Karol Świerczewski

Z Wikipedii

Karol Świerczewski ps. Walter, doktor nauk wojskowych, (ur. 22 lutego 1897 w Warszawie^[1], zginął 28 marca 1947 pod Jabłonkami koło Baligrodu) – działacz komunistyczny sowiecki i hiszpański. Generał broni Ludowego Wojska Polskiego, generał major Armii Czerwonej, członek CBKP i KC PPR.

Spis treści 1 Biografia 1.1 W Rosji sowieckiej 1.2 W Hiszpanii 1.3 W wojnie z Niemcami 1.4 Polski generał 1.5 Śmierć 1.6 Legenda 2 Podsumowanie 3 Zajmowane stanowiska 4 Bibliografia 5 Linki zewnętrzne 6 Przypisy

[edytuj] Biografia

Urodził się w Warszawie przy ulicy Kaczej na Woli w rodzinie robotniczej. Uczęszczał do szkoły powszechnej, w której skończył dwie klasy. W 1915 pracował w warszawskich zakładach Gerlacha^[2] jako pomocnik tokarza. Po wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1915 ewakuowany w głąb Rosji, początkowo do Kazania, następnie do Moskwy.

Według przyjętego w PRL życiorysu był członkiem SDKPiL. Od stycznia 1916 pracował w moskiewskiej fabryce "Prowodnik" jako tokarz i metalowiec. W 1916 został powołany do armii rosyjskiej i wysłany na front. W 1917 wrócił z frontu do Moskwy i po wybuchu rewolucji październikowej wziął udział w walkach po stronie bolszewików, wstępując do 1 Moskiewskiego Oddziału Gwardii Czerwonej. Później wstąpił do Armii Czerwonej i walczył przeciwko oddziałom antybolszewickim w rejonie Moskwy.

[edytuj] W Rosji sowieckiej

W 1918 walczył z oddziałami "białych", m. in. oddziałom atamana Kaledina na Froncie Południowym. W pierwszą rocznicę rewolucji październikowej wstąpił do WKP(b), zostając komisarzem politycznym Armii Czerwonej. W listopadzie 1917 brał udział w tłumieniu antybolszewickiego powstania na Ukrainie^[2], dowodzonego przez gen. P. Skoropadskiego. W 1919 został dowódcą kompanii w 123 pułku strzelców Armii Czerwonej, którą dowodził podczas walk nad rzeką Doniec. Walczył przeciwko wojskom P. Krasnowa i A. Denikina. Za zasługi w tych walkach został mianowany dowódcą batalionu, a w 1920 odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru.

Podczas wojny polsko-bolszewickiej Świerczewski został na własną prośbę skierowany na Front Zachodni i walczył, jako dowódca 5 Batalionu 510 Pułku 57 Dywizji Strzeleckiej Armii Czerwonej, przeciw oddziałom Wojska Polskiego (m. in. starcia pod Rzeczycą, Kalinowicami i Mozyrzem). W czasie tych walk, w czerwcu 1920, został dwukrotnie ranny w bitwie pod Chobnoje.

W 1921 skierowano go na kurs do Wyższej Szkoły Piechoty, następnie został mianowany z ramienia WKP (b) komisarzem politycznym (w biografiach K. Świerczewskiego z okresu PRL podawano, iż był tam wykładowcą taktyki), na Kursie Czerwonych Komunardów. W guberni tambowskiej tłumił powstanie chłopskie pod dowództwem A. Antonowa, potem został skierowany do Wyższej Szkoły Piechoty Dowódców Pułków, którą ukończył w 1924. Po jej ukończeniu skierowano go na studia do Akademii Wojskowej im. Frunzego, którą ukończył w 1927.

Po ukończeniu Akademii Frunzego, Świerczewski objął funkcję szefa sztabu pułku kawalerii, a w 1929 mianowano go szefem IV Zarządu Sztabu Generalnego Armii Czerwonej. Funkcję tę pełnił do 1931 , a następnie był w dyspozycji Sztabu Generalnego do czasu wyjazdu do Hiszpanii w 1936. W tym okresie był komendantem szkoły Wojskowo-Politycznej i członkiem Sekcji Polskiej Międzynarodówki Komunistycznej, w której szkolono polskich komunistów wysyłanych następnie jako agentów GRU/NKWD na ziemie II Rzeczypospolitej.

[edytuj] W Hiszpanii

W latach 1936-1938 brał udział w wojnie domowej w Hiszpanii, pod pseudonimem generał Walter. Dowodził tam kolejno: XIV Brygadą Międzynarodową im. Marsylianki, Dywizją A i 35 Dywizją Międzynarodową. Nie objął jednak bezpośredniego dowództwa nad oddziałem, w którego skład wchodzili komuniści z Polski, tzw. Dąbrowszczaków (początkowo batalion, rozbudowany do XIII Brygady Międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego). W czasie walk w Hiszpanii brał udział w bitwach na Froncie Południowym, m. in. pod Montoro, Lopero i Percuną nieopodal Kordoby. W 1937 objął dowództwo nad tzw. Dywizją A (w jej składzie znajdowały się Brygada V i XIX), która walczyła w rejonie Madrytu. Następnie objął dowództwo 35 Dywizji Międzynarodowej w V Korpusie komunistycznej Hiszpańskiej Armii Ludowej. Wyróżnił się w ofensywie saragoskiej i podczas odwrotu na froncie aragońskim. Oprócz walk z oddziałami frankistowskimi, przeprowadzał czystki^[3] w szeregach ochotników międzynarodowych - rozstrzeliwując jeńców wojennych i własnych podwładnych.^[3]

W czerwcu 1938, otrzymał rozkaz powrotu do ZSRR, gdzie został oddany do dyspozycji Głównego Zarządu Kadr Ludowego Komisariatu Obrony (NKO). Następnie Świerczewski został odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru oraz Orderem Lenina. W tym okresie napisał pracę o działaniach Brygad Międzynarodowych na froncie saragoskim, za co otrzymał tzw. nagrodę stalinowską. Początkowo pozostawał w dyspozycji Zarządu Kadr Armii Czerwonej i w ramach fali "wielkiej czystki" został aresztowany wraz z bratem Maksymem. Uwolniony w 1940 powrócił do służby na stanowisko starszego wykładowcy katedry służby sztabów w Akademii Wojskowej im. Frunzego, które zajmował do 1941. W międzyczasie, w roku 1940 został mianowany generałem majorem Armii Czerwonej. Po powrocie z Hiszpanii, mimo represji awansował dalej. W okresie od stycznia do czerwca 1941 był komendantem kursu Grup Specjalnych w Akademii im. Frunzego. W Hiszpanii Świerczewski poznał i zaprzyjaźnił się z pisarzem Ernestem Hemingwayem.

[edytuj] W wojnie z Niemcami

Po rozpoczęciu wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941, został dowódcą 248 Dywizji Strzeleckiej na Froncie Zachodnim. Na skutek błędów i nieprawidłowego dowodzenia 248 Dywizja poniosła ciężkie straty, i została rozbita w listopadzie 1941 roku nad Wiaźmą, podczas manewru odwrotu. Straty były na tyle ciężkie, że po paru dniach z 10 000 żołnierzy podlegających Świerczewskiemu, przy życiu pozostało zaledwie 5^[4][5]. Dowództwo, widząc rażącą niekompetencję i pogłębiający się alkoholizm "Waltera" na dwa lata przesunęło go do szkolenia rezerw. Decyzję tę podjął marszałek Żukow, nie chcąc drażnić Stalina, który wcześniej osobiście zabiegał o przydzielenie Świerczewskiego do Armii Czerwonej^[4]. Fakt, iż K. Świerczewski większość rozkazów wydawał w stanie nietrzeźwości, co miało tragiczne konsekwencje dla żołnierzy, opisywał także Zygmunt Berling w swojej książce Wspomnienia (wydanej w 1990, dziesięć lat po śmierci Berlinga w 1980). Błędy dowódcze spowodowały, iż w 1942 został skierowany na tyły frontu, gdzie został dowódcą 43 Zapasowej Brygady Strzeleckiej w Syberyjskim Okręgu Wojskowym. Następnie, w okresie od lutego 1942 do czerwca 1943, był komendantem Kijowskiej Szkoły Oficerskiej.

[edytuj] Polski generał

W sierpniu 1943 Stalin skierował Waltera do organizowanych pod swym patronatem Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. 18 sierpnia 1943 przybył do obozu w Sielcach nad Oką jako zastępca dowódcy I Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. W styczniu 1944 został członkiem Centralnego Biura Komunistów Polskich w ZSRR.

W marcu 1944 awansował do stopnia generała dywizji WP i został mianowany zastępcą dowódcy 1 Armii Wojska Polskiego do spraw liniowych. Jego alkoholizm oraz lekceważenie życia i zdrowia podległych mu żołnierzy wywoływało liczne konflikty z gen. Zygmuntem Berlingiem, dowódcą 1 Armii WP. Częściowo z tego też względu odsunięty od dowodzenia, w okresie od sierpnia do września 1944 organizował 2. Armię WP, a następnie, w związku z planami rozbudowy Wojska Polskiego, w okresie październik-listopad 1944 roku organizował następną, 3. Armię WP, która jednak nie powstała z braku kadry oficerskiej.

W grudniu 1944 roku został dowódcą 2 Armii WP podczas tzw. operacji łużyckiej. Na jej czele brał udział w działaniach bojowych w forsowaniu Nysy Łużyckiej, na terenie Łużyc i Czech w kwietniu i maju 1945, gdzie znów wyróżnił się niekompetencją w dowodzeniu. Dzięki interwencji dowódcy Frontu, marszałka Iwana Koniewa, ściągnięciu posiłków radzieckich i przegrupowania pozostałych oddziałów polskich, 2 Armia WP uniknęła całkowitej klęski, jednak w bitwie pod Budziszynem (21 do 26 kwietnia 1945) z przebijającym się w kierunku Berlina zgrupowaniem wojsk niemieckich Grupa Armii Środek, powierzona dowództwu K. Świerczewskiego 2. Armia Wojska Polskiego poniosła porażkę. Operacja łużycka 2 Armii WP spowodowała olbrzymie^[2] straty wśród żołnierzy. W ciągu dwóch tygodni jej trwania, w kwietniu 1945, 2. Armia straciła 57 % swoich czołgów, a straty w ludziach wyniosły 4902 poległych, 2798 zaginionych bez wieści i 10 532 rannych, co stanowiło aż 27 % wszystkich strat poniesionych przez całe Ludowe Wojsko Polskie na froncie przez 20 miesięcy istnienia od października 1943 do maja 1945. Przyczyną niepowodzenia były błędy K. Świerczewskiego w dowodzeniu, spotęgowane m.in. nieustannym spożywaniem alkoholu^[2] i konfliktami z podwładnymi, którzy byli zmuszeni odmawiać wykonania części niedorzecznych rozkazów. Decyzje K. Świerczewskiego na polu walki, podejmowane pod wpływem alkoholu, kwestionował w szczególności gen. Aleksander Waszkiewicz.^[2]

Mimo iż dopuścił się błędów dowódczych i przyczynił się do klęski podległych mu oddziałów, 1 maja 1945 K. Świerczewski został mianowany generałem broni. Po wojnie był generalnym inspektorem osadnictwa wojskowego, później dowódcą Okręgu Wojskowego III w Poznaniu.

Polscy historycy wojskowości, C. Grzelak, H. Stańczyk i S. Zwoliński, w swojej monografii z 1993 (Bez możliwości wyboru. Wojsko Polskie na Froncie Wschodnim 1943-1945), wypowiadają się o stylu dowodzenia K. Świerczewskiego i jego sztabu bardzo krytycznie: "Winę za niepowodzenia i doznane straty ponosi dowództwo armii, a po części także dowództwa związków taktycznych i samodzielnych oddziałów. Nie potrafiły bowiem w trudnych momentach walki zachować prężności dowodzenia, a często podejmowały decyzje sprzeczne z podstawowymi zasadami walki. (...) Największa odpowiedzialność spada jednak bezpośrednio na dowódcę armii, który (...) dopuścił do samorzutnego rozerwania jej sił, a w obliczu rysującego się niebezpieczeństwa nie potrafił ich w porę skoncentrować w najważniejszym miejscu".

Od 14 lutego 1946 pełnił funkcję II wiceministra Obrony Narodowej. Od 1944 członka KC PPR. W latach 1944 - 1947 był posłem do Krajowej Rady Narodowej. 19 stycznia 1947, w wyniku sfałszowanych przez komunistów wyborów parlamentarnych, został posłem na Sejm Ustawodawczy. W czasie pełnienia tych funkcji realizował ściśle stalinowskie wytyczne^[3] polityczne, m. in. odmawiając prawa łaski żołnierzom Armii Krajowej skazanym na śmierć.^[3] Był także współodpowiedzialny za inne represje wobec żołnierzy AK.

[edytuj] Śmierć

W marcu 1947 wyjechał na inspekcję garnizonów wojskowych w Bieszczadach, gdzie trwały walki z partyzanckimi oddziałami UPA. Zginął 28 marca 1947 w potyczce pod Jabłonkami koło Baligrodu. Po śmierci powołano specjalną komisję, prowadzącą dochodzenie pod nadzorem A. Fejgina, J. Różańskiego i Głównego Zarządu Informacji. Według oficjalnej wersji, K. Świerczewski poległ w zasadzce zorganizowanej przez oddział UPA, sotnię "Bira". Faktycznie dokonała tego sotnia Stepana Stebelskiego "Chrina", która oczekując na transport zaopatrzenia natrafiła na inspekcję wojskową dowodzoną przez samego generała. Mimo to okoliczności jego śmierci wzbudzały i nadal wzbudzają sporo emocji i powodem licznych dywagacji. Komisja dochodzeniowa oficjalnie podała, iż K. Świerczewski zginął od dwóch kul - tymczasem na mundurze generała zachowanym w Muzeum Wojska Polskiego znajdują się ślady trzech kul, oraz dodatkowo ślad w tylnej części munduru będący efektem przebicia materiału prawdopodobnie przez bagnet wojskowy (lub inne ostre narzędzie). Część współczesnych historyków, prowadzących badania zwłaszcza w okresie po upadku komunizmu w Polsce w 1989, twierdzi że Świerczewski mógł zostać celowo poświęcony przez kierownictwo państwowe i partyjne, aby jego śmierć mogła stać się pretekstem do rozpoczęcia Akcji "Wisła", nie jest to jednak potwierdzone^[6]. Zastanawiającą okolicznością są małe straty po stronie WP w starciu (3 osoby dla porównania: w zasadzce zorganizowanej 1 kwietnia 1947 na tej samej drodze przez tę samą sotnię zginęło 30 z 32 wopistów).

[edytuj] Legenda

Po jego śmierci władze komunistyczne w PRL kreowały go na bohatera narodowego, czyniąc ikoną komunistycznej propagandy.^[2] Jako "generał Walter" został bohaterem wielu legend i mitów, niewiele mających wspólnego z rzeczywistością.^[2] Mimo, że nie zapierał się swojego pochodzenia i afiszował ateizmem władze zorganizowały mu katolicki pogrzeb. Został pochowany 1 kwietnia 1947 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach z udziałem władz partyjnych, państwowych i kościelnych. Jego imieniem nazwano wiele instytucji, zakładów przemysłowych i ulic, m.in. jako "aleję Świerczewskiego" warszawską trasę W-Z (współcześnie aleję "Solidarności"), Akademię Sztabu Generalnego w Rembertowie, Akademię Wychowania Fizycznego w Warszawie, Pomorską Akademię Medyczną w Szczecinie, Fabrykę Wyrobów Precyzyjnych VIS w Warszawie, oraz inne. Został także patronem licznych szkół, zwłaszcza podstawowych: nr. 1 w Głownie, nr. 3 w Gorlicach, nr. 14 w Gdańsku, nr. 3 w Mielcu, nr. 38 w Poznaniu, nr. 5 w Białej Podlaskiej, XXXIV LO w Warszawie, SP nr.22 w Sosnowcu, SP nr 11 w Starachowicach, SP nr 16 w Jaworznie, SP nr 14 w Legnicy, SP nr 3 w Stargardzie Szczecińskim (przy ul. 1-go maja; z popiersiem generała na placu sportowym), SP nr 57 we Wrocławiu, V LO w Toruniu i wielu innych obiektów. Pośmiertnie otrzymał Order Virtuti Militari I klasy.

Imieniem Waltera ochrzczono także jeden z zakładów cukierniczych^[7]. Za swego patrona obrali sobie Świerczewskiego młodzi komuniści, "czerwoni harcerze" (walterowcy), do których należeli m.in. Jacek Kuroń i Adam Michnik. Podobizna Świerczewskiego widniała na monecie 10-złotowej z 1967 roku, a także w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych na banknocie 50-złotowym. Poczta Polska wielokrotnie upamiętniała go na znaczkach pocztowych.

Pomniki generała znajdują się obecnie w Poznaniu przy ul. Grochowskiej, oraz Jabłonkach. Muzeum, które przez wiele lat prezentowało wystawę poświęconą generałowi jest obecnie domem prywatnym. Próby zniszczenia pomnika w latach 90. XX wieku skończyły się niepowodzeniem, na skutek ostrego protestu mieszkańców Bieszczad, gdzie K. Świerczewski wciąż oceniany jest niejednoznacznie.

Instytut Pamięci Narodowej prowadzi akcję w celu usunięcia nazw ulic i pomników ku czci ideologii nazistowskiej i komunistycznej. Domaga się m.in. usunięcia nazw ulic imienia Świerczewskiego.

[edytuj] Podsumowanie

Świerczewski był przede wszystkim internacjonalistycznym komunistą, świadczą o tym jego działania, które rozmijały się z polską racją stanu, np. udział K. Świerczewskiego w walkach przeciwko Polsce w 1920, czy lekceważenie życia podległych mu żołnierzy - niejednokrotnie jego działania skutkowały błędami dowódczymi, od pewnego okresu spowodowanymi również ciągłym nadużywaniem alkoholu na polu walki^[8]. Niektórzy uważają jednak, że dobrze życzył Polakom i przeciwstawiał się podsycaniu nienawiści polsko-ukraińskiej, w następstwie czego zginął. Wiele kontrowersji budzi jego rola w sądach wojskowych przy 2. Armii WP w Lublinie, w Kąkolewnicy, w Uroczysku Baran wydających wyroki na byłych żołnierzy AK.

Był odznaczony odznaczeniami polskimi: Orderem Budowniczych Polski Ludowej (pośmiertnie), Krzyżem Komandorskim Orderu Virtuti Militari, sowieckimi: Orderem Lenina (dwukrotnie), Orderem Czerwonego Sztandaru (trzykrotnie), hiszpańskimi: Orderem Wyzwolenia Republiki Hiszpanii (pośmiertnie), Placa Laureada de Madrid, jugosłowiańskim Orderem Czerwonej Gwiazdy, Orderem Wyzwolenia Czechosłowacji i innymi.

Jego brat Maksym zginął na froncie niemieckim w 1943. Córka Zora była żoną płk. D. Wozniesieńskiego - szefa Centralnego Zarządu Informacji Wojskowej, odpowiedzialnego za powojenne represje wobec członków polskiego podziemia niepodległościowego. K. Świerczewski był autorem prac zebranych w książce "W bojach o wolność Hiszpanii".

[edytuj] Zajmowane stanowiska

• 1944 – zastępca dowódcy I Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR
• 1944 – zastępca dowódcy 1 Armii WP ds. liniowych i jednocześnie (od czerwca 1944) szef Głównego Sztabu Formowania
• 1944 – dowódca 2 Armii WP
• 1944-1945 – dowódca 2 Armii WP
• 1945 – Główny Inspektor Osadnictwa Wojskowego (od 3 czerwca do 27 września)
• 1945-1947 – członek KC PPR
• 1944-1947 – poseł do Krajowej Rady Narodowej
• 1945-1946 – dowódca Okręgu Wojskowego nr 3 w Poznaniu (od 27 września 1945)
• 1946-1947 – II wiceminister obrony narodowej (od 14 lutego 1946)
• 1947 – poseł na Sejm Ustawodawczy (od 19 stycznia)

[edytuj] Bibliografia

• Janina Broniewska, O człowieku, który się kulom nie kłaniał – biografia dla dzieci
• Polski film biograficzny, 1953, Żołnierz zwycięstwa, reż. Wanda Jakubowska
• Czesław Grzelak, Henryk Stańczyk, Stefan Zwoliński Bez możliwości wyboru. Wojsko Polskie na Froncie Wschodnim 1943-1945, Warszawa, 1993
• Mała encyklopedia wojskowa t. 3 wyd.: MON, Warszawa, 1971
• Zygmunt Berling Wspomnienia, Polski Dom Wydawniczy, Warszawa, 1990, ISBN 83-7043-128-3
• H. P Kosk Generalicja polska t. 2 wyd.: Wydawnicza "Ajaks' Pruszków 2001
• Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, Wydawnictwo Rytm, Warszawa, 2005, ISBN 83-7399-084-4

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Kontrowersje dot. Świerczewskiego
• Panorama sferyczna pomnika Karola Świerczewskiego w Jabłonkach (wymagana JAVA)
• Biuro Edukacji Publicznej IPN "Karol Świerczewski „Walter” (1897–1947)" - informacja historyczna

Przypisy