Kopalnia soli Wieliczka

Z Wikipedii

Kopalnia soli Wieliczka^a Lista światowego dziedzictwa UNESCO

Kraj	Polska
Typ	kulturowe
Spełniane kryterium	IV
Charakterystyka	#32
Region^b	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę:	1978 na 2 sesji
a Oficjalna nazwa wpisana na liście UNESCO b Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Kopalnia soli "Wieliczka" (od XIII wieku do 1772 wspólnie z Kopalnią soli "Bochnia" wchodziła w skład Żupy krakowskiej) – jedna z najstarszych na świecie kopalni soli kamiennej mieści się w Wieliczce pod Krakowem. Wiekowo sole te pochodzą z miocenu i zostały wraz utworami towarzyszącymi tektonicznie przesunięte przez ruchy orogenezy alpejskiej w obecne miejsce z pierwotnej lokalizacji odległej o minimum kilkadziesiąt kilometrów.

Kopalnie odwiedziło w 2006 roku 1 mln 65 tys. 857 gości, z tego 58% odwiedzających stanowili obcokrajowcy. Spośród nich najwięcej do kopalni przyjechało Brytyjczyków (ponad 57 tysięcy) i Niemców (ponad 50 tysięcy).

W 1976 roku wpisana została do krajowego rejestru zabytków. Dwa lata później w 1978 roku wpisana przez UNESCO na pierwszą Listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. W 1989 roku Kopalnia Soli "Wieliczka" poszerzyła Listę Światowego Dziedzictwa w Zagrożeniu. Od 1994, to także pomnik historii Polski. W kopalni powstało w roku 1951 Muzeum Żup Krakowskich. Najstarszą zlokalizowaną dziś częścią kopalni, w której odbywało się wydobywanie soli metodami górniczymi, jest szyb Goryszowki, pochodzący z drugiej połowy XIII w. Jest to jedyny obiekt górniczy na świecie czynny bez przerwy od średniowiecza do chwili obecnej, pozwalający prześledzić rozwój techniki górniczej w poszczególnych epokach historycznych. Wielicka kopalnia liczy 9 poziomów, z których pierwszy – poziom Bono – sięga na głębokość 64 metrów, zaś ostatni leży 327 metrów pod powierzchnią ziemi. Łączna długość chodników, łączących około 3000 wyrobisk (chodników, pochylni, komór eksploatacyjnych, jezior, szybów, szybików), przekracza 300 km. Kubatura zespołu wyrobisk to ok. 7,5 mln m³.

Kopalnię cechuje unikalny mikroklimat, na który składa się – obok dużej wilgotności i zawartości chlorku sodu – stała temperatura (ok. 9-12°C), ciśnienie, jonizacja i promieniowanie świetlne, wysoka zawartość w powietrzu manganu, magnezu i wapnia. Sprzyja on prowadzonym na głębokości 135 metrów w komorze Jezioro Wessel turnusom rehabilitacyjnym dla osób ze schorzeniami górnych dróg oddechowych.

Znana na całym świecie podziemna Trasa Turystyczna wielickiej kopalni powstała na przełomie XVIII i XIX wieku. Ok. miliona turystów rocznie zwiedza ok. 3 km trasy składającej się z 20 komór, położonych na głębokościach od 64 do 135 metrów (poziom I-III). Kopalnię licznie odwiedzają także przywódcy państw, naukowcy i artyści. Czas zwiedzania to ok. 2 godziny.

[edytuj] Geologia

Wielicka kopalnia usytuowana jest w zachodniej części podkarpackich złóż solnych, których wiek określany jest na około 15 milionów lat. Złoże powstało w okresie mioceńskim, wieku badeńskim w wyniku trakcie zaniku Morza Mioceńskiego, które stało się morzem zamkniętym o wysokim stopniu zasolenia. Gorący klimat oraz stale podnoszące się dno(efekt powstawania Karpat) stworzyły warunki sprzyjające sedymentacji. W pierwszej kolejności zaczęły osadzać się węglany następnie siarczany, a na końcu sole kamienne. Przy czym w południowej części akwenu doszło do uformowania się złoża bryłowego(zubrowego) a w północnej i środkowej jego części powstało złoże pokładowe(warstwowe). Czas trwania procesu sedymentacji określany jest na 15-20 tysięcy lat, po nim nastąpił proces wypełniania zbiornika warstwami ilastymi i mułowymi. Podczas ostatnich ruchów górotwórczych Karpat nastąpiło nasunięcie się złoża bryłowego na pokładowe. Obecnie wielickie złoże solne ma około 10 km długości, 600-1500 m szerokości oraz od kilku do około 400 m miąższości.

[edytuj] Trasa Turystyczna

[edytuj] Komora Mikołaja Kopernika

Komora powstała przed 1785 rokiem dzięki eksploatacji brył soli zielonej. Znajduje się w niej rzeźba solna przedstawiająca Mikołaja Kopernika, który najprawdopodobniej był gościem wielickiej kopalni. Dzieło to stworzył Władysław Hapek w 1973 roku, upamiętniając 500-lecie urodzin astronoma.

[edytuj] Kaplica św. Antoniego

Najstarsza z zachowanych podziemnych kaplic, powstała pod koniec XVII wieku. Pierwsza odprawiana msza św., dla górników odbyła się w niej w 1698 roku. Stworzona w stylu barokowym, składa się z prezbiterium, ołtarza a także przedsionka. Kaplica ta obfituje w liczne solne rzeźby, zniszczone już jednak działaniem wilgoci. W ołtarzu głównym znajdują się figury: Chrystusa ukrzyżowanego, Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz figura patrona kaplicy – św. Antoniego, w bocznych częściach widnieją: rzeźba św. Stanisława ze Szczepanowa i św. Klemensa. Kolejne figury znajdują się w prezbiterium. Są to rzeźby: Augusta II Mocnego, Chrystusa Ukrzyżowanego, Matki Boskiej, św. Marii Magdaleny, święty Jana. Nawa posiada dwa ołtarze boczne: św. Piotra z Alkantry oraz św. Kazimierza. Postacie świętych: Franciszka, Dominika, Piotra, Pawła, a także ambonę od nawy oddziela balustrada.

[edytuj] Komora Janowice

Komora Janowice

Komora powstała w XVII wieku. Obecnie w jej wnętrzu znajduję się grupa figur ilustrujących najstarszą wielicką legendę, opowiadającą o pochodzeniu wielickiego złoża solnego. Sól kamienną w Wieliczce zaczęto wydobywać końcem wieku XIII podczas panowania księcia Bolesława Wstydliwego i jego żony świętej Kingi. Według legendy zanim Kinga przybyła do Polski z Węgier chciała podarować swej nowej ojczyźnie wyjątkowy prezent. Dowiedziawszy się, że w Polsce nie wydobywa się soli kamiennej, która przynosiła znaczne dochody w owych czasach poprosiła swego ojca Belę IV o jedną z węgierskich kopalń soli. Podczas swojej wizyty w owej węgierskiej kopalni Kinga wrzuciła swój pierścień zaręczynowy do jednego z szybów jako znak objęcia jej w posiadanie. Podczas podróży do Polski sól wraz z pierścieniem podążała w magiczny sposób śladem swej pani, aż w Wieliczce Kinga rozkazała kopać na jednym ze wzgórz, gdzie zaraz pod powierzchnią odkryto pierwszą bryłkę soli kamiennej, która zawierała w sobie wrzucony na Węgrzech pierścień. O prawa do legendy spierają się górnicy z kopalni wielickiej jak również z kopalni bocheńskiej i do dziś trwa spór o to w którym mieście legendarny pierścień został odkryty przez górników. Jednak Kinga uważana jest za patronkę jednych i drugich w 1999 roku została bowiem kanonizowana przez Ojca Świętego Jana Pawła II na patronkę górników solnych.

[edytuj] Komora Spalona

Nazwa komory nawiązuje do pożaru, który prawdopodobnie tutaj rozgorzał. Komora przedstawia pracę wypalaczy metanu zwanych pokutnikami. Metan to gaz uwalniający się z górotworu podczas eksploatacji soli w określonych warunkach tworzy wraz z tlenem mieszankę wybuchową, eksplodującą przy kontakcie z ogniem. W czasach, gdy nieznane były metody skutecznego przewietrzania kopalni, a do oświetlenia służyły kaganki łojowe gaz ten stanowił poważne zagrożenie. Jedyną znana metodą jego eliminacji było wypalanie metanu przez doświadczonych górników zwanych pokutnikami, odziani w wilgotne szmaty, wyposażeni w długie żerdzie na końcu których zatknięte były żarzące się żągwia.

[edytuj] Komora Sielec

W tej komorze zgromadzono urządzenia służące do poziomego transportu soli takie jak psy węgierskie czy sanie zwane szlafami.

[edytuj] Komora Kazimierza III Wielkiego

Komora zawdzięcza swą nazwę królowi Kazimierzowi III Wielkiemu twórcy statutu Żup krakowskich. Nazwę komorze nadano w 1968 roku w 600-letnią rocznice utworzenia statutu. W tym roku również górnik rzeźbiarz Władysław Hapek wykonał w soli popiersie króla. W tym miejscu znajduje sie kierat konny typu saskiego oryginalna maszyna z XVIII wieku służąca do transportu pionowego. Pracę kieratu przedstawia model kieratu.

[edytuj] Komora Pieskowa Skała

Komora powstała około 1669 roku. Łączy ze sobą poziom I z poziomem II wyższym im. Braci Markowskich położonym 90 metrów pod ziemia. W komorze tej zaprezentowano inne urządzenie służące do transportu pionowego – krzyż ręczny. Na spągu komory zachowały się również fragmenty starych schodów wykutych w skale solnej używanych przez tragarzy zwanych nosiczami, których praca została przedstawiona w jednej z kawern. W innej części komory znajdują się 3 krasnoludki wykonane na początku XX wieku przez górnika-rzeźbiarza Józefa Markowskiego. Schodami komory dochodzimy do poprzeczni Kunegunda w której zachowały się rynny służące do odwadniania kopalni, w tym miejscu zrekonstruowano również XVI-wieczną pompę. Urządzenie zwano paternoster, gdyż było podobne do różańca składało się z rury drewnianej przez którą przesuwany był łańcuch ze skórzanymi słupami.

[edytuj] Podszybie Kunegunda

Podszybie powstałe ok. roku 1829 łączy komorę Kazimierza Wielkiego z poziomem II wyższym. Można w niej zaobserwować liczne formy wtórnej krystalizacji soli: stalaktyty, stalagmity. Znajdują się tam także liczne figurki krasnoludków w pozach dawnych górników np. nosiczy czy wozaków.

[edytuj] Kaplica św. Krzyża

Jest to przykład kaplicy wędrownej, której wyposażenie mogło być przez górników przenoszone do innych komór, które znajdowały się bliżej ich miejsca pracy. Komora w której umieszczono kaplicę pochodzi z XIX wieku w jej wnętrzu znajduje się dwie pochodzące z XVII wieku barokowe figury drewniane. W ołtarzu głównym rzeźba przedstawiająca ukrzyżowanego Chrystusa a po przeciwnej stronie kaplicy Matki Boskiej Zwycięskiej. W pobliżu ołtarza znajdują się również dwaj mnisi wykuci w soli o mało czytelnych dziś kształtach.

[edytuj] Kaplica św. Kingi

Kaplica św. Kingi

Kaplica św. Kingi, zwana podziemnym kościołem, przez trwającą tu przeszło 100 lat modlitwę pracowników wielickich salin, pielgrzymów i turystów zasługuje na miano sanktuarium, znajdują się tutaj bowiem relikwie św. Kingi. Ta jedna z największych atrakcji wielickiej kopalni, jest największą na świecie podziemną świątynią. Znajduje się 101 metrów pod ziemią. Jej wymiary to: długość ok. 54 m, szerokość ok. 18 m oraz wysokość ok. 12 m. Posadzka jest wyrzeźbiona w jednolitej solnej bryle, a żyrandole z solnymi kryształami są zawieszone 12 metrów pod sufitem. W kaplicy znajdują się płaskorzeźby ilustrujące wydarzenia z kart Nowego Testamentu (m.in. Ucieczka do Egiptu, Dwunastoletni Chrystus nauczający w świątyni, Ostatnia Wieczerza) i ponad stuletnia szopka. Ołtarz główny dłuta górnika Józefa Markowskiego składa się z rzeźby głównej – św. Kingi oraz dwóch bocznych – św. Józefa oraz św. Klemensa. Należy zwrócić uwagę na piękne wiszące kryształowe żyrandole. Od 1999 roku w kaplicy podziwiać można solny pomnik Jana Pawła II, dłuta górnika rzeźbiarza Stanisława Anioła.

W kaplicy odbywają się msze święte z okazji imienin patronki św. Kingi oraz św. Barbary, a także pasterki. Z uwagi na doskonałą akustykę w kaplicy odbywają się również koncerty np. Blackmore's Night oraz koncert Nigel'a Kennedy'ego.

[edytuj] Komora Erazma Barącza

Od początku trasy 1,250 km, poziom II niższy, głębokość 110 m

Przed wejściem do komory "wita" turystów pomnik Johanna Wolfganga von Goethego, wykonany w 2001 roku przez górnika-rzeźbiarza Józefa Piotra Kowalczyka. Z przekazów historycznych wiemy, że Goethe towarzyszył w 1790 roku księciu Weimaru podczas jego wizyty w wielickiej kopalni. Komora Weimar powstała w początkach XX wieku po wyeksploatowaniu bryły soli zielonej metodą mechaniczną. Bryłę soli wybierano tu w sposób typowy – od góry, schodząc z robotami coraz niżej. Efektywność pracy osiągano przez zastosowanie strzelania prochem a następnie oczyszczania bocznych ociosów.

Widoczny pod stropem wyrobiska wylot chodnika jest fragmentem ciągu wentylacyjnego. W latach 60. XX wieku, dół komory zalano solanką, tworząc jeziorko. Wybudowano również pomost widokowy, galerie i schody.

Nad solankowym jeziorkiem z głębin mroku wyłania się postać Skarbnika – dobrego ducha kopalni. Rzeźba ta wykonana przez górnika-rzeźbiarza Stanisława Anioła, była symbolem wielickiej kopalni na światowej wystawie EXPO-2000 w Hanowerze. W pobliżu umieszczono wózek z bryłą soli, którą "rzeźbili" zwiedzający polskie stoisko na tych targach.

W komorze Weimar odbywa się nastrojowy minispektakl światła i dźwięku, przenoszący zwiedzających do czasów gdy eksploatowano komorę.

Wielicka kopalnia soli pełni również funkcje sanatoryjne, gdyż klimat panujący w podziemnych przestrzeniach kopalni jest szczególnie korzystny przy leczeniu schorzeń górnych dróg oddechowych, astmy i alergii.

W 1997 roku, w komorze Teodora Wessla, na III poziomie (135 m głębokości), otwarto Podziemny Ośrodek Rehabilitacyjno-Leczniczy. Dzięki prowadzonej w nim aktywnej rehabilitacji, pacjenci wdychając powietrze bogate w chlorek sodu, wapnia i magnezu, skutecznie eliminują niektóre schorzenia cywilizacyjne.

[edytuj] Komora Michałowice

Jedna z najbardziej spektakularnych komór Trasy Turystycznej. Ma 35 metrów wysokości a jej eksploatacja trwała prawie 100 lat. Jej rozmiary od początku istnienia wymuszały budowę specjalnych zabezpieczeń na które składały się kaszty oraz mury z kostki solnej. W latach 70. XIX wieku wzniesiono dodatkowo dwa filary wiązkowe.

[edytuj] Komora Drozdowice

Komora rozmiarami jedynie niewiele ustępuje sąsiednim Michałowicom, pochodzi z przełomu XVII i XVIII wieku. Na początku XX wieku komorę zabezpieczono kasztem oraz dwukondygnacyjną konstrukcją. Obecnie w komorze Drozdowice odbywają się wystawy, bankiety oraz koncerty.

[edytuj] Komora Weimar

Komora Weimar

Nazwana na cześć miejsca pochodzenia słynnego niemieckiego poety Johanna Wolfganga von Goethe'ego jednego z pierwszych gości wielickiej kopalni, którego figura znajduje się u wejścia do komory. Jest to najmłodsza komora na trasie zwiedzania wybrana dopiero na początku XX wieku przy użyciu materiałów wybuchowych. Wewnątrz komory znajduję się figura Skarbnika dobrego ducha kopalni oraz wagonik z solą które to elementy zdobiły stanowisko kopalni na wystawie Expo w Hanowerze w roku 2000. W komorze tej zwiedzający uczestniczą w pokazie światło i dźwięk wsłuchując się w odgłosy pracy górników oraz muzykę skomponowaną przez słynnego polskiego kompozytora Fryderyka Chopina

[edytuj] Komora Józefa Piłsudskiego

Komora poświęcona jednej z najbardziej charakterystycznych postaci polskiej historii – Józefowi Piłsudskiemu, powstała w XIX wieku. Dzieli się ona na dwie wyrobiska połączone tunelem. W związku z tym, iż dno zalane było solanką, turyści mogli przemieszczać się przez tunel tratwą. Już w XIX wieku nad brzegiem jeziora ustawiono rzeźbę przedstawiającą patrona tonących św. Jana Nepomucena. Na uwagę zasługuje znajdujący się od 1997 roku w komorze pomnik Marszałka Polski, którego stworzeniem zajął się Stanisław Anioł.

[edytuj] Komora Stanisława Staszica

Ta najwyższa komora (całkowita wysokość 50m), powstała na przełomie XIX i XX w. W latach II wojny światowej było to miejsce hitlerowskiej montażowni części do samolotów. Jej koniec datuje się wraz z ofensywą radziecką. W komorze znajduje się także popiersie Stanisława Staszica – wybitnego przyrodnika, geologa, pioniera w dziedzinie górnictwa w Polsce.

[edytuj] Skarbnik

W miejscu tym znajduje się podobizna władcy podziemi wielickich zasłaniający swą postacią zawalający się chodnik. Od wieków wierzono w dobrego ducha kopalni- Skarbnika, który ostrzegał górników przed niebezpieczeństwem. Wyrobisko powstałe w wyniku poszerzenia poprzeczni Poniatowski w roku 1968.

[edytuj] Komora Witolda Budryka

Wykonana w soli spizowej komora powstała w czasach austriackich metodą wrębu ręcznego i strzelania. Oglądać tu można zabezpieczenia w postaci kasztów oraz organów. Została nazwana imieniem Witolda Budryka prof. Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, będącego specjalistą w dziedzinie wentylacji i zabezpieczenia przeciwpożarowego kopalń.

[edytuj] Komora Warszawa

Komora przeznaczona do celów rozrywkowych, ze względu na swoje rozmiary (długość 54 m szerokość 17 m, wysokość 9 m). Tutaj odbywają się uroczystości górnicze, zawody i imprezy sportowe, koncerty muzyczne, a także bale. Powstała na przełomie XIX i XX wieku w wyniku eksploatacji w pokładzie soli spizowej, w ilości ok. 20tyś. ton. W 2003 roku w komorze zainstalowano nowe szklane żyrandole. Jej ozdobą jest niewątpliwie pomnik górników wykonany w bryle soli w roku 1961.

[edytuj] Komora Wisła

Do powstania komory doszło na skutek poszerzenia podłużni Wisła w celu wybrania soli spizowej w XIX wieku. To tu zbierają się zwiedzający chętni do wyjazdu na powierzchnię.

[edytuj] Pochylnia Prinzinger

Łączące podłużnię Wisła na poziomie II niższym z podłużnią Antonia na poziomie III wyrobisko powstało pod koniec XIX wieku. Drewniane schody wykonano w czasie pierwszej wojny światowej. Na poziomie III widnieje tablica upamiętniająca sprowadzenie na Wawel prochów Juliusza Słowackiego, poety którego nazwę nosi poziom trzeci kopalni.

[edytuj] Komora Haluszki

Znajduje się miejscu wybrania soli zielonej, widać w niej liczne ślady robót górniczych. Nazwa komory upamiętnia Jana Haluszkę, radcę i starostę górniczego Saliny wielickiej w okresie zarządu austriackiego. Komora jest niedostępna dla zwiedzających, jednak organizowane są w niej koncerty oraz uroczyste spotkania.

[edytuj] Komora Izabela

Usytuowana w części centralnej złoża komora posiada ciekawą budowę geologiczną. Na ociosach widoczne jest zaleganie pokładu o upadzie w kierunku południowym potwierdzającym teorię o wpływie ruchu górotwórczego Karpat na wielickie złoże. Powstała na skutek eksploatacji soli szybikowej złoża pokładowego.

[edytuj] Kaplica św. Jana

Zwana jest również kaplicą św. Krzyża. Przeniesiona w 2005 roku z komory Lipowiec na poziomie pierwszym na obecne miejsce na poziomie trzecim kopalni 135 metrów pod ziemią. Kaplica ta od czasu swego powstania w 1859 roku aż do powstania kaplicy św. Kingi w 1896 roku była najważniejszym obiektem sakralnym wielickiej kopalni.

[edytuj] Muzeum Żup Krakowskich

W wielickiej kopalni oprócz trasy turystycznej można odwiedzić również podziemną ekspozycje MŻK usytuowaną na III poziomie na głębokości 135 metrów. Zbiory zostały zebrane w 14 komorach przedstawiają zarówno losy kopalni, narzędzia i urządzenia służące do wydobycia i transportu soli jak również historię samego miasta.

[edytuj] Groty Kryształowe

Poza ekspozycją muzealną znajdują się Groty Kryształowe, w których występują wyjątkowo wielkie kryształy halitu. W XIX wieku okazy stąd trafiły do kolekcji czołowych muzeów świata, gdzie do dziś są przechowywane (np. Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu). W Krakowie są dostępne do obejrzenia dwie tafle, o wymiarach ponad metr na metr, każda z kilkudziesięciu kryształami, mającymi krawędzie długości od kilku do kilkunastu centymetrów. Obecnie znajdują się w holu uniwersyteckiego budynku Collegium Geologicum, przy ul. Oleandry 2a, w gablocie ściennej. Większość Grot zachowała się nieuszkodzona, ze względu na ochronę udostępniana jest sporadycznie tylko specjalistom.

[edytuj] Bibliografia

Antoni Jodłowski "Żupa solna w Wieliczce" Muzeum Żup Krakowskich, Wieliczka 2000

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Linki zewnętrzne

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Kopalnia soli Wieliczka