Kontynent

Z Wikipedii

Kontynent - podstawowa, obok oceanów, jednostka podziału świata. Odnosi się do olbrzymich pod względem powierzchni (rzędu kilku mln km²) obszarów lądu na Ziemi. Obejmują przybrzeżne wyspy znajdujące się na tym samym cokole kontynentalnym^[1]. Geografia fizyczna zwraca uwagę na aspekt "wyspiarski" kontynentów, które otoczone są ze wszystkich stron morzami i oceanami, a z innymi kontynentami połączone są co najwyżej wąskimi przesmykami (Ameryka Północna i Ameryka Południowa, Afryka i Azja). Jednak potoczne użycie tej nazwy odbiega od tej, niekiedy kontestowanej, definicji. Inni uważają, że za granice kontynentów uznać można wyraźne struktury geologiczne, np. góry. Definicja ta próbuje uzasadnić umownie przyjętą granicę między Europą i Azją przebiegającą przez góry Ural i góry Kaukaz. Granicą między Afryką a Azją jest Kanał Sueski. Inni odrzucają wszelkie próby stworzenia definicji kontynentu uważając, że są to twory umowne, z których każdy jest charakterystyczny sam w sobie. Ponadto liczba kontynentów jest różna w tradycjach geograficznych poszczególnych krajów (podobnie jak liczba oceanów).

Generalnie, przyjmując pierwszą z przedstawionych wyżej definicji, można wyróżnić 6 kontynentów:

Podział na kontynenty

Mapa Buckminstera Fullera pokazuje lądy z minimalnymi odległościami między sobą, tak, że tworzą jakby jeden ciągły kontynent.

Porównanie zaludnienia i powierzchni kontynentów

Afrykę (30,317 mln km² powierzchni),
Ameryka (42,5 mln km² powierzchni),
- Amerykę Południową (17,8 mln km² powierzchni),
- Amerykę Północną (24 242 000 km² powierzchni),
Antarktydę (13,2 mln km² powierzchni),
Australię (7,7 mln km² powierzchni),
Eurazję (54,9 mln km² z czego Europa 10,5 mln km² a Azja 44,6 mln km²).

[edytuj] Historia pojęcia

Etymologia słowa nie jest jasna. Być może pochodzi od łacińskich określeń: terra continans - ciągły obszar ziemi lub terra continente, a to od cum tenere - trzymające się razem. Definicja kontynentu, ewoluująca przez stulecia, obrazowała aktualny stan wiedzy Europejczyków (stąd jest silnie europocentryczna). Początkowo starożytni wydzielali trzy kontynenty: Europę, Azję i Libię (czyli Afrykę). Ten podział nie zwracał w ogóle uwagi na ich "wyspiarskość", ale na różnice między zamieszkującymi je ludami. Taką wizję przekazuje też biblijna opowieść o trzech synach Noego: Semie, Chamie i Jafecie, których potomkowie zasiedlili poszczególne kontynenty. Odkrycie Nowego Świata przyniosło zmianę koncepcji kontynentu i zwiększyło nacisk na aspekt wyspiarski. Jednak Europa nadal jest uważana za jeden z kontynentów, o ile nie za najważniejszy z nich. Kolejne odkrycia geograficzne dały narodziny dwóm nowym kontynentom, Australii i Antarktydzie. Wiek dwudziesty i naukowe podejście w geografii wywołały dyskusję nad istotą kontynentu. Termin ten podzielił jednak los innych, których potoczne i umowne użycie mija się z naukowymi wizjami.

[edytuj] Kontrowersje

Jedynie z przypadku Antarktydy, wyraźnie oddzielonej od pozostałych lądów i o znacznej powierzchni, nie istnieją żadne kontrowersje co do uznania jej za kontynent. Pozostałe są przedmiotem licznych dyskusji.

[edytuj] Europa i Azja czy Eurazja?

Z punktu widzenia geografii fizycznej Europa i Azja to jeden kontynent. Ich wyodrębnianie jako oddzielnych kontynentów jest głównie uwarunkowane historycznie. W świetle powyższej definicji kontynentu podział taki nie wydaje się słuszny, a Europę można uznawać jedynie za subkontynent lub silnie rozbudowany półwysep Eurazji. Zaproponowana nazwa "nowego" kontynentu jest zlepkiem istniejących nazw, co wskazuje tylko na jego sztuczność. Za to w wyobrażeniach społecznych (atlasy, opracowania popularnonaukowe, dyskurs polityczny, etc.) powszechnie mówi się o Europie i Azji jako dwóch oddzielnych całościach. Zwolennicy Eurazji proponują mówić o Europie i Azji jako o częściach świata, ale ten termin jest jeszcze bardziej niejednoznaczny niż kontynent. Niektórzy idą jeszcze dalej i do tej dwójki dołączają Afrykę, tworząc Eurafrazję, co nie ma potwierdzenia w danych geologicznych, gdyż w skorupie Ziemi istnieje wyraźna granica między płytą afrykańską, a płytą euroazjatycką. Poza tym Ural świadczy o tym że Europa i Azja były oddzielone, więc Europa była niegdyś osobnym kontynentem; podobnie było jednak z innymi częściami płyty Euroazjatyckiej, np. z Półwyspem Indyjskim, gdzie odpowiednikiem Uralu są Himalaje.

[edytuj] Ameryka czy Ameryki?

Zazwyczaj wyróżnia się dwie Ameryki, Północną i Południową. Podział ten nie pokrywa się z innym popularnym podziałem według kryterium kulturowego na Amerykę Łacińską i Anglosaską. Inni natomiast uważają je za jedną całość, co znalazło odzwierciedlenie na fladze olimpijskiej.

[edytuj] Australia - wyspa czy kontynent?

Po odkryciu Australii została ona uznana za kontynent, choć niekiedy jest nazywana największą wyspą. Ale ta granica pozostaje również kwestią umowną, więc trudno podlegającą dyskusji. Inną kwestią pozostaje problem Oceanii, którą przyłącza się do Australii.

[edytuj] Alternatywne listy kontynentów

Koła na fladze olimpijskiej symbolizują pięć zamieszkanych kontynentów

Model z siedmioma kontynentami jest nauczany głównie w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej. Choć w tej drugiej w dyskursie naukowym dominuje model z sześcioma kontynentami (z Eurazją). Model z sześcioma kontynentami (ale z jedną Ameryką) pojawia się z Europie Wschodniej i Ameryce Południowej. Koła na fladze olimpijskiej symbolizują pięć zamieszkanych kontynentów z Ameryką jako jednym kontynentem.