Kościół katolicki

Z Wikipedii

Kościół katolicki
Główna religia	Chrześcijaństwo
Czas założenia	1054 rok – rozłam między Wschodem a Zachodem) (zaś według katolików: I wiek - powstanie Wczesnego Chrześcijaństwa)
Klasyfikacja religii

Artykuł serii Kościół katolicki
Organizacja
Papież • Benedykt XVI Kolegium kardynałów Sobór powszechny Synod • Konferencja Episkopatu Łaciński Kościół katolicki Katolickie Kościoły wschodnie
Początki i przeszłość
Jezus Chrystus Ewangelia • Sukcesja apostolska Ojcowie Kościoła • Chrześcijaństwo Wielka Schizma Wschodnia • Reformacja Katolicyzm Kościół unicki
Teologia
Trójca Święta (Bóg Ojciec, Syn Boży, Duch Święty) Piekło • Niebo • Czyściec Łaska • Dusza • Zbawienie Wcielenie • Matka Boża • Świętych obcowanie Kanon Biblii • Dogmat • Tradycja Apostolska Apostolski symbol wiary • Sakrament
Liturgia
Diakon • Prezbiter • Biskup Msza • Liturgia godzin Rok liturgiczny Zwyczajna forma rytu rzymskiego Nadzwyczajna forma rytu rzymskiego Ryt aleksandryjski • Ryt antiocheński Ryt bizantyjski • Ryt chaldejski • Ryt ormiański
Portal katolicki

Kościół katolicki – największa na świecie chrześcijańska wspólnota wyznaniowa, głosząca zasady wiary i życia określane mianem katolicyzmu, rządzona przez biskupa i patriarchę Rzymu (jako papieża uważanego drogą sukcesji apostolskiej za następcę Świętego Piotra) oraz biskupów pozostających z nim we wspólnocie. Kościół katolicki stanowi jedną z trzech głównych gałęzi chrześcijaństwa, obok Cerkwi prawosławnej i Kościołów protestanckich.

Kościół katolicki zachowuje jedność w zakresie doktryny, dopuszcza natomiast różnice w obrzędach (liturgii) i dzieli się na Kościół rzymskokatolicki (tzw. Kościół rytu łacińskiego), który posługuje się dominującym obrządkiem łacińskim (zachodnim), oraz katolickie Kościoły wschodnie (określane mianem Kościołów rytu wschodniego), które używają obrządku wschodniego.

Spis treści 1 Historia Kościoła katolickiego 1.1 Powstanie 1.2 Działalność świętego Pawła Apostoła 1.3 Rozwój w Cesarstwie Rzymskim 1.4 W stronę Kościoła "katolickiego" 1.5 Dominująca religia Cesarstwa 1.6 Kościół po upadku Cesarstwa na Zachodzie – spór o prymat 1.7 Początek ruchu monastycznego 1.8 Formowanie doktryny 1.9 Czas sporów i schizm 1.10 Schizma wschodnia 1.11 Święta inkwizycja 2 Struktura 3 Wiara, liturgia i nauczanie moralne 4 Inne wspólnoty katolickie 5 Kościół katolicki a reformacja 6 Kościół katolicki a cywilizacja 6.1 Kościół katolicki a literatura i filozofia 6.1.1 Kościół katolicki w literaturze polskiej 6.2 Kościół katolicki a sztuka 6.3 Kościół katolicki a nauka 6.4 Kościół katolicki a teoria ewolucji 7 Statystyki wiernych Kościoła katolickiego na świecie 8 Przyszłość Kościoła katolickiego 9 Krytyka 10 Przypisy 11 Bibliografia 12 Zobacz też 13 Linki zewnętrzne

Historia Kościoła katolickiego

Powstanie

Zgodnie z tradycją Kościoła katolickiego jego początki sięgają I wieku i działalności Jezusa Chrystusa, żydowskiego nauczyciela religijnego uważanego przez wyznawców za mesjasza i Syna Boga^[1]. Po śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa w 33 r. n.e. jego naukę głosiło dwunastu najbliższych uczniów, zwanych apostołami, wokół których gromadziła się coraz liczniejsza grupa wiernych, początkowo prawie wyłącznie narodowości żydowskiej. Ten pierwotny Kościół nie był jednolity, miał charakter sekty składającej się z wielu grup (Kościołów lokalnych), tzw. gmin chrześcijańskich. Na czele pierwszej z nich, założonej w Jerozolimie ok. 33 r. n.e. stał początkowo Piotr Apostoł a następnie Jakub Sprawiedliwy. Ważna rolę odgrywali także synowie Zebedeusza, Jakub Większy Apostoł^[2] i Jan Ewangelista.

Działalność świętego Pawła Apostoła

Ok. 36 r. n.e., po nawróceniu w drodze do Damaszku, do grona apostołów dołączył Paweł z Tarsu, który przyczynił się do gwałtownego rozwoju chrześcijaństwa. Początkowo, w latach 37-38 działał on w Jerozolimie, następnie w Syrii i Cylicji. Podczas swoich podróży w latach 44-64 lub 67 założył wiele gmin chrześcijańskich, między innymi w Azji Mniejszej, Grecji, na Cyprze czy w Macedonii (Filipii). Paweł nawracał także ludzi nie mających korzeni żydowskich (tzw. poganochrześcijan), co wywołało pierwsze spory z tzw. Judeochrześcijanami rozstrzygnięte na soborze Jerozolimskim ok. 50 r. Geza Vermes, autor książki Jezus Żyd^[3] uważa, że gdyby nie geniusz organizacyjny Pawła, chrześcijaństwo nigdy nie rozwinęłoby się na tak masową skalę.

Rozwój w Cesarstwie Rzymskim

W kolejnych latach przybywało chrześcijan na terenie całego Cesarstwa Rzymskiego, zwłaszcza wśród najniższych warstw społecznych. Kościół wciąż był podzielony na wiele gmin. Do największych z nich w I-II w. należały: gmina w Jerozolimie, Damaszku, Antiochii, Filipii, Efezie, Koryncie, Tesalonice i Rzymie. Dominującą rolę wśród nich odgrywała gmina chrześcijańska w Rzymie, określana mianem pierwszej pośród równych, co miało związek ze znaczeniem politycznym Rzymu i liczebnością tamtejszej gminy oraz faktem, że gmina ta miała być według tradycji założona przez apostołów Piotra i Pawła.

Zebrania gmin, otaczane aurą tajemniczości, budziły podejrzliwość, a nawet wrogość wśród ludzi innych wyznań. Na tym tle dochodziło do wystąpień antychrześcijańskich i pierwszych prześladowań, z których najkrwawsze miały miejsce za panowania cesarza Nerona w latach 54-68. Okres ten został opisany w sposób sfabularyzowany przez Henryka Sienkiewicza w powieści Quo vadis. Polski pisarz wzorował się w swoim opisie na relacji Tacyta z dzieła Annales (XV, 44) z r. 64. Mimo prześladowań, gminy rozwijały się, zgodnie ze starożytną sentencją, mówiącą że krew męczenników jest nasieniem nowych chrześcijan.

W stronę Kościoła "katolickiego"

Liczne dokumenty z tamtego okresu potwierdzają, że pomiędzy gminami istniała pewna wspólnota utrzymywana przez spotkania osobiste i korespondencję. Zgodnie z tradycją Kościoła katolickiego wspólnota ta może być uważana za jego zalążek. Słowo katolicki pochodzi od greckiego określenia Καθολικος oznaczającego uniwersalny lub powszechny. W listach ówczesnych biskupów, m.in. Klemensa Rzymskiego, Polikarpa ze Smyrny i Ignacego z Antiochii pojawiają się pierwsze nawoływania do utrzymania jedności w wierze. W liście tego ostatniego do Kościoła w Smyrnie po raz pierwszy znalazło się określenie Kościół katolicki^[4]. Określenie to pojawiało się również w późniejszych tekstach Ireneusza, biskupa Lyonu. Mniej więcej od II wieku n.e. mówi się już zawsze o jednym Kościele powszechnym, który składa się z wielu gmin. Wielki wpływ na utrzymanie wspólnoty miały zebrania kierowników gmin, podczas których załatwiano sprawy bieżące, zwłaszcza rozwiązywano trudności natury organizacyjnej i doktrynalnej. Nie wszystkie zebrania miały jednakowy zasięg. Dokumenty wspominają o synodach prowincjonalnych, o zebraniach biskupów z kilku prowincji i synodach powszechnych. Sobór powszechny, podobnie jak dzisiaj, uważano w tamtym czasie za najważniejsza instytucję całego Kościoła.

Kościół w II w. nie nosił jeszcze wszystkich cech katolicyzmu. Uwaga chrześcijan koncentrowała się głównie na przechowywaniu "tradycji apostolskiej", dlatego też tworzono organizację kościelną i hierarchiczną władzę, która miała czuwać nad czystością wiary. Wtedy też ustanowiono wyznanie wiary i kanon ksiąg świętych. Katolicyzm kształtował się stopniowo wskutek asymilacji elementów kultury hellenistycznej i rzymskiej. Na tym tle dochodziło do wielokrotnych konfliktów wewnątrz Kościoła. Wśród przełożonych gmin występowały dwie skrajne tendencje: do izolowania nowej wiary od wpływów świata hellenistycznego i do wytworzenia religii powszechnej, poprzez połączenie chrześcijaństwa z elementami kultury starożytnej.

Dominująca religia Cesarstwa

Edykt mediolański z 313, w którym cesarz Konstantyn I Wielki^[5] podarował chrześcijanom swobodę wyznawania ich religii, przypieczętował ten drugi scenariusz.

20 maja 325 Konstantyn zwołał pierwszy sobór powszechny biskupów chrześcijańskich, znany w tradycji jako Sobór nicejski I. Głównym tematem obrad 220 biskupów była kwestia czy Bóg Ojciec i Syn Boży są jednej istoty, jak chcieli zwolennicy ruchu ortodoksyjnego, czy też Syn jest stworzony przez Ojca i jemu poddany, jak twierdzili zwolennicy Ariusza - arianie (twierdzili, że Jezus jest Bogiem lecz niższym i stworzonym w czasie).

Kwestia ta została rozstrzygnięta przez sobór po myśli ortodoksów, jednak rozstrzygnięcie to było później wielokrotnie kwestionowane na poszczególnych synodach. Arianie prezentowali się na nich jako zwolennicy ugody i zrezygnowania w wyznaniu wiary ze wszystkich sformułowań będących przedmiotem sporu, tj. zarówno z współistotności Ojca i Syna głoszonej w nicejskim wyznaniu wiary, jak i z głoszonych przez Ariusza tez o podporządkowaniu Syna Ojcu i ich różnej istocie. To ugodowe stanowisko zyskało im poparcie wielu biskupów a przede wszystkim Cesarzy, umiarkowane Konstantyna Wielkiego, który dążył do rehabilitacji Ariusza i stanowcze jego syna Konstancjusza II. Przywódca obrońców Credo nicejskiego Święty Atanazy, biskup Aleksandrii, był za ich rządów kilkukrotnie usuwany ze stanowiska i wygnany. Wierność Nicejskiemu wyznaniu wiary zachowało większość biskupów zachodu z kolejnymi biskupami Rzymu na czele.

Kres tym sporom położył dopiero w 381, sobór w Konstantynopolu, na którym uchwalono wyznania wiary (credo), zawierające całe Credo nicejskie, uzupełnione o fragment dotyczący Ducha Świętego, oraz główne dogmaty wiary, do dziś uznawane przez Kościół katolicki, prawosławny i protestancki.

W 330 stolica Cesarstwa została przeniesiona do Bizancjum i znaczenie tamtejszej gminy, nazywanej nowym Rzymem zaczęło szybko rosnąć, w związku ze wzrostem liczby mieszkańców i przede wszystkim dużymi wpływami jakie w ówczesnym kościele posiadali kolejni cesarze. Na soborze w Konstantynopolu w 381 r. Konstantynopol został uznany za drugą po Rzymie gminę w Kościele, zajmując tym samym miejsce dotychczas przyznawane Aleksandrii.

Wkrótce, w 380, po wstąpieniu na tron cesarski Teodozjusza I, chrześcijaństwo stało się oficjalną religią Imperium. Kościół stał się wtedy organizacja polityczną, popierającą agresywne działania cesarzy. Był podporą istniejącego ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego, mimo że przez wielu chrześcijan było to uznane za odstępstwo od zasad głoszonych przez Jezusa i tradycję apostolską.

Teodozjusz I ogłosił tzw. edykt o prawowierności, w którym nakazał, by narody znajdujące się pod panowaniem rzymskim przyjęły wiarę chrześcijańską. Wszyscy inni byli uważani za heretyków. Poganie nie mogli się publicznie gromadzić ani otwarcie głosić swojej wiary. Na przykład na mocy tego edyktu, od 394 roku obowiązywał zakaz organizowania olimpiad na terenie Grecji. Kościół w tamtym czasie niejednokrotnie popierał działania wojenne i prześladowania odstępców od wiary i Żydów, dochodziło także do nawracania siłą. Przeciwko takim działaniom Kościoła i Rzymu występował m.in. Jan Chryzostom^[6]. Silny związek Kościoła z władzą świecką utrzymał się jednak przez następne stulecia.

Kościół po upadku Cesarstwa na Zachodzie – spór o prymat

Kościół wyszedł zwycięsko z chaosu, który nastał po upadku Cesarstwa Rzymskiego. Goci pod wodzą Alaryka, którzy w 406 roku złupili Rzym szybko przystosowali się do rzymskiego stylu życia. Pomimo wojny domowej i zniszczeń chrześcijaństwo wydawało się stabilne i wciąż się rozprzestrzeniało, zwłaszcza na północ (w V w. miała m.in. miejsce chrystianizacja Irlandii przez świętego Patryka).

Pod koniec IV wieku gmina chrześcijańska w Rzymie znów zaczęła zyskiwać na znaczeniu, o które zabiegali kolejni biskupi tego miasta (papieże). Podczas synodu w Rzymie w 382 roku papież Damazy I ogłosił, że biskup Rzymu ma władzę jurysdykcji nad całym Kościołem. W tym samym kierunku poszli jego następcy, Syrycjusz i Innocenty I, a zwłaszcza Leon I Wielki, nazywany nieoficjalnym cesarzem zachodniorzymskim, który tłumaczył prawo Rzymu do dominacji na podstawie Ewangelii (Mt 16,18 i Łk 22,31 n). Argumentował on, że wszystko co odnosi się do Piotra Apostoła odnosi się także do papieża, jako jego następcy. Tak więc jak Piotr był pierwszy wśród apostołów, tak papież jest pierwszy pośród biskupów. Leon I miał duże poparcie w społeczeństwie, zwłaszcza po tym, gdy — dzięki negocjacjom — zatrzymał najazd Attyli na Rzym. Dodatkowo słabość cesarstwa zachodniorzymskiego sprawiała, że rosło znaczenie biskupa Rzymu, podczas gdy w cesarstwie wschodniorzymskim patriarcha popadał w coraz większą zależność od cesarza.

Z prymatem Rzymu nie zgadzało się wielu biskupów Wschodu, a także cesarz wschodniorzymski, którzy na soborze trullańskim II w 692 uznali papieża za przeklętego heretyka. Na tym tle zarysował się konflikt pomiędzy Kościołem wschodnim i zachodnim, który z biegiem czasu doprowadził do schizmy.^[7]

Początek ruchu monastycznego

Od końca III wieku rozwija się w kościele ruch pustelniczy i zakonny, początkowo głównie na terenie Pustyni Egipskiej i Azji Mniejszej. Nauka pierwszych pustelników, nazywanych Ojcami Pustyni, przekazana później na zachód przez Jana Kasjana stanowiła podstawę późniejszych reguł monastycznych, m.in. św. Benedykta, które trwale wpisały się w wizerunek Kościoła^[8].

Formowanie doktryny

Zasady doktryny, kultu i prawa Kościoła katolickiego (zagadnienia te zostały omówione w artykule o katolicyzmie) kształtowała się na przestrzeni I-VIII w. podczas soborów powszechnych i synodów. Oprócz nicejskiego I i konstantynopolitańskiego I zaliczają się do nich:

• sobór efeski zwołany w 431 roku,
• sobór chalcedoński zwołany w 451 roku,
• synod w Orleanie w 533 roku, na którym ustalono, że kobiety nie mogą brać udziału w hierarchii kościelnej i nie mogą otrzymywać święceń kapłańskich,
• sobór konstantynopolitański II zwołany w 553 roku,
• sobór konstantynopolitański III zwołany w 680 roku,
• sobór nicejski II zwołany w 787 roku.

Ważną rolę w rozwoju teologii odegrał północnoafrykański biskup św. Augustyn z Hippony, autor Wyznań i O państwie Bożym, dzieł, które łączyły filozofię Platona z wiedzą biblijną. Jest on uznawany za jednego z Ojców Kościoła.

Czas sporów i schizm

Kształtowaniu się jednego Kościoła powszechnego (katolickiego) towarzyszyły herezje i rozłamy (schizmy). Ortodoksja kościelna kształtowała się w polemice z licznymi ruchami religijnymi:

• judaizmem – czyli religią żydowską,
• gnostycyzmem,
• doketyzmem,
• marcjonitami,
• millenaryzmem,
• manicheizmem – religią odrzucającą Stary Testament i głoszącą skrajny dualizm dobra i zła, oraz materii i duszy. Manichejczykiem był przez pewien czas Augustyn z Hippony, jednak później porzucił tę religię i oficjalnie występował przeciwko jej tezom.
• nieortodoksyjnymi poglądami na Trójcę Świętą:
  • ordynancjonizmem,
  • nestorianizmem,
  • monarchinizmem,
  • arianizmem,
  • monofizytyzmem – głoszonym przez Eutychesa, opata w jednym z klasztorów w Konstantynopolu, który głosił, że istotna jest tylko jedna, boska natura Chrystusa. Człowieczeństwo Jezusa, a co za tym idzie jego działalność pośrednicząca i zbawcza, zostały zakwestionowane. Eutyches znalazł jednak poparcie u patriarchy Dioskura z Aleksandrii. Sobór chalcedoński zakończył rozwój tego ruchu w obrębie katolicyzmu, jednak do dziś jest on wyznawany przez niektóre Kościoły narodowe. Eutyches i Dioskur zostali pozbawieni urzędów.
  • monotelektyzmem,
• nieortodoksyjnymi poglądami w sferze teorii i praktyki życia chrześcijańskiego:
  • montanizmem,
  • enkratyzmem – czyli negacją sakramentu małżeństwa,
  • donatyzmem,
  • pelagianizmem,
  • ikonoklazmem.

Wiele z tych nurtów z czasem przekształciło się w odrębne struktury kościelne, nazywane dziś starożytnymi Kościołami przedchalcedońskimi.

Schizma wschodnia

W VII i VIII w. Kościół wschodni i zachodni utrzymywały między sobą kontakty. Wsparciu papieża przypisuje się m.in. sukces w zwalczaniu monotelektyzmu i ikonoklastów na wschodzie. Później jednak w Bizancjum istniała tendencja do uznawania prymatu Rzymu za czysto honorowy, albo nawet do jego negowania. W IX. wieku doszło do zerwania kontaktów między kościołami w wyniku tzw. schizmy Focjusza. Anatemy ogłoszone w 1054 roku przez legata papieskiego i patriarchę Michała Ceruraliusza zapoczątkowały ostateczny rozłam w chrześcijańskie – tzw. wielką schizmę wschodnią. Rozłam ten został przypieczętowany przez podbój Konstantynopola przez Krzyżowców w 1204 roku.

Od tej pory określenie Kościół katolicki odnosi się do Kościoła rzymskiego, choć Cerkiew prawosławna, spadkobierca Bizancjum, również go używa, z tego względu Kościół rzymski określa się zwykle terminem Kościół rzymskokatolicki.

Święta inkwizycja

W 1184 roku papież Lucjusz III podczas synodu w Weronie powołał instytucję Świętej Inkwizycji, która miała na celu walkę z wszelkimi ruchami heretyckimi, wszelkimi głosicielami teorii niezgodnych z dogmatami i oficjalną doktryną kościoła. Ofiarami inkwizycji stawali się uczeni, teologowie, ludzie niewygodni dla władz Kościoła lub lokalnych społeczności katolickich.

Papież Grzegorz IX w 1231 roku rozszerzył działalność inkwizycji na wszystkie kraje katolickie i wprowadził oficjalnie urząd inkwizytorów. Powoływano ich przede wszystkim spośród dominikanów i franciszkanów.

Najczęstszymi sposobami działania inkwizycji były: szpiegostwo, donosicielstwo, przesłuchania, tortury, palenie dzieł, palenie heretyków na stosach.

Struktura

Kościół katolicki charakteryzuje się silnie hierarchiczną strukturą. Najwyższym hierarchą Kościoła katolickiego jest papież (zwany z łac. Pontifex Maximus = Najwyższy Kapłan), chociaż formalnie pozostaje on tylko biskupem Rzymu. Uznawany jest przez członków Kościoła katolickiego za następcę Apostoła Piotra, zastępcę Chrystusa na ziemi oraz widzialną głowę Kościoła; wybierany po śmierci poprzednika lub jego rezygnacji (kanon 332 Kodeksu Prawa Kanonicznego stanowi, co następuje: Gdyby się zdarzyło, że Biskup Rzymu zrzekłby się swego urzędu, to do ważności wymaga się, by zrzeczenie zostało dokonane w sposób wolny i było odpowiednio ujawnione; nie wymaga zaś niczyjego przyjęcia) w ogólnym zgromadzeniu kardynałów-elektorów, zwanym konklawe. Siedzibą papieża jest Watykan. Obecnym papieżem jest Benedykt XVI.

Sobór powszechny jest zgromadzeniem wszystkich biskupów w sprawach najwyższej wagi. Przewodniczy mu papież, wszystkie uchwały soboru podlegają zatwierdzeniu przez papieża. Do tej pory według Kościoła katolickiego odbyło się 21 soborów powszechnych (inne wyznania za powszechne uznają tylko pierwsze 7 soborów, które odbyły się przed rozłamem na chrześcijaństwo wschodnie i zachodnie).

Podstawowymi jednostkami administracyjnymi w strukturze Kościoła katolickiego są diecezje i parafie, a pomocniczymi metropolie (prowincje kościelne) i dekanaty.

Wiara, liturgia i nauczanie moralne

Inne wspólnoty katolickie

Istnieją również tradycjonalistyczne wspólnoty katolickie, oparte na hipotezach teologicznych sedeprywacjonizmu czy sedewakantyzmu. Wspólnoty te różnią się co do stosunku do władzy papieży od Jana XXIII włącznie, w mniejszym lub większym stopniu ją odrzucając. Nie odrzucają jednak (w odróżnieniu od Kościołów starokatolickich) dogmatu o nieomylności papieża, swój brak zaufania do władzy papieskiej uzasadniając najczęściej średniowieczną hipotezą teologiczną papa hereticus. Znaczna większość z nich nie stanowi osobnych Kościołów - wspólnoty te deklarują jedynie, że to one zachowały czystą wiarę katolicką. Stanowisko sedewakantystów i sedeprywacjonistów nie jest jednak uznawane przez Kościół katolicki, który (nie wypowiadając się jednak ostatecznie) uznaje je za odstępców od wiary.

Kościół katolicki a reformacja

Reformacja, której początki sięgają XVI wieku, była w zamierzeniu reformatorów powrotem do ideałów ewangelicznych, ich zdaniem zagubionych w hierarchicznym Kościele katolickim. Inicjator reformacji, Marcin Luter zarzucał klerowi wyższych wartw wystawne życie, brak wykształcenia niższych hierarchów, włącznie z analfabetyzmem, płatne odpusty oraz celibat.

Przeciwdziałanie reformacji było jednym z głównych powodów zwołania Soboru Trydenckiego.

We współczesnej teologii i filozofii katolickiej obserwuje się pewną liberalizację. Zwraca się uwagę na wewnętrzne doświadczenie wiary, np. teologowie katoliccy powołują się czasem na teologów protestanckich, takich jak Karl Barth.

Kościół katolicki a cywilizacja

Kościół katolicki a literatura i filozofia

Ta sekcja wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić ją weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.

W starożytności chrześcijanie mieli z jednej strony stosunek krytyczny do dotychczasowego dorobku filozofii (jako mądrości świata odrzucanej przez pismo) i literatury (jako elementu religii pogańskich), z drugiej zaś strony świadomie wykorzystywali ten dorobek w kształtowaniu własnej myśli filozoficznej oraz obronie i propagowaniu chrześcijaństwa. Pierwsi filozofowie chrześcijańscy nazywani apologetami zajmowali się głównie odpowiadaniem na zarzuty stawiane chrześcijaństwu przez władze i filozofów pogańskich takich jak np. Celsus. Filozofia chrześcijańska zaczęła się odtąd szybko rozwijać wchłaniając wiele wątków neoplatońskich. Zazwyczaj hierarchowie kościelni mieli dostęp do edukacji, tym samym wiele filozofów tej epoki było zakonnikami jak np. Tomasz z Akwinu, Święty Bonawentura, czy Duns Szkot. Kościół posiadał w tym czasie pełną kontrolę nad uniwersytetami, eliminując z nich idee niezgodne z jego doktryną (uznane za herezje). Często za najważniejszą filozofię katolicką uznaje się tomizm, co zostało nawet usankcjonowane w encyklice Aeterni Patres. W bibliotekach klasztornych przetrwało wiele dzieł literatury i filozofii antycznej, przy czym nie było wśród nich traktatów antychrześcijańskich (których ślady zachowały się jedynie w polemicznych dziełach apologetów), czy literatury uznanej za pornograficzną.

Pierwsze dzieła literatury chrześcijańskiej to Listy apostolskie, Dzieje apostolskie i Pasterz Hermasa, wkrótce później powstały Ewangelie. Pod koniec starożytności zaczęły powstawać liczne poezje religijne np. hymny Świętego Ambrożego, Kościół patronował także literaturze hagiograficznej. Poezja religijna była tworzona przez całe średniowiecze, za jej najwybitniejszego reprezentanta uznaje się Dantego i jego Boską komedię. Okresem rozkwitu literatury chrześcijańskiej jest także okres kontrreformacji. W tym czasie Kościół podjął także walkę z literaturą i filozofią uznawana przez niego za heretycką. W roku 1559 powstał pierwszy Indeks ksiąg zakazanych, na którym z biegiem czasu znalazły się z różnych powodów dzieła wielu wybitnych pisarzy (Dante, Goethe, Stendhal, Voltaire, Blaise Pascal, Kartezjusz, Emil Zola itd.).

Kościół katolicki w literaturze polskiej

Pierwsze dzieła literatury polskiej to przede wszystkim literatura religijna - np. jej najstarszy zabytek, Bogurodzica. Kościół katolicki zajmuje ważne miejsce w kulturze polskiej. Choć wielu pierwszych twórców piszących w języku polskim jak Mikołaj Rej, czy Biernat z Lublina było protestantami, wielki wpływ na ten język i literaturę wywarły także dzieła katolickie takie jak Psałterz Dawidów Jana Kochanowskiego (dedykowany biskupowi krakowskiemu), przekład Pisma Świętego autorstwa Jakuba Wujka, sonety i psalmy Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. Kościół nie tylko inspirował twórców literatury ale był też często jej przedmiotem i tak np. Ignacy Krasicki napisał satyrycznie przedstawiający życie zakonne poemat Monachomachia. Adam Mickiewicz sformułował wiele zarzutów pod adresem Kościoła w IV. wykładzie paryskim. Motywy katolickie pełniły jednak istotną rolę w takich dziełach jak "Pan Tadeusz", "Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego". Pochwalał on w nich wartości chrześcijańskie i katolickie. Krytycznie wobec Kościoła odnosił się Juliusz Słowacki, który święta religijne obchodził według kalendarza juliańskiego. Słowacki napisał: "Polsko, twa zguba w Rzymie". Krytycyzm Słowackiego wobec Stolicy Apostolskiej związany był z polityką ówczesnego papieża Grzegorza XVI, niechętnego względem dążeń niepodległościowych Polski, który w 1832, w encyklice Cum primum potępił powstanie listopadowe. Słowacki pragnął by kiedyś na czele Kościoła stanął "Papież Słowiański" (napisał na ten temat wiersz).

Z końcem XIX i na początku XX wieku poglądy antyklerykalne głosił znany polski tłumacz Tadeusz Boy-Żeleński, który przyswoił językowi polskiemu ogromną liczbę zakazanych przez Kościół dzieł literatury francuskiej.^{[potrzebne źródło]}

Kościół katolicki a sztuka

Od wczesnych wieków chrześcijaństwa z inspiracji religijnej powstawało wiele dzieł sztuki. Pod wpływem rzymskim chrześcijaństwo odrzuciło obowiązujący w judaizmie zakaz przedstawiania postaci. Zaczęto więc przedstawiać postacie Jezusa (często jako Dobrego Pasterza) i Marii. Wizerunki te często były inspirowane wcześniejszymi wyobrażeniami bóstw pogańskich.

W średniowieczu sztuka sakralna stanowiła dominującą część sztuki. Coraz częściej obok postaci Jezusa i Maryi pojawiały się też postacie świętych Kościoła katolickiego. Charakterystyczne było podejście do sztuki: artysta tworzył "na chwałę Boga", a niekoniecznie dlatego by jego dzieła były podziwiane przez ludzi. Zauważyć można, iż na wielu gotyckich budowlach znajdują się bardzo starannie wykonane detale, które nie mogą jednak być oglądane bez np. wspięcia się na dach.

W czasach renesansu dostojnicy kościelni materialnie wspierali rozwój sztuki (nie tylko sakralnej). Papieże otaczali opieką takich twórców, jak Michał Anioł, Rafael, Francesco Borromini czy Leonardo da Vinci. Jednymi z największych mecenasów byli Aleksander VI i Juliusz II. W krajach obecnej Ameryki Łacińskiej misjonarze katoliccy (w sposób pośredni lub bezpośredni) przyczyniali się do niszczenia zastanych tam kultur. Niszczono np. wizerunki lokalnych bóstw. Niektóre jednak elementy sztuki miejscowej wkomponowały się w chrześcijańską sztukę religijną. Powstało szereg dzieł sztuki łączących tradycje obu kultur.

W dobie kontrreformacji Kościół katolicki inspirował kształtowanie się nowego stylu w architekturze i sztuce - baroku. Katolickie kościoły barokowe miały przyciągać wiernych swym bogactwem, dla odróżnienia od skromnych w formie kościołów protestanckich. Jednocześnie okres ten cechuje bardziej negatywny niż w poprzedniej epoce stosunek do pokazywania ciała ludzkiego - stąd wielu renesansowym rzeźbom dodawano specjalne opaski by zakryć ich nagość.

W późniejszych epokach Kościół katolicki dalej przywiązywał dużą wagę do sztuki, choć współcześnie dzieła powstałe z inspiracji religijnej stanowią znacznie mniejszy procent niż w dawnych wiekach. Obok tradycyjnych form sztuki religijnej pojawiły się nowe - np. filmy przedstawiające w sposób sfabularyzowany historie znane z Biblii lub biografie osób uznanych za święte.

Kościół przywiązuje dużą wagę do środowisk twórczych. Organizowane są dla zainteresowanych specjalne rekolekcje, działają ośrodki duszpasterskie ukierunkowane na te środowiska. Wyznaczony jest też kapelan środowisk twórczych.

Krytycy zarzucają Kościołowi katolickiemu chęć wprowadzenia cenzury wobec dzieł sztuki. Powołują się tu na krytyczne głosy przedstawicieli Kościoła wobec dzieł sztuki nawiązujących do motywów religijnych w sposób odmienny od punktu widzenia Kościoła czy też zbyt śmiało przedstawiających sprawy związane z seksualnością człowieka.

Kościół katolicki a nauka

Pierwsze uniwersytety, które powstawały w Europie po upadku Cesarstwa rzymskiego, były uniwersytetami katolickimi. Do katolickich filozofów należą Piotr Abelard, Św. Tomasz z Akwinu i Albert Wielki.

W średniowieczu wyspecjalizowane klasztory zajmowały się przepisywaniem antycznych dzieł literatury, obejmujących również traktaty filozoficzne, istotnie przyczyniając się do zachowania ich dla następnych pokoleń.

Niektórzy katolicy byli często nieprzychylni rozwojowi niektórych teorii naukowych. Badania wynikające z chęci poznania często były mylone z zamachem na wiarę i dogmatykę Kościoła. Obrońca idei kopernikańskiej, z której wysnuł panteistyczne idee (zaprzeczał tym samym dogmatowi Trójcy Świętej), Giordano Bruno został w 1600 spalony w Rzymie na stosie. Przed sądem inkwizycyjnym stanął również Galileusz, który oficjalnie musiał się wyrzec swoich poglądów. Czasem niechętny był też stosunek do nowinek technicznych. Np. w roku 1907 papież Pius X zakazał używania w kościołach światła elektrycznego.

Czasy współczesne przyniosły stopniowe odchodzenie od sporu teologii z naukami przyrodniczymi. Potrzebę i możliwość współpracy wiary i nauki sformułował Jan Paweł II w encyklice Fides et Ratio. Przejawem tego też jest rozwój chrześcijańskiej filozofii przyrody.

Kościół katolicki a teoria ewolucji

W 1950 roku Pius XII w encyklice Humani generis określił ewolucjonizm jako poważną hipotezę, zastrzegając jednak, że rodzaj ludzki pochodzi od jednej pary, mężczyzny i kobiety. Jan Paweł II poszedł dalej, stwierdzając w przesłaniu do Papieskiej Akademii Nauk z 1996, że nowe zdobycze nauki każą nam uznać, że teoria ewolucji jest czymś więcej niż hipotezą.

Statystyki wiernych Kościoła katolickiego na świecie

W 2002 liczył ok. 1,098 mld wiernych^[9], czyli w przybliżeniu 18% populacji świata. Biorąc pod uwagę kryterium liczby wiernych - Kościół katolicki zajmuje pierwszą pozycję na Świecie ^[10].

W niektórych państwach odnotowuje się spadek zdeklarownych katolików. Od lat obserwuje się spadek liczby wiernych w niektórych państwach europejskich m. in. we Francji, Czechach i Niemczech, gdzie Kościół katolicki sprzedaje swoje dobra, ponieważ nie stać go na ich utrzymanie, kościoły te zamieniane są przez kupców w dyskoteki, muzea, domy mieszkalne i hotele.

Liczba katolików na świecie nieustannie wzrasta, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, gdzie stale wzrasta liczba imigrantów z Ameryki łacińskiej, Afryce i Azji, w równie szybkim tempie wrasta tam także liczba wiernych innych kościołów chrześcijańskich.

W Niemczech od początku lat dziewięćdziesiątych z Kościoła katolickiego wystąpiło ok. 1,5 milionów wiernych.

Przyszłość Kościoła katolickiego

Chociaż Kościół katolicki w Europie Zachodniej przeżywa od wielu lat kryzys^[11][12], nawet w krajach uznawanych za bardzo katolickie, jak Hiszpania^[13] i Irlandia^[14], Jan Paweł II wielokrotnie mówił^{[potrzebne źródło]} o możliwej "wiośnie Kościoła", czyli odrodzeniu, w XXI wieku wraz z rozczarowaniem się konsumpcjonizmem, koncentrującym się na potrzebach wyłącznie materialnych. Odmienny pogląd reprezentuje na przykład tzw. ruch Nowej Ery (ang. New Age)^{[potrzebne źródło]}, reprezentowany m.in. w antropozofii, według którego w najbliższych latach, rozczarowanie konsumpcjonizmem będzie wprawdzie prowadzić do wzrostu duchowości, nie będzie to jednak duchowość oparta o Kościół katolicki, czy inne zinstytucjonalizowane formy religijności. Jako inny sposób na wyjście z tej sytuacji tradycjonaliści widzą konieczność powrotu do katolicyzmu przedsoborowego, katolicy postępowi zaś uważają, iż Kościół powinnien się jeszcze bardziej zdemokratyzować i otworzyć na wiernych. Ich zdaniem, dobrym rozwiązaniem mogłoby być zwołanie Soboru Watykańskiego III^[15], który mógłby dopuścić antykoncepcję, kapłaństwo kobiet czy znieść celibat. Z drugiej strony Kościół katolicki osiągnął duże sukcesy w ewangelizacji Afryki, gdzie w niektórych krajach katolicy stanowią większość ludności.^[16]

W krajach byłego ZSRR obserwuje się natomiast wzrost religijności i działalności religijnej (dotyczy to zarówno cerkwi prawosławnej, jak i kościoła katolickiego, po latach komunizmu gdy cerkwie i kościoły były tam zamykane, nacjonalizowane, zamieniane na muzea (m. in. muzea ateizmu), a także inne obiekty, np. pływalnie, składy chemikaliów. itp., a niekiedy nawet burzone.

Krytyka

Krytyka Kościoła katolickiego dokonywana jest z powodów religijnych, filozoficznych oraz politycznych.^[17]

Krytykowana jest postawa Kościoła katolickiego wobec wyznawców innych religii w średniowieczu, renesansie i baroku i działalność Świętego Oficjum. Przedmiotem dyskusji historyków - krytyki ze strony jednych i obrony przez innych - jest postawa papieża Piusa XII wobec Holokaustu w czasie II wojny światowej, kiedy to nie skrytykował on jednoznacznie zbrodni dokonywanych przez Niemców.

Pomiędzy Kościołem katolickim a innymi wyznaniami chrześcijańskimi istnieje kilka kwestii spornych. Teologowie prawosławni krytykują Kościół katolicki z powodu dominującej roli papieża oraz innowacji teologicznych, wprowadzonych po rozłamie w 1054 roku. Protestanci krytykują Kościół katolicki za odejście od Biblii.

Krytyka filozoficzna dotyczyła głównie dogmatów sprzeciwiających się, bądź też wykraczających poza ustalenia rozumu i zwracanie się w stronę fideizmu.

Krytyka ze strony mniejszości wyznaniowych dotyczy m.in. nadużywania przez Kościół katolicki, a zwłaszcza Zakon Dominikanów pojęcia sekty wobec legalnie działających Kościołów i związków wyznaniowych.^{[potrzebne źródło]}

Krytyka z powodów politycznych dotyczy roli, jaką odgrywają duchowni w poszczególnych krajach - zdaniem niektórych krytyków nadmiernej lub szkodliwej, a innych - zbyt małej.

Według statystyk watykańskich, ponad 20% porzucających w Europie kapłaństwo księży pochodzi z Polski. Jak podają oficjalne dane z Polski ze stanu duchownego odchodzi około 60 księży rocznie, zaś w Europie - prawie 250. W rzeczywistości statystyki nie ujmują wszystkich, dlatego duchownych porzucających kapłaństwo może być kilkakrotnie więcej^[18].

Przypisy

Bibliografia

• Historia Kościoła katolickiego, t. 1—4, M. Banaszak, Warszawa 1986—92.
• Zarys dziejów religii, wydawnictwo Iskry, Warszawa 1986, wydanie piąte, strony 658. ISBN 83-207-0849-4.

Zobacz też

• katolicyzm
• Kościół rzymskokatolicki
  • Kościół katolicki w Polsce
  • podział administracyjny Kościoła katolickiego w Polsce
• Kościoły greckokatolickie
• katolickie Kościoły wschodnie
• prawo kanoniczne
• krytyka Kościoła katolickiego
• Skandale seksualne w Kościele katolickim

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Stolicy Apostolskiej
• Polski portal katolicki Opoka
• Polski portal katolicki Mateusz.pl
• Hierarchowie Kościoła katolickiego

Drzewo genetycznej klasyfikacji wyznań chrześcijańskich

Główne odłamy Chrześcijaństwa Ten szablon: pokaż • dyskusja • edytuj (postulowana oddzielna linia pochodzenia) Restoracjonizm Anabaptyzm Protestantyzm Anglikanizm (Obrządek zachodni) Katolicyzm (Obrządek wschodni) Prawosławie Orientalna Ortodoksja Asyryjski Kościół Wschodu Wczesne Chrześcijaństwo Reformacja (XVI wiek) Wielka Schizma (XI wiek) Unia Sobór Efeski 431 Sobór chalcedoński 451 Wyznania protestanckie: Adwentyzm, Baptyzm, Kalwinizm, Kościoły Chrystusowe, Luteranizm, Metodyzm, Pentakostalizm, Unitarianizm Wyznania restoracjonistyczne: Badacze Pisma Świętego, Chrystadelfianie, Święci w Dniach Ostatnich, Świadkowie Jehowy Wyznania starokatolickie: Polskokatolicyzm, Mariawityzm