Joannici (zakon protestancki)
Z Wikipedii
Protestancki Zakon Joannitów jest zakonem rycerskim, grupującym członków wyznań luterańskiego, reformowanego i anglikańskiego, istniejącym w Niemczech, Holandii, Szwecji, Wielkiej Brytanii i innych krajach języka angielskiego.
Spis treści |
[edytuj] Historia do roku 1945 (Niemcy)
W roku 1538 elektor Brandenburgii Joachim II przyjął wiarę luterańską. Podobnie jak elektor, rycerze komturii brandenburskiej joannitów z siedzibą w Sonnenburgu (ob. Słońsk), zakupionym w r. 1426, przeszli na protestantyzm, zachowując przy tym formalną zależność od (katolickiego) Wielkiego Przeoratu z siedzibą w Heitersheimie w Badenii. Od roku 1693 na czele komturii stoją nieprzerwanie członkowie rodu Hohenzollernów. Sonnenburg wraz z okolicznymi posiadłościami pozostał własnością joannitów do 1810 r. Ogłoszona w tym roku sekularyzacja zakonów w Prusach pozbawiła i protestanckich joannitów, i katolickich rycerzy maltańskich całego ich majątku. Prusy musiały zapłacić Napoleonowi olbrzymią kontrybucję i chwytano się wszystkich środków, by zebrać konieczne fundusze.
23 maja 1812 król Fryderyk Wilhelm III ustanowił Order Rycerski Szpitalników św. Jana z Jerozolimy jako order domowy dynastii Hohenzollernów. W tej formie order był nadawany i zakon istniał do roku 1852. 15 października tego roku król Fryderyk Wilhelm IV ukonstytuował na nowo komturię brandenburską joannitów pod nazwą Królewski Pruski Zakon Joannitów (Königlich-Preußischer Johanniterorden). Zakon składał się wówczas z komturii brandenburskiej i dependencji bawarskiej, saskiej oraz holenderskiej. Król zwrócił zakonowi Sonnenburg (tylko zamek, bez dawnych posiadłości ziemskich). Protektorem odnowionego zakonu miał być każdorazowy król pruski, na jego czele jako Wielki komtur (niem. Herrenmeister, tytuł datuje się z roku 1350) miał stać jeden z pruskich książąt krwi, wybierany przez kapitułę i zatwierdzany przez monarchę. Zakon otrzymał status prawny jako korporacja. Należeć do niego mogła tylko szlachta wiary ewangelickiej. Kandydat na członka musiał mieć ukończone 30 lat, jeśli był oficerem, musiał posiadać co najmniej rangę kapitana. Przez pierwsze cztery lata przysługiwał mu tylko stopień kawalera honorowego, bez prawa głosu w kapitule. Dopiero po czterech latach nadawano mu (jeśli na to zasłużył) godność rycerza z prawa i pasowano na rycerza, zawsze w dzień św. Jana, 24 czerwca. Wszystkie nominacje potwierdzał osobiście król pruski. Opłaty przy wstąpieniu do zakonu były bardzo wysokie - 1000 marek (około 10.000 €) przy nadaniu stopnia kawalera honorowego i dodatkowe 300 marek przy nadaniu stopnia rycerza z prawa, oprócz tego uiszczać trzeba było roczne składki w wysokości 100 marek. W prawie niezmienionej formie i z siedzibą w Sonnenburgu zakon istniał do r.1945. Dla zachowania ciągłości historycznej powiadamiano zawsze Wielkiego mistrza całego Zakonu rezydującego na Malcie i później w Rzymie o wyborze nowego Herrenmeistera. Dopiero po r. 1947 otwarto zakon dla kandydatów nieszlacheckich.
[edytuj] Po roku 1945 (Niemcy)
Wraz z końcem II wojny światowej zakon stracił wszystkie swe posiadłości na przyłączonych do Polski i Rosji ziemiach za Odrą i Nysą oraz na terenie sowieckiej strefy w Niemczech. Struktury zakonu zaczęto odbudowywać w r. 1947 na terenie ówczesnej RFN.
Na 35. Herrenmeistera wybrano księcia Karola Oskara Hohenzollerna (zm. 1959). W roku 1952 stworzono joannicką służbę ratowniczą (Johanniter-Unfallhilfe, JUH). Po roku 1990 zakon powrócił na teren byłej NRD. Od roku 2001 jego główną siedzibą był Berlin, od 2004 siedzibą jest Poczdam, przy czym administracja pozostała w Berlinie. Zakon posiada obecnie 3600 członków w Niemczech i poza Niemcami, w jego różnych organizacjach pomocniczych działa 1,4 miliona osób. Pełne członkostwo (z prawem głosowania w wielkiej kapitule - przy wyborze Herrenmeistera ) posiadają tylko mężczyźni, kobiety mogą być członkami honorowymi. Istnieją stopnie aspirantów, członków honorowych, honorowych komturów, honorowych rycerzy (wszystkie przysługujące osobom pochodzenia nieszlacheckiego) oraz rycerzy i komturów z prawa (Rechtsritter, Rechtskommendator) dla szlachty. Na czele zakonu stoi Herrenmeister (od 1999 Oskar Prinz von Preußen (ur. 1959), u jego boku działa kapituła i rząd zakonny. Zakon podzielony jest na 23 komandorie, w tym pięć zagranicznych, austriacką, fińską, francuską, szwajcarską i węgierską. Szlachta z byłych niemieckich terenów wschodnich - obecnie polskich - grupuje się w czterech konfraterniach, pomorskiej, pruskiej, poznańsko-zachodniopruskiej i śląskiej. Konfraternia śląska zdobyła po r. 1995 duże zasługi przy restauracji ewangelickiego Kościoła Pokoju w Jaworze na Dolnym Śląsku.
[edytuj] Zakon w Holandii i Szwecji
Zakon holenderski w jego obecnej formie powołał do życia w r. 1909 książę Hendrik, małżonek królowej Wilhelminy. Jest ekskluzywną, niewielką organizacją, która ściśle współpracuje z katolickimi joannitami w tym kraju. Początkowo był tylko jedną z zagranicznych dependencji komturii brandenburskiej, niepodległość ogłosił po r. 1945.
W Szwecji stworzono w 1920 osobną konfraternię narodową (Johanniterordens i Sverige Riddarförbund), pod zwierzchnictwem pruskiego Herrenmeistera. Po II wojnie światowej odłączono się od organizacji brandenburskiej i stworzono niepodległy zakon narodowy, który stoi pod protektoratem króla Szwecji. Zakon szwedzki ma obecnie ok. 350 członków, w tym około 60 rycerzy z prawa (szlachciców).
[edytuj] Zakon w Wielkiej Brytanii i innych krajach anglosaskich
Zakon joannitów języka angielskiego nie może się poszczycić tak długą tradycją jak komturia brandenburska i podległe jej inne organizacje narodowe. Rozwiązany po przejściu króla Henryka VIII na protestantyzm nie istniał w Wielkiej Brytanii aż do początku XIX wieku, kiedy podjęto próby wskrzeszenia go w związku z wojną wyzwoleńczą w Grecji - próby nie popierane ani przez wielkiego mistrza kawalerów maltańskich, ani przez dwór angielski Jerzego IV. Obecny zakon istnieje właściwie dopiero od roku 1837, gdy Sir Henry Dymoke został Wielkim Przeorem wówczas jeszcze nie tak licznej organizacji i zwrócił się do Wielkiego Komtura zakonu maltańskiego, hr. Filipa de Colloredo-Mansfeld (rządy: 1845-1864) o uznanie przeoratu angielskiego jako członka społeczności joannitów, czego mu odmówiono. Przeorat ogłosił po otrzymaniu odmowy niepodległość jako The Sovereign and Illustrious Order of Saint John of Jerusalem, Anglia, nie posiadając jednak jeszcze protektoratu królewskiego.
W latach 60.i 70. XIX wieku zakon brytyjski uzyskał wielu wpływowych członków, jak księcia Manchesteru (Wielkiego Przeora od 1861), za rządów którego zorganizowano pierwszy korpus ambulansów konnych, księcia Walii - późniejszego króla Edwarda VII i jego żonę księżną Aleksandrę i innych arystokratów i polityków.
Największy sukces brytyjskich joannitów miał miejsce w roku 1888, gdy zakon uznany został przez królową Wiktorię i otrzymał potwierdzone pzez nią statuty. Od tej chwili panujący w Wielkiej Brytanii monarcha (obecnie:Elżbieta II) jest automatycznie suwerenną głową zakonu. Zakon jest rządzony w imieniu monarchy przez Wielkiego Przeora (obecnie: Ryszard ks. Gloucester, kuzyn królowej). Posiada sześć klas, od posiadaczy Wielkiego Krzyża do giermków, z rozróżnieniem rycerzy i dam z prawa (pochodzenia szlacheckiego) i honorowych (nieszlachciców). Zakon maltański uznał brytyjski zakon joannitów dopiero w roku 1963. Zakon brytyjski posiada dependencje także poza Europą: w Australii, Kanadzie, Nowej Zelandii i w USA.
W latach 60. i 70. XX wieku w USA działał także założony przez grupę zwolenników wygnanego i żyjącego w USA króla Jugosławii, Piotra II, prawosławny Zakon św. Jana z Jerozolimy, mianujący się ekumenicznym. Piotr II ogłosił się jego protektorem, ale zakon nie został uznany ani przez Przymierze (zob. niżej), ani przez zakon maltański i rozpadł się po śmierci króla (1970). Także głównie w USA działa prawosławny rosyjski zakon joannicki, założony w r. 1908, nieuznany przez Maltańczyków i Przymierze.
[edytuj] Przymierze Zakonów św. Jana Jerozolimskiego
Członkami tego ewangelickiego Przymierza są zakon brytyjski i niemiecki - (dawna komturia brandenburska) i jej dependencje w Austrii, Finlandii, Francji, Szwajcarii i na Węgrzech, oraz niepodległe protestanckie zakony joannitów w Holandii i Szwecji.
W roku 1974 z inicjatywy joannitów katolickich stworzono w Rzymie "Komitet Zakonów św. Jana Jerozolimskiego" - gdzie pięć uznanych i legitymowanych zakonów joannickich współpracuje w celu zwalczania samozwańczych "zakonów" przybierających miano i godło Zakonu św. Jana z Jerozolimy.
[edytuj] Insygnia
Krzyż zakonników w ogólnej swej formie opisany jest w artykule joannici (zakon katolicki). W zakonie protestanckim istnieją odmiany narodowe: krzyż komturii brandenburskiej i podległych jej organizacji spoza Niemiec ma między swymi ramionami złote ukoronowane orły pruskie; krzyż w Wielkiej Brytanii i innych krajach anglosaskich ma między ramionami kroczące na lewo. ukoronowane złote lwy brytyjskie; krzyż używany w Szwecji ma tam złote snopki, herb Wazów. Krzyż prawosławnego serbskiego zakonu św. Jana miał między ramionami białe dwugłowe orły serbskie, krzyż nieuznanego rosyjskiego Przeoratu ma między ramionami czarne dwugłowe orły rosyjskie.
Cesarz Wilhelm II nakazał zaprojektować dla siebie jako nominalnego zwierzchnika komturii brandenburskiej specjalne, nie przewidziane przez statuty insygnia (nosił je zawsze i został z nimi pochowany): wielkich rozmiarów krzyż zakonny, zawieszony na mieczu skrzyżowanym z buławą marszałkowską, ze złotą koroną królewską nad nimi.
[edytuj] Bibliografia
- Georg von Alten, Handbuch für Heer und Flotte, tom V, Berlin 1913
- Hjalmar Bergstrand, Johanniterordens historia, Stockholm 1922
- Robert M. Clark, The Evangelical Knights of St. John. A History of the Bailwick of Brandenburg, Dallas 2003
- Albrecht von Winterfeld, Geschichte des ritterlichen Ordens St. Johannis, mit besonderer Berücksichtigung der Balley Brandenburg, Berlin 1859
[edytuj] Zobacz też
- Najczcigodniejszy Zakon Szpitala św. Jana z Jerozolimy - Wspólnota Brytyjska
- Ortodoksyjny Zakon Szpitalników św. Jana z Cypru
[edytuj] Linki zewnętrzne
- http://www.allianceofstjohn.org/ Strona Przymierza Zakonów św. Jana Jerozolimskiego
- http://www.johanniterorden.de/ Strona zakonu niemieckiego
- http://www.orderofstjohn.org/ Strona zakonu brytyjskiego
- http://www.johanniterorden.se/ Strona zakonu szwedzkiego
- http://www.johanniterorde.nl/ Strona zakonu holenderskiego
- http://www.johanniterorden.at/ Strona komturii austriackiej zakonu niemieckiego
