Jeziorany

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Jeziorany (Śrem).

Współrzędne: 53°58'33.25" N 20°44'51.28" E53.9759028 20.7475778 (Jeziorany)

Jeziorany

Gmina
- rodzaj

Jeziorany
miejsko-wiejska

Burmistrz

Maciej Leszczyński

Powierzchnia

3,41 km²

Położenie

53° 58'33.25'' N
20° 44'51.28'' E

Liczba mieszkańców (2004)
- liczba ludności
- gęstość

3411
1000,3 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

11-320

Tablice rejestracyjne

NOL

Położenie na mapie Polski

Jeziorany

TERC10
(TERYT)

6283614064

Urząd miejski³

pl. Zamkowy 4
11-320 Jeziorany
tel. 89 539-27-41; faks 89 539-27-60

Jeziorany (dawniej Zybork, niem. Seeburg) to miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, położone nad rzeką Symsarną, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jeziorany. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.

Według danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 3411 mieszkańców.

Założycielem Jezioran był biskup warmiński Herman z Pragi, który położył duże zasługi przy uregulowaniu granic biskupstwa i dominium warmińskiego oraz zasiedleniu południowej Warmii. W zastępstwie biskupa przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim wystawił w 1338 roku kanonik braniewski Mikołaj i wójt biskupi Henryk von Luter. Zasadźcą został Henryk Wandepfaffe. Miastu przydzielono 110 włók ziemi, z tego 11 włók należało do sołtysa, 6 stanowiło uposażenie kościoła, jedną zarezerwowano jako pastwisko na potrzeby zamku, jedną przeznaczono na zabudowę miasta. Murowany zamek biskupów warmińskich wybudowano po 1350 r.. Była to budowla siostrzana do zamku w Reszlu, dwuskrzydłowa z narożna wieżą typu bergfried, poprzedzona od wschodu małym przedzamczem. Zamek rozebrano po pożarze w 1783 r., a materiał przeznaczono na odbudowę miasta. Zachowała się jedynie dolna część głównego skrzydła zachodniego ze sklepionymi piwnicami. Mury obronne miały trzy bramy: Mostową, Młyńska i reszelską, zostały wzniesione po 1360 r. Pożar z 1783 r. zniszczył Jeziorany niemal doszczętnie. Odbudowano je w całości murowane, co na owe czasy było niezwykłe. Wspominał nawet o tym biskup Ignacy Krasicki.

Szyldy sklepowe na fotografiach sprzed II wojny światowej świadczą o polskim pochodzeniu części mieszkańców Jezioran, jednak w czasie plebiscytu nie odnotowano głosów za Polską.

Więcej zniszczeń przyniosły późniejsze zaniedbania aniżeli straty w 1945 r. W tym czasie rozebrano znaczna część historycznej zabudowy.

[edytuj] Zabytki

Przy rynku znajduje się gotycki kościół św. Bartłomieja z 1390 r. (według tradycji miał, być ukończony w 1345 r.) z wieżą dobudowaną w początkach XX wieku i cenną kołatką - jednym z rzadkich okazów sztuki odlewniczej. Wzniesiony jako trójnawowa hala bez chóru o czterech przęsłach, na planie zapożyczonym z kościoła św. Jana w Ornecie. W 1912 r. kościół był poddany gruntownej renowacji, połączonej z rozbudową korpusu o dwa przęsła wschodnie, a wieża nadbudowana o dwie kondygnacje. Wyposażenie kościoła w większości barokowe. Ołtarz główny z warsztatu Jana Chryzostoma Schmidta z Reszla pochodzi z roku 1734 r.

W miasteczku zachowały się też resztki piwnic zamku biskupów warmińskich (obecnie budynek Urzędu Miejskiego przy Placu Zamkowym) oraz gotyckich obwarowań. Przy skrzyżowaniu ulic Kopernika, Kajki i Mickiewicza kaplica, służąca obecnie jako dom pogrzebowy. Nieużywany kościół ewangelicki przy ulicy Mickiewicza (w połowie XIX w. nauczycielem w miejscowej szkole ewangelickiej był Herman Pełka). Na terenie obecnej remizy straży pożarnej znajdował się cmentarz żydowski. Zabytkowe domy przy ulicy Kajki (wjazd od strony Olsztyna). W zabudowie rynku widać pozostałości rzadko występującego rynku przelotowego, z główną ulicą (obecnie ulica Kajki) przechodzącą przez środek placu. W miejscu obecnego skweru z pomnikiem znajdował się budynek ratusza. W średniowieczu miasto posiadało trzy bramy wjazdowe. Na stokach wzgórza zamkowego znajdowały się ogrody w stylu włoskim.

W pobliżu Jezioran, koło wioski Krokowo, znajdowały się osady pruskie. Do dziś istnieje wzgórze, zwane Świętą Górą (179 m. n.p.m.), służące jako miejsce praktyk religijnych. Świadectwem pruskiej przeszłości okolic miasteczka są także nazwy okolicznych miejscowości: Kikity, Lekity, Potryty, Żardeniki.

W okolicy kilka jezior. Największe z nich to Jezioro Luterskie - 691,1 ha, głębokość do 20,7 m (ośrodki wypoczynkowe w miejscowościach Kikity i Lutry), Blanki, Ławki i Pierścień. Ciekawy punkt widokowy na serpentynie drogowej w rejonie wsi Radostowo. W rejonie wioski Ustnik rozlewiska rzeki Symsarny z rezerwatem dzikiego ptactwa o powierzchni 32 hektarów (miejsce lęgowe i wypoczynkowe dla około 50 gatunków ptaków, w tym: perkoz zausznik, bekas dublet, biegus mały, rycyk północny) - możliwość obserwacji z pobliskiej drogi.

[edytuj] Ciekawostki

Warmińskie Jeziorany nie mają nic - prócz nazwy - wspólnego z fikcyjną wsią Jeziorany z radiowego słuchowiska pt. "W Jezioranach". W tym mieście nagrywano film pt. "Stacyjka"