Kościół św. Franciszka w Warszawie

Z Wikipedii

Kościół św. Franciszka w Warszawie
Fasada kościoła św. Franciszka w Warszawie
Data budowy	1646, 1679-1733
Data zniszczenia	1944
Data zburzenia	1656
Wyznanie	Kościół rzymskokatolicki
Wezwanie	św. Franciszka z Asyżu
Architekt	Jan Chrzciciel Ceroni Jakub Fontana
Budulec	pierwotnie drewno, obecnie cegła

Kościół św. Franciszka w Warszawie to kościół pod wezwaniem św. Franciszka z Asyżu (lub inaczej Serafickiego), wchodzący wraz z przylegającym do niego klasztorem Zespół pofranciszkański w Warszawie na Nowym Mieście w dzielnicy Śródmieście.

[edytuj] Historia kościoła

W porównaniu z innymi miastami Polski franciszkanie w Warszawie pojawili się dosyć późno, bo dopiero w 1646 roku. Stało się to dzięki nadwornemu kapelanowi Władysława IV. Na początek na swoje potrzeby otrzymali niewielką działkę przy rogu ulic Przyrynek i Wójtowskiej, którą jeszcze w tym samym roku zamienili na grunty w obecnym miejscu, przy ul. Zakroczymskiej. Jeszcze w 1646 roku wybudowali tam niewielki drewniany kościółek, spalony jednak w czasie potopu szwedzkiego. Po odbudowie w latach 1662-63 stary kościół ustąpił miejsca kolejnemu, zachowanemu do dziś.

Według pierwszego projektu autorstwa Jana Chrzciciela Ceroniego zdołano w latach 1679-91 zrealizować tylko prezbiterium oraz przyległe do niego pomieszczenia - zakrystię i przeciwległą kaplicę Matki Boskiej Pocieszenia. W 1700 roku udało się jeszcze położyć fundamenty pod korpus nawowy, ale śmierć Ceroniego w 1708 roku spowodowała przerwanie prac. Widok nieukończonego kościoła (składał się wtedy z samego prezbiterium z zakrystią i kaplicą) zachował się na rysunku Karola Feyge. Ponownie budowę podjęto dopiero po 5 latach, w 1713 roku. Projekt Ceroniego został nieco zmodyfikowany przez Karola Baya, m. in. przez wprowadzenie ukośnych kolumn w narożach przęseł naw bocznych. Kierownictwo budowy powierzono Józefowi Fontanie oraz jego synowi, późniejszemu wybitnemu architektowi warszawskiemu - Jakubowi. Zresztą później, w latach 1744-45, już jako uznany twórca, tenże Jakub zaprojektował ozdobne rokokowe ogrodzenie cmentarza kościelnego, które zostało rozebrane w 1818 roku. W latach 1746-49 według projektu Antonia Solariego dobudowano od zachodu kaplicę Św. Trójcy, a w roku 1788 Józef Boretti dokonał przebudowy fasady: odcinkowy przyczółek w kondygnacji dolnej, i odpowiadający mu półkolisty w górnej zastąpiono prostymi gzymsami, wieżom dodano attyki nad górnym belkowaniem, a poprzednie niskie hełmy zmieniono na obecne, w kształcie obelisków. Zmiany te były próbą przystosowania fasady do ówczesnych, bardziej klasycyzujących gustów, jednak obniżyły jej wartość artystyczną.

Od początku XIX wieku zespół klasztorny przechodził zmienne koleje (mieściło się tu m. in. więzienie i sierociniec, ale także Warszawska Akademia Duchowna). Likwidacja klasztoru w 1864 roku wiązała się z przekształceniem świątyni w kościół garnizonowy. Po I wojnie światowej i odzyskaniu części zabudowań przez franciszkanów, w pozostałych budynkach mieściły się zakłady Spółki Akcyjnej "Polski Fiat".

[edytuj] Wyposażenie wnętrza

Wyposażenie kościoła franciszkanów, jak w większości kościołów Warszawy doznało uszczerbku w czasie wojny, ale zachowały się najcenniejsze obiekty. Przy jego wystroju pracowali wybitni artyści Warszawy końca XVII i XVIII wieku: rzeźbiarze Andreas Schluter i Bartłomiej Bernatowicz (który na Nowym Mieście miał swoją pracownię) oraz malarz Claude Callot - bratanek francuskiego grafika Jacques'a Callot. W prezbiterium znajduje się jedno z lepszych płócien śląskiego malarza Michaela Willmanna, przeniesione z kościoła cystersów w Lubiążu - Chrystus w Ogrójcu (1661). Co ciekawe, zachowały się również siedemnastowieczne obrazy Matthiasa Kargena z pierwszego, drewnianego kościoła: Stygmatyzacja św. Franciszka oraz Św. Antoni i cud z klękającym osłem. Są one dobrym przykładem łączenia w ówczesnym malarstwie polskim elementów barokowych oraz reminiscencji gotyckiego jeszcze malarstwa cechowego.

[edytuj] Ołtarze

Główny - wykonany w 1724 przez warsztat Bartłomieja Bernatowicza, został odtworzony w latach 1973-83 według projektów Stanisława Marzyńskiego z wykorzystaniem części kolumn dawnego ołtarza. W polu środkowym obraz Stygmatyzacja św. Franciszka Matthiasa Kargena (XVII wieku)

Ołtarze w ramionach transeptu:

Prawy - ołtarz św. Antoniego, z warsztatu Bernatowicza. Obraz Św. Antoni i cud z klękającym osłem Matthiasa Kargena (XVII w.)
Lewy - ołtarz Krzyża Św. W polu środkowym grupa rzeźbiarska składająca się z krucyfiksu przypisywanego Andrzejowi Schluterowi (podobny krucyfiks znajduje się w kościele poreformackim w Węgrowie) oraz oryginalnie skomponowanej grupy Jana i dwóch Marii, nawiązującej układem postaci do zniszczonego obrazu J. E. Siemiginowskiego z warszawskiego kościoła Św. Krzyża

Ołtarze w nawach bocznych: w pierwszym przęśle (licząc od prezbiterium):

Po lewej rokokowy z połowy XVIII wieku, z obrazem Św. Józef z Dzieciątkiem, przypisywany Claude Callotowi.
Po prawej wczesnobarokowy z ok. 1657, pierwotnie z cudownym obrazem Matki Boskiej Pocieszenia, z obrazami barokowymi Ostatnia Wieczerza z czasu powstania ołtarza i Mała Święta Rodzina z 1 połowy XVIII wieku

W drugim przęśle ołtarz z 4 ćwierci XIX wieku z obrazem Matka Boska Pocieszenia sprzed 1657 oraz eklektyczny z 1883.

W kaplicy obok prezbiterium ołtarz rokokowy z trzeciej ćwierci XVIII wieku, restaurowany w 1964 roku, z umieszczonym później obrazem Św. Maksymilian Kolbe i tabernakulum z 1. połowy XVIII wieku. W kaplicy znajdują się relikwie św. Witalisa - męczennika z czasów rzymskich (zatopione w woskowej figurze)

[edytuj] Epitafia

Konstantego Franciszka Mokronowskiego (zm. 1733), chorążego ziemi warszawskiej, późnobarokowe
Władysława Grzegorzewskiego (zm. 1758), kasztelana ciechanowskiego, generała gwardii królewskiej, późnobarokowe z 1736
ks. Antoniego Kaczanowskiego (zm. 1896)
Henryka Perzyńskiego (zm. 1898)
Sabiny Wróblewskiej (zm. 1904)

[edytuj] Ambona

Barokowa z ok. 1732-36, fundacji Jana Fryderyka Sapiehy, kanclerza litewskiego, częściowo zniszczona w czasie wojny, zrekonstruowana w latach 1964-67 z wykorzystaniem zachowanych fragmentów.

[edytuj] Linki zewnętrzne

O kościele na Warszawikii

[edytuj] Bibliografia

A. Bartczakowa Jakub Fontana architekt warszawski XVIII wieku, Warszawa 1970
A. Bartczakowa Kościół franciszkanów w Warszawie, Biuletyn Historii Sztuki nr XXIX, 1967 r., nr 3
T. S. Jaroszewski, J. Kowalczyk Kilka uwag o grupie późnobarokowych kolumnowych fasad w Polsce, Biuletyn Historii Sztuki nr XXI, 1959 r., nr 3
M. Karpowicz Medytacje przed franciszkańskim ołtarzem [w:] tenże Piękne nieznajome. Zabytki warszawskie XVII i XVIII wieku, Warszawa 1966, ISBN 83-06-01196-1
M. Karpowicz Barok w Polsce, Warszawa 1988, ISBN 83-213-3197-1
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, tom 11 - Warszawa, część 2 - Nowe Miasto, ISBN 83-85938-44-3
R. Mączyński Mater Gratiarum Varsaviensis. Wizerunki Madonny Łaskawej w sztuce polskiej, Rocznik Historii Sztuki nr XXI, 1995 r.
J. Starzyński Ze studiów nad malarstwem polskim XVII wieku. Stygmatyzacja z kościoła franciszkanów w Warszawie, Biuletyn Historii Sztuki nr IV, 1937 r., z. 1.