskiej, Roztoki i Malczyc. Przy tejże linii powstały zakłady Wolffa (obecnie Kuźnia Jawor S.A.) oraz Cukrownia. W 1849 r. powstała w Jaworze Loża Masońska św. Marcina pod Trzema Złotymi Kłosami (Loge St. Martin zu den drei goldenen Aehren in Jauer) w nawiązaniu do świętego patrona miasta.

W 1940 roku miasto Jawor liczyło nieco ponad 13 tysięcy mieszkańców. W 1945 roku miasto zdobyły oddziały 9 Korpusu Zmechanizowanego. Jawor przejęty został przez administrację polską w kwietniu 1945 roku. W mieście po wojnie stacjonował 15 batalion samochodowy Armii Czerwonej.

W ostatnich latach do Jawora przyłączono pobliską wieś Stary Jawor, która obecnie jest jedną z głównych dzielnic Jawora. Po przyłączeniu wsi Jawor przesunął swe granice w stronę północno - zachodnią i sięga na zachód w okolice Zalewu Słup, na północ w okolice wsi Małuszów (dokładniej stacja benzynowa i oczyszczalnia ścieków).

[edytuj] Zabytki miasta Jawor

Najważniejsze zabytki Jawora:

• Ewangelicki Kościół Pokoju wpisany na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO
• Zamek piastowski wzniesiony ok. 1224 r. przez Radosława z Bolesławca, uznawanego przez część historyków za kasztelana jaworskiego. Od połowy XIII wieku zamek był siedzibią książąt jaworskich a później świdnicko - jaworskich. W 1392 r. po śmierci księżnej Agnieszki, żony Bolka II Małego, zamek przejęli starostowie królów czeskich. Od 1742 roku wraz z przejęciem śląska przez Prusy zamek stał się więzieniem i zakładem pracy przymusowej (do 1956 r.)
• Kościół św. Marcina - gotycki kościół z XV wieku ze wspaniałym manierystycznym portalem z lat 1615-17.
• Kościół św. Barbary
• Mury Obronne
• Basteja Anioła z XV wieku
• Baszta Strzegomska
• Muzeum Regionalne mieszczące się w dawnym klasztorze o.o. bernardynów
• Kaplica św. Wojciecha, dawniej jaworska synagoga
• Rynek z Arkadami, kamienice
• Kamienica przy ul. Legnickiej 3 ze wspaniałym portalem z lat 1617-1619 autorstwa głogowskiego rzeźbiarza Johanna Pola
• Ratusz - pierwsze wzmianki o Jaworskim ratuszu pochodzą już z 1373 roku, wielokrotnie przebudowywany, modernizowany, obecny gmach w stylu neorenesansu niderlandzkiego wybudowany został w latach 1895 - 1897. Średniowieczna 61-metrowa wieża posiada przy szczycie osiem posągów książąt i rycerzy umieszczonych tamże w XIV wieku. W budynku mieści się Kawiarnia "Pod Ratuszem".
• Krzyże pokutne na dziedzińcu banku PKO BP (pracownicy banku maja obowiązek wpuszczać tam turystów)

Kościół Pokoju z racji dużego znaczenia dla kultury i dziedzictwa ludzkości, wpisano w 1978 na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

26 czerwca 2004, na "II Forum Polskich Miast i Miejsc UNESCO", miasta i obiekty w Polsce, znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, w celu przekazywania informacji, współpracy i promocji skupiły się w Ligę Polskich Miast i Miejsc UNESCO. Siedzibą Ligi został Toruń, a jej pierwszym prezesem Marcin Zamoyski.

[edytuj] Gospodarka

Jawor obecnie jest ośrodkiem gospodarczym i przemysłowym o ponadregionalnym zasięgu. W mieście dominuje branża chemiczna, metalowa, spożywcza. Do większych zakładów należą:

• Zakłady Kuziennicze Jawor
• Cukrownia Jawor
• Fabryka Chemii Gospodarczej Global-Pollena
• Zakład Mechaniczny Agromet Jawor
• Metal - Jawor Sp. z o.o.
• Landmann Polska Sp. z o.o.
• Pionier S.A.
• Javor-Home Sp.z o.o.
• Agroma Sp.z o.o.
• Spółdzielnia Inwalidów Inprodus

Do 1990 roku istniała w Jaworze fabryka-oddział Diory, oraz Fabryka Wyrobów Metalowych. Obecnie Jawor jest prężnym ośrodkiem z rozwijającym się sektorem handlu i usług, w mieście zlokalizowanych jest wiele towarzystw ubezpieczeniowych, banków, firm consultingowo-leasingowych. Istnieją stacje benzynowe oraz centra handlowe, m.in. Tesco, Intermarche, Biedronka, Lidl, Eko.

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002⁶, Jawor ma obszar 18,8 km², w tym:

• użytki rolne: 66%
• użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 3,23% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Dane z 30 czerwca 2004²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	39 477	n/dot.	12 667	51,8	11 810	48,2
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1302		673,8		628,2

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1254,32 zł.

[edytuj] Atrakcje turystyczne ziemi jaworskiej

• Park Krajobrazowy Chełmy
• Góra Bazaltowa
• "Wąwóz myśliborski"
• Organy Myśliborskie
• Obóz koncentracyjny Gross-Rosen

[edytuj] Kultura

Jawor jest ośrodkiem kulturalnym zajmującym ważne miejsce na mapie kulturalnej województwa dolnośląskiego. Do ważniejszych instytucji kultury w mieście należą:

1 . Muzeum Regionalne Jawor [1] Muzeum mieści się w dawnym klasztorze bernardynów, gdzie mieszczą się ciekawe zbiory głównie dary mieszczan jaworskich, instytucji kościelnych oraz Bractwa Strzeleckiego. Od 1994 roku mieści się tutaj także Galeria Śląskiej Sztuki Sakralnej gdzie prezentowane są dzieła sztuki rzeźbiarskiej i malarskiej.

2 . Jaworski Ośrodek Kultury [2] Jaworski Ośrodek Kultury (JOK) ma dwa działy. Pierwszy to dział promocji który promuje koncerty, odczyty, wystawy (również w Teatrze), akademie itp. Drugim działem jest dział instruktorsko - merytoryczno - edukacyjny, którego zadaniem jest popularyzacja sztuki w dziedzinach takich jak taniec, plastyka, fotografia.

3 . Miejska Biblioteka Publiczna

[edytuj] Jaworskie Koncerty Pokoju

Każdego roku od maja do września w Jaworze organizowane są Koncerty Pokoju. Odbywają się one w zabytkowych wnętrzach Kościoła Pokoju. Kameralna muzyka w wykonaniu najlepszych artystów z Polski, Czech i Niemiec, oraz miejsce gdzie koncerty się odbywają, czyli świątynia, stwarzają szczególny klimat oraz dostarczają niezapomnianych wrażeń . Łącznie w jaworskim kościele odbyło się już 67 koncertów w tym 29 koncertów wykonanych przez artystów z zagranicy. Dotychczas występowali następujący artyści: Chór Poznańskie Słowiki pod dyr. Stefana Stuligrosza, Windsbacher Knabenchor, Chór Uniwersytetu Wrocławskiego "Gaudium", Kameralna Orkiestra "Leopoldinum", Orkiestra Amadeus pod dyrekcją Agnieszki Duczmal, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Sudeckiej, Spirituals Singers Band, Kwartet Wilanów, Camerata Cracovia, Zespół Folkowy "Sierra Manta", Brandenburgischer Kamerchor, Ledl Jazz Quintet i wielu innych.

[edytuj] Międzynarodowe Targi Chleba

Międzynarodowe Targi Chleba w Jaworze odbywają się od 1997 roku zawsze na przełomie sierpnia i września. Przez trzy dni można oglądać tradycyjne wytwarzanie produktów cukierniczych i piekarniczych, spróbować wyjątkowych wyrobów i zapoznać się z historią i tradycją ludów chrześcijańskich ze szczególnym uwzględnieniem roli chleba.

[edytuj] Rekreacja

Jawor ma wiele do zaoferowania turystom i mieszkańcom którzy preferują aktywną formę spędzania wolnego czasu. W mieście istnieje Kryta Pływalnia "Słowianka", Basen Letni, istnieje kompleks rekreacyjny z sauną, siłownią. Nie mniejszą ofertę prezentuje Ośrodek Sportu i Rekreacji "Jawornik". Znajdują się w nim korty tenisowe, pole namiotowe, boisko do gry w piłkę siatkową. Ok. 5 km od Jawora we wsi Myślibórz znajduje się florystyczny rezerwat przyrody "Wąwóz Myśliborski" jedyne w Sudetach miejsce występowania paproci - języcznika zwyczajnego. Rezerwat ma powierzchnię 9,72 ha, a ochronie ścisłej podlega 0,9 ha. W odległości ok. 20 km. od miasta znajduje się były obóz koncentracyjny Gross-Rosen.

[edytuj] Sport

Kluby sportowe Jawora:

• Klub Sportowy Olimpia Jawor - istniejący od roku 1990. Reprezentuje piłkę siatkową, wychowanką klubu jest m. in. Katarzyna Mroczkowska, obecnie zawodniczka Gwardii Wrocław, wielokrotna medalistka Mistrzostw Świata i Europy w kategoriach młodzieżowych, była reprezentantka Polski, laureatka Nagrody Miasta Jawora. Największym sukcesem klubu jest awans w sezonie 2003/2004 do I ligi .
• Klub Sportowy Sparta Stary Jawor - Klub powstał w 1995 roku i nosił nazwę Cukrownik Jawor. Założycielami klubu byli przede wszystkim pracownicy Cukrowni Jawor. W latach 1999,2000,2001 klub występował w klasie rozgrywkowej "A". Od grudnia 2003 roku, klub zmienił nazwę na Sparta Stary Jawor. Reprezentuje piłkę nożną .
• MKS Victoria Jawor - Reprezentuje akrobatykę sportową, a dokładnie skoki na trampolinie, klub ten wychował wielu mistrzów Polski i Świata, obecnie jest to jeden z najsilniejszych klubów w Polsce w tej dyscyplinie.
• MRKS Kuźnia Jawor grający obecnie w okręgowej lidze. Wychowankowie to m.in. Zbigniew Wójcik, Piotr Przerywacz, epizod w jaworskim klubie miał również Mariusz Ujek. Obecnym trenerem drużyny seniorów jest Mariusz Krupczak.

W Jaworze cyklicznie organizowany jest Półmaraton Jaworski impreza ściągająca rok rocznie entuzjastów biegania.

[edytuj] Znani Jaworzanie

• Bolko I Surowy, (ur. 1253, zm. 1301) – książę z Piastów linii jaworsko-świdnickiej.
• Henryk I Jaworski, (ur. 1292, zm. 1346) - książę z Piastów linii jaworsko-świdnickiej.
• Mikołaj z Jawora (ur. 1355, zm. 1435) profesor i rektor uniwersytetów w Pradze i Heidelbergu.
• Georg Friedrich Schröer, (ur. 1663, zm. 1739 ), luterański teolog
• Christoph Hackner (ur. 1663, zm. 1741 ), architekt barokowy
• Karl Friedrich Flögel (ur. 1729, zm. 1788),historyk kultury i literatury
• Arthur Lieutenant (ur. 1884, zm. 1968), niemiecki polityk
• Martin Titsche ksiądz, profesor uniwersytetu lipskiego
• Henrietta Hanke (ur.1785, zm. 1862) autorka licznych i bardzo poczytnych powieści obyczajowych.
• Jan Rybotycki - nauczyciel, działacz społeczny, historyk, Honorowy Obywatel Jawora, autor licznych publikacji promujących miasto Jawor oraz ziemię jaworską.
• Stefan Mielczarek - sportowiec, mistrz polski maratonu z 1954 roku.
• Jan Szurmiej - aktor
• Lena Szurmiej - aktorka
• Edward Śliz - prezes Towarzystwa Białego Orła w Montrealu, członek Kongresu Polonii kanadyjskiej Okręgu Quebec.
• Henryk Szydłowski - artysta malarz
• Mirosław Gancarz - aktor kabaretu "Potem"
• Zielone Żabki zespół punkowy laureat Jarocina 1988.
• Ga Ga zespół punkowy laureat Jarocina 1992.
• Marcin Folc - piłkarz pierwszej ligi
• Jarosław Stancelewski - siatkarz reprezentacji Polski
• Elżbieta Witek - polityk PIS, poseł na Sejm RP V i VI kadencji.
• Janusz Krasoń - polityk SLD
• Jacek Banaszyński - bramkarz pierwszej ligi
• Jerzy Kaziów - piłkarz I ligowy
• Krzysztof Loryś - polski matematyk zajmujący się algorytmiką
• Władysław Grzywna - aktor

[edytuj] Honorowi Obywatele Miasta Jawora

• Stefan Mielczarek - Uchwałą nr XXXIV/197/96 z dnia 30.10.1996
• Ks. prałat Walenty Szałęga - Uchwałą nr XXXIV/197/96 z dnia 30.10.1996
• Józef Ziętek - Uchwałą nr XXXIV/197/96 z dnia 30.10.1996
• Reinhard Blaschke - Uchwałą nr XIV/95/99 z dnia 27.10.1999
• Aleksander von Freyer - Uchwałą nr XXV/199/2000 z dnia 27.10.2000
• Aleksander Pruszkowski - Uchwałą nr XXV/200/2000 z dnia 27.10.2000
• Wiesław Kozikowski - Uchwałą nr XXXVI/267/01 z dnia 24.10.2001
• Andrzej Tomaszewski - Uchwałą nr XLIX/356/02 z dnia 9.10.2002
• Jan Rybotycki - Uchwała nr XIX/114/03 z dnia 29.10.2003
• Ks. Prałat Zbigniew Tracz - Uchwałą nr XXXIV/198/04 z dnia 27.10.2004
• Tadeusz Caban - Uchwałą nr LVII/286/05 z dnia 26.10.2005
• Edward Gaździcki - Uchwałą nr LXX/356/06 z dnia 25.10.2006 r.

[edytuj] Zobacz też

• Zabytki Jawora
• Góra Bazaltowa
• Trzebowianie
• Synagoga w Jaworze
• Zamek w Jaworze
• Kościoły pokoju
• Myslibórz
• Park Krajobrazowy Chełmy
• Książęta świdnicko-jaworscy
• Muzeum Regionalne Jawor
• Gross Rosen
• Zielone Żabki
• Ga Ga

[edytuj] Bibliografia

• Fischer Christian - "Chronik der Schlesischen Kreisstadt Jauer von 1008 bis 1817" Jauer 1818
• Sibmacher, J.: Grosses Allgemeines Wappenbuch, Band 15., Städtewappen, Nürnberg 1885
• Schonaich Gustaw "Die alte furstentumshapstadt Jauer" Jauer 1903
• Heuber, G.: Die evangelische Friedenskirche in Jauer genannt zum Heiligen Geist, Jauer 1906
• Meisner, H.: Erinnerungen an Jauer, Jauer 1927
• Koischwitz, O.: Jauer - ein Wegweiser durch die Heimat und ihre Geschichte, Jauer 1930
• Verwaltungsbericht der Stadt Jauer, Jauer 1940
• Stanisław Jastrzębski - "Jawor i Okolice", Ossolineum 1973 r.
• Jan Rybotycki "Jawor od zarania dziejów do roku 1263" Jawor 1984
• Hahn, R./Töpfer, S.: Geschichtlicher Abriß der Jauerschen Vergangenheit, Herne 1994
• v.Freyer, A.: Jauer und das Jauerland/Jawor i Ziemia Jaworska, Jawor 1995
• v.Freyer, A./Skoczylas-Stadnik, B./Szkiladz, M.: Die Friedenskirche zu Jauer/Kosciol Pokoju w Jaworze/The Church of Peace in Jawor, Jawor 1996
• v.Freyer, A./Krajewski, J./Piotrowski, W.: Das Henryk-Dobrzycki-Krankenhaus in Jawor/Jauer, Jawor 1997
• Grynszpan, A. (Hg.): Jawor/Jauer, Jawor 2003
• Łaborewicz, I., Słownik nazw ulic, placów i parków Jawora od XIII w. do 1995 roku, b.m., b. d. [wyd. 1996]

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi

• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi

• Strona internetowa miasta Jawor
• Zamek w Jaworze