John Stuart Mill
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach. |
| John Stuart Mill 1806 - 1873 |
|
 |
|
| Narodowość | Anglik |
| Kierunek | Ekonomia klasyczna Liberalizm Utylitaryzm Naturalizm |
John Stuart Mill (ur. 20 maja 1806 w Pentonville, Londyn, Anglia, zm. 8 maja 1873 w Awinion, Francja) angielski filozof, politolog i ekonomista. W filozofii był pierwotnie kontynuatorem tradycji utylitaryzmu, by później przejść na pozycje naturalistyczne. W politologii i ekonomii był teoretykiem i piewcą liberalizmu. Uważany jest za twórcę liberalizmu demokratycznego. Żonaty z Harriet Taylor Mill, z którą wspólnie napisali "Poddaństwo kobiet" – jedną z najważniejszych krytyk nierówności płci.
Spis treści |
[edytuj] Życie i dzieło
Urodził się w Londynie. Jego ojciec James Mill był jednym z twórców utylitaryzmu i wychowywał syna w duchu tego systemu filozoficznego. Ojciec wychowywał go sam, separując Johna niemal całkowicie od otoczenia. Od najmłodszych lat narzucił synowi ostry reżim wychowawczy, który koncentrował się na jego edukacji i niemal całkowicie ignorował jego rozwój fizyczny i emocjonalny. John w wieku 17 lat zaczął pracować w India House - urzędzie sprawującym nadzór na Indiami, którym to urzędem kierował jego ojciec. Pracował w tym departamencie aż do emerytury, stając się w końcu jego szefem.
W wieku 18 lat John został jednym z założycieli Towarzystwa Utylitarian, w którym intensywnie działał aż do 23 roku życia. W wieku 21 lat John przeżył ciężkie załamanie nerwowe i psychiczne, z którego wyciągnęła go Harriet Taylor, z którą później związał się na stałe, a po śmierci jej męża oficjalnie poślubił. Po okresie załamania wyzwolił się spod wpływu ojca i napisał swoje pierwsze dzieło "Autobiografię", które stało się bestselerem.
Mill interesował się ekonomią i polityką, tworząc podstawy współczesnego liberalizmu. Pod koniec życia stał się nieformalnym liderem Partii Liberalnej. Z ramienia tej partii był przez dwie kadencje członkiem Izby Gmin brytyjskiego parlamentu.
Jego najważniejsze dzieło filozoficzne to "System logiki dedukcyjnej i indukcyjnej" (System of Logic, Ratiocinative and Inductive), zaś najważniejsze dzieła polityczno-ekonomiczne to "O wolności" (On Liberty) i "Uwagi o rządzie reprezentatywnym" (Considerations on Representative Government) oraz "Poddaństwo kobiet" (The Subjection of Women, 1887)[1]
[edytuj] Poglądy filozoficzne
Poglądy filozoficzne Johna Milla dzielą się na dwa okresy. We wczesnym okresie był on zdecydowanym zwolennikiem utylitaryzmu i kontynuatorem brytyjskiego empiryzmu. Jego najważniejsze dzieło tego okresu to "System of Logic, Ratiocinative and Inductive", w którym sprecyzował i przystosował koncepcję empirycznej teorii poznania do zastosowania w ramach utylitaryzmu. Kilka myśli zawartych w tym dziele stało się podstawą współczesnej logiki matematycznej. Były to:
- pierwsza próba uściślenia pojęć tradycyjnej logiki Arystotelesa, w formie diagramów, schematów i oznaczeń symbolicznych,
- koncepcja odejścia od "magicznego" traktowania logiki i matematyki na rzecz poglądu, że są to swoiste "metajęzyki", które można w dowolny, ale nie sprzeczny sposób przystosowywać do potrzeb użytkownika,
- próba uporządkowania zasad rozumowania indukcyjnego w postaci tzw. kanonów Milla.
W drugim okresie poglądy Johna Milla przeszły (w dużym stopniu na skutek kontaktu z dziełami Comte'a) w teorii poznania bardziej na pozycje naturalistyczne, a w etyce zbliżył się do pozycji neokantowskich.
[edytuj] Logika
Wychodząc ze stanowiska empiryzmu, Mill uznawał, że pojęcia ogólne nie są nam poznawczo dane bezpośrednio lecz są poprzedzane jakimś doświadczeniem. Doświadczenia zaś są zawsze doświadczeniami jednostkowymi, stąd tylko dzięki rozumowaniu indukcyjnemu możemy dojść do twierdzeń ogólnych. Dedukcja, jako kolejny sposób aktywności poznawczej człowieka jest według Milla jak najbardziej możliwa, lecz jest wtórna wobec indukcji, ponieważ indukcja wywodzi twierdzenia ogólne, które następnie stanowią pożywkę dla dedukowania kolejnych twierdzeń[1]. Ze względu na uprzywilejowany stosunek do poznania indukcyjnego J.S. Mill podjął wysiłek opracowania specjalnych metod, których zastosowanie prowadziłoby do zdobycia pewnych sądów na drodze indukcji. Metody te weszły do historii logiki i metodologii nauki pod nazwą kanonów Milla, są to kanony “jednej zgodności”, “jednej różnicy”, “reszty”, “zmian towarzyszących” oraz “zgodności i różnicy”. Tak specyficzna dla klasycznej logiki opozycja między wiedzą indukcyjna i dedukcyjną prowadziła również do nieklasycznego spojrzenia J.S. Milla na nauki hipotetyczno-dedukcyjne. Zgodnie z przyjętym stanowiskiem niemożliwe jest uzasadnienie istnienia twierdzeń pierwotnych, którym przysługuje predykat oczywistości, ponieważ nawet najbardziej intuicyjne prawa matematyczne mają swoje ugruntowanie w doświadczeniu rzeczy jednostkowych.
[edytuj] Poglądy ekonomiczno-polityczne
W politologii John Mill był kontynuatorem demokratycznej i liberalnej myśli w duchu Johna Locke'a. Jego najważniejszym dokonaniem było dostrzeżenie zagrożeń dla demokracji (i ogólnie wolności obywatelskiej) ze strony jej samej. John Mill studiując historię rewolucji francuskiej a także historię funkcjonowania demokracji w USA, dostrzegł że systemy demokratyczne mają często tendencję do przekształcania się w "dyktaturę większości". "Dyktatura" taka powoduje blokowanie zmian oraz krystalizowania się i wyrażania odmiennych od większościowych poglądów. Proces ten może następować na dwa sposoby:
- Na drodze politycznej: W sytuacji, gdy w kraju demokratycznym pewna partia zdobywa trwałą i długotrwałą przewagę, ma ona tendencję do monopolizowania władzy przez przejmowanie kontroli nad informacją i obsadzanie kluczowych stanowisk swoimi zwolennikami.
- Na drodze ekonomicznej: Przez powstawanie monopolistycznych przedsiębiorstw, które poprzez korupcję i lobbing przejmują "po cichu" faktyczną władzę i zamieniają instytucje przedstawicielskie oraz rząd w struktury fasadowe.
Oba te mechanizmy mogą mieć miejsce jednocześnie.
Widząc te zagrożenia Mill postulował, aby do konstytucji pisanej w duchu Locke'a wprowadzić dodatkowe zapisy gwarantujące podstawowe wolności obywatelskie oraz uniemożliwiające monopolizację władzy. Do tych podstawowych wolności John Stuart Mill zaliczał:
- wolność zgromadzeń, zrzeszania się i tworzenia grup nacisku;
- wolność wygłaszania publicznie swoich poglądów - czyli zakaz cenzury;
- gwarantowanie prawa do bycia "mniejszością" - czyli zakaz prześladowania w jakikolwiek sposób osób o innych niż większość poglądach.
Z kolei jako zabezpieczenia prawne przed monopolizacją władzy Mill proponował:
- proporcjonalne, a nie większościowe wybory do ciał przedstawicielskich;
- stworzenie "niezależnego korpusu urzędniczego" - czyli apolitycznych stanowisk w administracji rządowej, które nie podlegałyby wpływom politycznym; członkowie tego korpusu powinni być wybierani przez konkursy i wykonywać tylko takie polecenia polityków, które są zgodne z prawem oraz alarmować opinię publiczną bądź odmawiać ich wykonywania, jeśli są sprzeczne z prawem;
- prawo antymonopolowe - czyli udzielenie rządowi prawa do rozbijania niebezpiecznych monopoli w gospodarce.
W kwestii ekonomicznej idee J.S. Milla nie są jednoznaczne. Choć wywodził się z tradycji przyjmującej nieograniczony leseferyzm, Mill wielokrotnie staje na stanowisku swego rodzaju interwencjonizmu. Choć zasadniczo opowiada się za gospodarką, w której państwo jako tzw. "nocny stróż", miałoby za zadanie jedynie tworzyć odpowiedni mikroklimat dla swobodnych inicjatyw gospodarczych, uznaje, że rozwiązanie to, jak wspomniano wyżej, może prowadzić do tworzenia niebezpiecznych monopoli, a co za tym idzie zanegowaniu prawa do swobodnej działalności każdego obywatela. Innymi słowy, J.S. Mill zauważa, że stosowanie zasady laissez-faire w ścisłym tego słowa znaczeniu prowadzi, bądź może prowadzić do zachwiania swobodnej konkurencji.
Niektórzy krytycy Milla zauważali, że środki te są nieskuteczne. Jeśli większość będzie chciała wprowadzić monopol na władzę to będzie mogła go zaprowadzić metodą drobnych zmian. Zatem demokracja funkcjonuje poprawnie tylko w tych krajach, w których większość świadomie rezygnuje z osiągania monopolu w imię samej demokracji.
[edytuj] Poparcie dla feminizmu
Zaangażowanie Milla dla postulatów feminizmu zaczęło się, gdy w 1827 poznał Harriet Taylor, propagującą prawa kobiet i równouprawnienie. W czasie wykonywania mandatu poselskiego (1865-1868) był pierwszym posłem w historii domagającym się dla kobiet prawa głosowania w wyborach. Wpływ poglądów Harriet był znaczący, co Mill podkreślił w swoim dziele On Liberty oraz w napisanej w 1869 wspólnie z żoną książce The Subjection of Women (Poddaństwo kobiet), analizującej przyczyny i konsekwencje podporządkowania kobiet mężczyznom. W tym dziele Mill głosił, że kobiety intelektualnie są równe męzczyznom i przysługują im takie same prawa. Ograniczanie dostępu kobiet do nauki, handlu i pracy zawodowej Mill uznał za nielogiczne i szkodliwe dla społeczeństwa. Mill był przewodniczącym "Women's suffrage society" ("Towarzystwa na rzecz prawa głosu dla kobiet").
[edytuj] Bibliografia
- Pisarstwo J.S. Milla
- Mill J.S. Utylitaryzm. O wolności, przeł. Maria Ossowska, Amelia Kurlandzka, Warszawa 2006.
- Mill J.S. System logiki dedukcyjnej i indukcyjnej, przeł. Cz. Znamierowski, Warszawa 1962.
- Mill J.S. Zasady ekonomii politycznej, przeł. E. Taylor, Warszawa 1966.
- Mill J.S. O rządzie reprezentatywnym. Poddaństwo kobiet, przeł. G. Czernicki, Kraków 1995.
- Mill J.S. Autobiografia, Warszawa 1882.
- pozostałe
- Berlin I. Cztery eseje o wolności, przeł. H. Bartoszewicz, Poznań 2000.
- Bobbio N. Liberalizm i demokracja, przeł. P. Bravo, Kraków 1988.
- Czarnota A. J. S. Mill. Studium z dziejów liberalizmu politycznego, Toruń 1986.
- Gray J. Liberalizm, Kraków 1994.
- Hudzik J. P. Wykłady z filozofii polityki, Lublin 2002.
- Kotarbiński T. Utylitaryzm w etyce Milla i Spencera, Kraków 1915.
- Ludwikowski R. J .S. Mill, Warszawa 1979.
- Rau Z. Liberalizm. Zarys myśli politycznej XIX i XX w., Warszawa 2000.
- Szacki J. John Stuart Mill: wolność i indywidualność [w:] Antynomie wolności, red. M. Drużkowski, K. Sokół, Warszawa 1956.
- Chmielewski A. Społeczeństwo otwarte czy wspólnota? : filozoficzne i moralne podstawy nowoczesnego liberalizmu oraz jego krytyka we współczesnej filozofii społecznej, Wrocław 2001.
Przypisy
- ↑ Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. T. 3, Filozofia XIX wieku i współczesna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, ss. 34-35. ISBN 83-01-14466-1.
