Kałmucja
Z Wikipedii
|
|||||
 Położenie w Federacji Rosyjskiej |
|||||
|---|---|---|---|---|---|
| Państwo | Federacja Rosyjska | ||||
| Status polityczny | republika | ||||
| Stolica | Elista | ||||
| prezydent | Kirsan Ilumżynow | ||||
| wiceprezydent | Walerij Bogdanow | ||||
| Język urzędowy | rosyjski, kałmucki | ||||
| Powierzchnia | 74 721,3 km² | ||||
| Liczba ludności (2008) | 286 817 | ||||
| Gęstość zaludnienia | 3,8 osób/km² | ||||
 |
|||||
| Strefa czasowa | 2 rosyjska strefa czasowa (czas moskiewski) UTC +3:00 | ||||
Kałmucja (ros. Калмыкия, kałm. Хальмг Таңһч), pełna nazwa: Republika Kałmucji (ros. Республика Калмыкия, kałm. Хальмг Таңһчин балһсн) - autonomiczna republika w Federacji Rosyjskiej.
Spis treści |
[edytuj] Geografia
[edytuj] Położenie i powierzchnia
Kałmucja położona jest na południowo-wschodnich krańcach europejskiej części Rosji. Od południa graniczy z Krajem Stawropolskim, od południowego zachodu - z Dagestanem, od północy - z obwodem wołgogradzkim, od północnego wschodu - z obwodem astrachańskim, a od zachodu - z obwodem rostowskim. Na kilkudziesięciokilometrowym odcinku kraj ma dostęp do Morza Kaspijskiego.
Maksymalna rozciągłość regionu z północy na południe to 448 km, ze wschodu na zachód - 423 km.
Kałmucja zajmuje powierzchnię 75,9 tys. km². Większość tego obszaru leży w strefie stepów, półpustyń i pustyń.
Kraj położony jest na obszarze od 44°50' do 40°10' długości geograficznej wschodniej i od 41°40' do 47°35' szerokości geograficznej północnej.
Na terenie Kałmucji wydziela się trzy strefy przyrodniczo-gospodarcze: zachodnią, centralną i wschodnią. Najkorzystniejsze warunki klimatyczno-glebowe występują w strefi zachodniej. Najważniejszą jej część stanowią obszary tzw. czarnych ziem.
[edytuj] Ukształtowanie powierzchni
Zdecydowana większość powierzchni kraju ma charakter równinny, jedynie miejscami krajobraz jest łagodnie pafałdowany. Większość terytorium kraju leży na Nizinie Nadkaspijskiej, której część stanowi położona poniżej poziomu morza depresja.
[edytuj] Strefa czasowa
Kałmucja leży w strefie czasu moskiewskiego.
[edytuj] Hydrografia
Z powodu suchego klimatu rzek na terenie kraju jest mało i są zwykle niewielkie; niektóre z nich napełniają się wodą tylko w okresie opadów. W północno-wschodniej części regionu płynie Wołga - najdłuższa rzeka Europy, jednak dostęp do niej Kałmucja ma bardzo ograniczony, bo jedynie na 12-kilometrowym odcinku. Innymi większymi rzekami są Kuma i Wschodni Manycz.
Kałmucja ma dostęp do Morza Kaspijskiego; strefa wód terytorialnych obejmuje ok. 1,4 tys. km². Poza tym jezior jest niewiele, największe z nich to Manycz-Gudiło, Jezioro Sarpińskie i zespół Jezior Sostyńskich.
[edytuj] Zasoby naturalne
Głównymi zasobami naturalnymi Kałmucji są węgiel kamienny, ropa naftowa i gaz ziemny. Te dwa ostatnie są częścią tzw. złóż kaspijskich.
[edytuj] Klimat
Kałmucja leży w strefie klimatu umiarkowanego kontynentalnego skrajnie suchego. Jego lokalna odmiana charakteryzuje się chłodną, mało śnieżną zimą i upalnym, suchym latem. Zimą nieco zimniej jest w głębi lądu, a cieplej w pobliżu Morza Kaspijskiego Średnia temperatura powietrza w styczniu to ok. −7 - −9°C w południowej i południowo-wschodniej części kraju i −10°C - −12°C na północy. Niekiedy temperatura może spadać nawet do −35°C - −37°C. Latem (w lipcu przeciętna temperatura wynosi ok. +24°C (zależnie od regionu 23,5°C - 25,5°C). Niekiedy temperatury sięgają nawet 40 - 44°C.
Klimat Kałmucji charakteryzuje się małą ilością opadów; większość obszaru kraju otrzymuje rocznie ok. 210-340 mm opadów; w najbardziej suchych rejonach części wschodniej kraju średnio jest to zaledwie ok. 170 mm rocznie, zaś na zachodnich regionu więcej - nawet do 400 mm. Największe nasilenie opadów ma miejsce w maju i czerwcu.
W Kałmucji występuje wiele słonecznych dni. Średnioroczne nasłonecznienie wynosi tutaj 2180-2250 godzin, co daje 182-186 dni
Cechami charakterystycznymi kałmuckiego klimatu są częste susze, oraz gorące, suche wiatry stepowe, które w ciepłej porze roku wieją nawet przez 120 dni.
Długość okresu wegetacyjnego to ok. 240-275 dni (dla porównania - w Polsce ok. 180-210 dni).
[edytuj] Świat roślinny
Obszar Kałmucji znajduje się w w przeważającej części w strefie półpustyń. Dominuje roślinnośc typowa dla tego typu formacji roślinnej - rzadkie, zwykle kolczaste krzewy, odporne na suszę gatunki trawy i inne suchorośla; na bardziej wilgotnych obszarach rozwijają się gatunki typowe dla suchych stepów. W zachodnich skrawkach kraju, gdzie klimat jest wilgotniejszy, naturalna roślinność ustąpiła miejsca gatunkom uprawnym, głównie zbożom.
W Kałmucji praktycznie nie ma drzew i obszar ten uchodzi za najbardziej bezdrzewną część Rosyjskiej Federacji.
[edytuj] Fauna
Zwierzęcy świat Kałmucji jest średnio urozmaicony. W karu żyje ok. 60 gatunków dzikich ssaków, 130 gatunków ptaków gniazdujących (z czego ponad 50 jest gatunkami stałymi, nieodlatującymi na zimę), 20 gatunków gadów i 3 - płazów.
Spośród gatunków zamieszkujących kraj wiele jest zagrożonych wyginięciem i podlega ochronie (np. 23 spośród gatunków ptaków). Charakterystycznym gatunkiem ssaka jest antylopa suhak, której liczebność jeszcze niedawno w Kałmucji wahała się od 270 tys. do 400 tys. osobników, a ostatnio znacznie spadła i zwierzę to stało się zagrożone wyginięciem.
[edytuj] Gospodarka
Budżet republiki wynosi ok. 100 mln. dolarów (USA)
Na terenie kraju wydobywa się rocznie ok. 200 tys. ton ropy naftowej. Ponadto ważnymi dla gospodarki kopalinami są gaz ziemny i węgiel kamienny.
Istotne znaczenie ma rolnictwo. Grunty orne znajdują się głównie w zachodniej, mniej suchej części kraju. Mimo niezbyt sprzyjających warunków klimatycznych uprawia się tutaj m.in. zboża, ziemniaki, warzywa. W 2000 r. łączna produkcja wszystkich zbóż wyniosła 228 tys. ton, w 2001 r. - 406 tys. ton, a w 2002 r. - 432 tys. ton.
Duże znaczenie ma też hodowla, zwłaszcza owiec. Rocznie pozyskuje się z nich ok. 9 tys. ton wełny.
Przemysł skoncentrowany jest głównie w Eliście; w innych miastach i osiedlach istnieją jedynie niewielkie zakłady (np. spożywcze ukierunkowane na zaspokajanie lokalnych potrzeb.
[edytuj] Podział administracyjny
Pod względem administracyjnym z obszaru kraju wydzielona jest jego stolica, stanowiąca osobny rejon miejski. Pozostała powierzchnia podzielona jest na 13 rejonów.
| Rejon | liczba mieszkańców |
ośrodek administracyjny |
|---|---|---|
| miasto Elista | 107.102 | --- |
| Celinny | 19.544 | Troickoje |
| Czernoziemielski | 13.009 | Komsomolskij |
| Gorodowikowski | 18.298 | Gorodowikowsk |
| Iki-Burulski | 11.269 | Iki-Buruł |
| Jaszałtiński | 17.458 | Jaszałta |
| Jaszkulski | 15.214 | Jaszkul |
| Justiński | 10.507 | Cagan Aman |
| Kietczenierowski | 10.587 | Kietczeniery |
| Łagański | 19.982 | Łagań |
| Małodierbietowski | 10.326 | Małyje Dierbiety |
| Oktiabrski | 9.201 | Bolszoj Caryn |
| Prijutnieński | 11.987 | Prijutnoje |
| Sarpiński | 14.191 | Sadowoje |
[edytuj] Demografia
Kałmucję zamieszkuje 288.675 osób (2005 r.). Mimo dodatniego przyrostu naturalnego liczba mieszkańców spada (w 2002 r. żyło tutaj jeszcze 292.410 osób), a to za sprawą emigracji mieszkańców w poszukiwaniu pracy do innych części Rosji. Ponieważ wyjeżdżają głównie osoby narodowości rosyjskiej, ich udział w populacji systematycznie się zmniejsza; wzrasta tym samym udział Kałmuków, którzy po raz pierwszy od lat 30. stanowią bezwzględną większość mieszkańców kraju.
Z powodu niekorzystnych warunków klimatycznych obszar republiki jest słabo zaludniony; średnia gęstość zaludnienia to niespełna 4 os./km², przy czym istnieją duże różnice między poszczególnymi częściami kraju: część zachodnia jest zasiedlona gęściej, zaś półpustynne tereny na wschodzie są niemal bezludne.
Ponad 1/3 populacji żyje w stolicy kraju - Eliście.
[edytuj] Statystyki demograficzne
- Ludność ogółem: 292.410 (2002 r.)
- Ludność wg miejsca zamieszkania:
- ludność miejska: 129.539 (44,3%)
- ludność wiejska: 162.871 (55,7%)
- Ludność wg płci:
- mężczyźni: 140.097 (47,9%)
- kobiety: 152.313 (52,1%)
- liczba kobiet przypadająca na 1000 mężczyzn: 1.087
- Ludność wg wieku:
- przeciętny wiek: 33,0 lat
- przeciętny wiek w miastach: 32,0 lat
- przeciętny wiek na wsiach: 33,8 lat
- przeciętny wiek mężczyzny: 31,2 lat
- przeciętny wiek kobiety: 34,7 lat
- Liczba gospodarstw domowych ogółem: 90.464 (zamieszkanych przez 289.816 osób)
- Liczba gospodarstw domowych w miastach: 40.885 (zamieszkanych przez 128.564 osób)
- Liczba gospodarstw domowych na wsiach: 49.579 (zamieszkanych przez 161.252 osób)
- Średnia długość życia:
- mężczyźni: 59,6 lat (przeciętna dla całej Rosji to 59,0 lat)
- kobiety: 72,4 lat (przeciętna dla całej Rosji to 72,2 lat)
- Przyrost naturalny (2005 r.)
- urodzenia: 3.788 (13,1‰)
- zgony: 3.350 (11,6‰)
- przyrost/ubytek naturalny: +388 (1,5‰)
[edytuj] Narodowości
Większość populacji republiki stanowią Kałmucy; dużą grupą są także Rosjanie. Wg wyników spisu powszechnego z 2002 r. na terenie republiki żyją:
- Kałmucy: 155.938 osób (53,3%)
- Rosjanie: 98.115 osób (33,6%)
- Dargijczycy: 7.295 osób (2,5%)
- Czeczeni: 5.979 osób (2,0%)
- Kazachowie: 5.011 osób (1,7%)
- Turcy: 3.124 osób (1,1%)
- Ukraińcy: 2.505 osób (0,9%)
- Awarowie: 2.305 osób (0,8%)
- Niemcy: 1.643 (0,6%)
- pozostali: (ok. 0,5%)
Zmiany liczby przedstwawicieli głównych narodów i proporcji między mini na przestrzeni lat:
| 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kałmucy | 107.026 (75,6%) | 107.315 (48,6%) | 64.882 (35,1%) | 110.264 (41,1%) | 122.167 (41,5%) | 146.316 (45,4%) | 155.938 (53,3%) |
| Rosjanie | 15.212 (10,7%) | 100.814 (45,7%) | 103.349 (55,9%) | 122.757 (45,8%) | 125.510 (42,6%) | 121.531 (37,7%) | 98.115 (33,6%) |
| pozostali | 19.356 (13,7%) | 12.555 (5,7%) | 16.626 (9,0%) | 34.972 (13,0%) | 46.850 (15,9%) | 54.732 (17,0%) | 38.357 (13,1%) |
[edytuj] Religie
Religią wyznawaną przez największą grupę mieszkańców republiki jest buddyzm, który jest tradycyjnym wyznaniem Kałmuków. Kałmucja jest największym w Europie skupiskiem wyznawców tej religii. Drugą ważną wyznaniową na terenie republiki są prawosławni, rekrutujący się głównie spośród Rosjan. Po czasach przymusowej ateizacji w okresie ZSRR pozostała spora grupa niewierzących. Istnieją także niewielkie grupy wyznawców innych religii, m.in różnych odłamów protestantyzmu.
[edytuj] Miasta i osiedla
miasta i największe osiedla typu miejskiego (2002 r.)
| Nazwa | Nazwa rosyjska | Liczba miesz- kańców (w tys.) |
|---|---|---|
| Elista | Элиста | 103,3 |
| Łagań | Лагань | 14,3 |
| Gorodowikowsk | Городовиковск | 10,5 |
| Troickoje | Троицкое | 10,3 |
| Jaszkul | Яшкуль | 7,4 |
| Sadowoje | Садовое | 6,5 |
| Małyje Dierbiety | Малые Дербеты | 6,0 |
| Cagan-Aman | Цаган-Аман | 5,9 |
| Prijutnoje | Приютное | 5,8 |
| Bolszoj Caryn | Большой Царын | 5,1 |
[edytuj] Historia
Teren dzisiejszej Kałmucji w przeszłości zamieszkiwały różne koczownicze ludy. Do XVII i XVIII wieku większość terenów tego kraju zajmowali tureccy Nogajowie.
Kałmucy wywodzą się od mongolskich Ojratów i do końca XVIII w zamieszkiwali na terenach zachodnich Chin (Dżungaria) i częściowo Mongolii. Pod koniec XVII w. część Ojratów wywędrowała z dawnej ojczyzny na zachód i w początku XVIII w. dotarła nad Morze Kaspijskie. Kałmucy wyparli okolic dolnej Wołgi Nogajów i zajęli stepowe obszary między rzekami Don i Jaik (dzisiejszy Ural), a następnie na terenach tych utworzyli Chanat kałmucki, obejmujący znacznie większe tereny niż dzisiejsza Kałmucja.
W 1771 r., pod naporem rosyjskim większość Kałmuków postanowiła wrócić do dawnej ojczyzny; w czasie tej wędrówki znaczna część zginęła, natomiast ok. 13 tys. rodzin pozostało na terenie Kałmucji i podporządkowało się rosyjskiemu gubernatorowi.
W 1920 r. Kałmucy w ramach polityki korienizacji otrzymali ograniczoną autonomię w obrębie Związku Radzieckiego - Kałmucki Obwód Autonomiczny, przekształcony w 1935 r. w Kałmucką Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką. Ze zmianą nazwy wiązało się poszerzenie sfery autonomii.
W 1943 r. Józef Stalin zdecydował o rozwiązaniu Kałmuckiej ASRR i wysiedleniu Kałmuków na wschód: Kraju ałtajskiego i krasnojarskiego oraz obwodów: omskiego i nowosybirskiego, skąd powrócili po jego śmierci, w latach 1957-1959. Przyczyną represji wobec Kałmuków był fakt, iż w czasie II wojny światowej ok. 5 tys. przedstawicieli tej narodowości służyło we wspomagającym Niemców Korpusie kawalerii kałmuckiej. Po powrocie Kałmuków do ojczyzny, w 1957 r. utworzono ponownie Kałmucki OA, a rok później - Kałmucką ASRR.
W 1991 Kałmucka ASRR została przekształcona w Republikę Kałmucji. 31 marca 1992 podpisano nowy układ o stowarzyszeniu z Federacją Rosyjską.
[edytuj] Polityka
Kałmucja posiada autonomię w ramach Federacji Rosyjskiej.
Akty lokalnego prawa muszą być zgodne z prawodawstwem ogólnorosyjskim. Władzę sprawuje lokalny parlament, na czele władzy wykonawczej państwa stoi prezydent, którym jest znany kałmucki szachista Kirsan Ilumżynow, piastujący tę funkcję od 1993 r.
[edytuj] Języki
Na terenie Kałmucji równouprawnionymi językami urzędowymi są język kałmucki i rosyjski. Oznacza to, iż wszelkie akty prawne muszą być publikowane w obu językach. Język kałmucki jest także nauczany w szkołach. W praktyce, z uwagi na ograniczony zasięg języka kałmuckiego (niespełna 200 tys. mówiących) większe znaczenie ma rosyjski, będący ogólnopaństwowym językim urzędowym, używanym przez blisko 200 mln osób.
[edytuj] Tablice rejestracyjne
Tablice pojazdów zarejestrowanych w Kałmucji mają oznaczenie 08 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona autonomicznego rządu (w języku rosyjskim)
- Oficjalna strona autonomicznego rządu (w języku angielskim)
