Królowie Judy i Izraela

Z Wikipedii

To jest artykuł z cyklu Starożytny Izrael  p • d • e  Izrael predynastyczny Władcy i namiestnicy starożytnego Izraela/Judy/Judei Królestwo Izraela Królestwa Izraela i Judy Królowie Judy i Izraela Wojny Izraelitów Panowanie Asyrii Panowanie Babilonii Panowanie Grecji Powstanie Machabeuszów Państwo Machabeuszy Panowanie Rzymu Wojna żydowska (66-73) Powstanie Bar-Kochby Inne artykuły Historia Palestyny lata 395-1948 Historia Izraela od 1948 roku

Zarówno kroniki izraelskie wchodzące w skład Starego Testamentu jak i szereg odkryć archeologicznych mówią o narodzie zwanym pierwotnie pod nazwą Hebrajczycy a następnie Izrael(ici), którzy w II. połowie II tysiąclecia p.n.e. osiedli po obu brzegach Jordanu. Tworzyli oni strukturę plemienną (według Biblii 12 szczepów), z których kilka znanych jest ze starożytnych inskrypcji (np. Juda i Gad). W odróżnieniu od sąsiadujących narodów oraz miast-państw Kanaanu Izraelici przez kilka stuleci nie posiadali ani władców, ani własnej administracji, przez co okres ten nazywany jest Izraelem predynastycznym.

Według kronik biblijnych plemiona Izraelskie wybrały swojego pierwszego króla dopiero w XI wieku p.n.e. Okres, w którym szczepy hebrajskie przez około 100 lat były zjednoczone pod rządami trzech kolejnych władców nazywany jest okresem zjednoczonego królestwa.

Spis treści 1 Okres zjednoczonego królestwa 1.1 Saul (? — 1062 p.n.e.) 1.2 Dawid (1062 — 1022 p.n.e.) 1.3 Salomon (1023/2 — 983 p.n.e.) 2 Lata panowania wg ksiąg Królewskich i Kronik 3 Dane z innych ksiąg biblijnych 3.1 390 lat grzechu Izraela 3.2 70 nieprzestrzeganych lat sabatowych 4 Datowanie bezwzględne 4.1 VAT 4956 4.2 Pozostałe źródła 4.3 Tabliczka BM 21946 5 Synchronizm z władcami Egiptu, Asyrii i innymi 5.1 Obcy władcy w Biblii 5.2 Władcy biblijni w obcych dokumentach 6 Chronologia biblijna i asyryjska: przyczyny rozbieżności 7 Przypisy 8 Zobacz też

[edytuj] Okres zjednoczonego królestwa

Sposób w jaki doszło do powstania królestwa Izraela oraz historię życia trzech władców zjednoczonego państwa spisano w kilku kronikach hebrajskich:

• 1 księga Samuela
• 2 księga Samuela
• 1 księga Królewska
• 1 księga Kronik
• 2 księga Kronik

W XI wieku przed Chrystusem doszło do sytuacji, gdy plemiona izraelskie zostały zmuszone do prowadzenia wojny na dwa fronty. Na południowym wschodzie dominowały państwa-miasta Filistynów, zaś od północnego zachodu nadciągały wojska Ammonitów (1 Samuela 12:12). Obawiając się klęski oraz dostrzegając korzyści strategiczne płynące z centralizacji władzy przedstawiciele szczepów hebrajskich wymogli na wieszczu Samuelu, który pełnił urząd głównego sędziego, by wybrał i ustanowił króla nad wszystkimi plemionami Izraela.

[edytuj] Saul (? — 1062 p.n.e.)

Bibliści nie są zgodni co do długości rządów Saula. W oparciu o kroniki Starego Testamentu początek jego panowania można ustalić w przybliżeniu na rok 1070 p.n.e. lub wcześniej. Ok. 1062 p.n.e. zginął wraz z synami podczas przegranej bitwy przeciwko Filistynom (1 Samuela 31). Datowanie oparte na tradycyjnej chronologii asyryjskiej (patrz Asyryjskie zaćmienie słońca) wskazuje na 1010 p.n.e. jako rok śmierci Saula.

[edytuj] Dawid (1062 — 1022 p.n.e.)

Kroniki biblijne umieszczają 40-letnie panowanie Dawida w okresie 1062 — 1022 p.n.e. (1060—1020 ±12 p.n.e.), zaś według datowania opartego na tradycyjnej chronologii asyryjskiej jego rządy umieszcza się w latach 1010 — 970 p.n.e.

Według Biblii Dawid był dowódcą straży przybocznej Saula oraz głównodowodzącym jego wojsk. Saul obawiając się zbyt silnej pozycji Dawida, jego rosnącej popularności oraz zdolności przywódczych postanowił go zamordować, by zapewnić ciągłość własnej dynastii. Ostatecznie zamach się nie udał, zaś Dawid chronił się na terenach pustynnych oraz na dworach władców wrogich Izraelowi. Po śmierci Saula przejął władzę najpierw nad plemieniem judzkim, zaś po 7. latach nad pozostałymi szczepami Izraela.

W ciągu swego panowania władca ten zdołał rozbić potęgę Filistynów, prowadził także nieustanne walki z innymi okolicznymi narodami. Za jego czasów Izraelici zdobyli Jeruzalem, które Dawid wybrał na stolicę państwa. Podczas wykopalisk w roku 2005 Eilat Mazar kierując się biblijnymi wskazówkami odnalazła w Jerozolimie pozostałości domniemanego pałacu Dawida [1] [2]. Fenicki styl budowli potwierdza jej identyfikację, gdyż według kronik biblijnych przy pracach budowlanych zatrudniono tyryjczyków (2 Samuela 5:11; 1 Kronik 14:1).

Późniejsze królestwo Judy (Królestwo Południowe) nazywane było także Dawidem^[1] lub Domem Dawida^[2], co w ówczesnym języku oznaczało kraj znajdujący się pod panowaniem dynastii, której założycielem był Dawid. Domem Dawida nazywano także jego jerozolimski pałac^[3] oraz całe Miasto Dawida^[4].

Część uczonych neguje istnienie króla Dawida uważając go za postać mityczną, jednakże sceptycyzm ten staje się coraz mniej uzasadniony:

• Kenneth Kitchen, uznawany przez wielu za najwybitniejszego współcześnie żyjącego egiptologa, oświadczył na łamach Biblical Archaeology Review (Jan/Feb 1999), że jego zdaniem egipski zwrot h(y)dbt dwt wymieniony przez Szeszonka I na liście miast z rejonu Palestyny należy tłumaczyć jako Wyżyny Dawida;
• W latach 1993 oraz 1994 w Tel Dan na północy Izraela odkryto fragmenty aramejskiej steli opiewającej zwycięstwa nad Izraelitami. Chociaż inskrypcja została jeszcze w starożytności zniszczona przez Izraelitów to na ocalałych szczątkach zachowało się imię aramejskiego króla Hadada, fragmenty imion dwóch władców hebrajskich a także zwroty król Izraela oraz [kró]l DomuDawida. Sceptycy argumentują, iż DomDawida jest tu nazwą jakiejś nieznanej dotąd miejscowości, której król wyruszył wraz z władcą izraelskim na wojnę przeciwko Aramejczykom. Tym niemniej, kroniki biblijne kilkakrotnie mówią o przypadkach, gdy król Domu Dawida (Judy) wraz z królem Izraela wspólnie walczyli przeciwko Aramejczykom. Dom-Dawida może tu także oznaczać Jerozolimę, Miasto Dawida;
• Mesza, król Moabu, na swojej słynnej steli także wspomina o Dawidzie:

linia 12 - Mesza zdobył izraelskie Atarot, zabrał stamtąd ołtarze Dawida (Daduy, Dodo?) i zaciągnął je do świątyni Kemosza w Keriot,

linia 31 - André Lemaire na łamach Biblical Archaeology Review 20.3 (May/June 1994) oświadczył, iż nieco zniszczony zwrot (nieczytelna 1. litera) może oznaczać jedynie Dom Dawida, czyli Judejczyków, którzy zamieszkiwali w Choronaim i przeciwko którym wyruszył Mesza.

[edytuj] Salomon (1023/2 — 983 p.n.e.)

Do sukcesji po Dawidzie prawo mieli jego synowie, Adoniasz i Salomon. Władzę już za życia starego króla ok. roku 1020 — 1022 p.n.e. objął Salomon. Po śmierci ojca kazał zamordować brata Adoniasza. Salomon przystąpił do budowy świątyni jerozolimskiej. Według przekazów biblijnych była ona niezwykle okazała i w niej znajdowała się Arka Przymierza. W pierwszych latach rządów Salomon pozostawał wierny kultowi Jahwe, później dopuścił do politeizmu - stawiając nawet posągi Kemoszowi (bóg moabicki) i Milkoszowi (bóg ammonicki). Zawarł sojusz z faraonem egipskim, żeniąc się z jego córką. Nawiązał kontakty z arabskim Królestwem Saby. Zgodnie z biblią Salomon miał być niezwykle mądry. Jego władza zakończyła się wraz ze śmiercią ok roku 983 p.n.e.

[edytuj] Lata panowania wg ksiąg Królewskich i Kronik

Po śmierci Salomona 10 plemion północnych oderwało się od 2 południowych plemion Judy i Symeona, przez co powstały dwa odrębne królestwa: Juda (Królestwo Południowe), zwane także Domem Dawida, oraz Izrael (Królestwo Północne)^[5].

Poniższa tabela przedstawia listę królów Judy i Izraela w oparciu o cztery księgi Starego Testamentu:

• 1 księga Królewska
• 2 księga Królewska
• 1 księga Kronik
• 2 księga Kronik

Legenda tabeli:

• król Judy - imię władcy Południowego Królestwa oraz lata panowania licząc od momentu podziału państwa Salomona
• ← rządy - długość rządów króla Judy oraz rok rządów króla Izraela, w którym król judzki objął władzę
• lata od rozpadu - wyróżnione okresy według liczby lat, które upłynęły od momentu podziału państwa Salomona
• rządy → - długość rządów króla Izraela oraz rok rządów króla Judy, w którym król izraelski objął władzę
• król Izraela - imię władcy Północnego Królestwa oraz lata panowania licząc od momentu podziału państwa Salomona

Uwagi

• W księgach biblijnych długość rządów królów judzkich i izraelskich podawana jest według rozpoczętych lat panowania. Oznacza to, iż jeżeli dany władca panował jeden rok i jeden miesiąc, zaś inny jeden rok i jedenaście miesięcy to w obu przypadkach biblijni kronikarze odnotowywali dwuletnie okresy rządów. Znak + umieszczany przy liczbie lat rządów królów oznacza nieokreśloną ilość miesięcy (0 do 12), które upłynęły od ostatniego rozpoczętego roku panowania danego władcy.
• Lata oddzielone ukośnikiem (/) oznaczają minimalną oraz maksymalną ilość lat, które upłynęły od momentu rozpadu królestwa Salomona. Dla przykładu, okres panowania królowej Atalii przypada na lata 87/92+ — 93/99+ (długość jej rządów wynosiła 6+ lat). Oznacza to, iż Atalia:
  • objęła tron nie wcześniej niż 87+ lat (87 lat i od 0 do 12 miesięcy) i nie później niż 92+ lata (92 lata i od 0 do 12 miesięcy) od momentu podziału państwa Salomona;
  • rządziła 6+ lat (6 lat i od 0 do 12 miesięcy);
  • jej panowanie zakończyło się nie wcześniej niż 93+ lata (93 lata i od 0 do 12 miesięcy) i nie później niż 99+ lat (99 lat i od 0 do 12 miesięcy) od momentu podziału państwa Salomona;
  • innymi słowy, objęła rządy 89.5 lat (± 2.5 roku) po podziale, rządziła 6.5 lat (± 0.5 roku), jej rządy ustały 96 lat (± 3 lata) po podziale.

król Judy	← rządy	lata od rozpadu	rządy →	król Izraela
podział Izraela na dwa królestwa po śmierci Salomona		0
Roboam[6] (0/+ — 16/17+)	16+ od 0/+ rozpadu	0 — 16/17+	21+ od 0/+ rozpadu	Jeroboam I[7] (0/+ — 21/22+)
regencja lub bezkrólewie (0+ — 1+)		16/17+ — 17/18+
Abijjam[8] (17/18+ — 19/21+)	2+ od 17+ Jeroboama	17/18+ — 19/21+
Asa[9] (19/20+ — 59/61+)	40+ od 19+ Jeroboama	19/20+ — 20/22+
		20/22+ — 21/24+	1+ od 1+ Asy	Nadab[10] (20/22+ — 21/24+)
		21/23+ — 44/47+	23+ od 2+ Asy	Basza[11] (21/23+ — 44/47+)
		44/46+ — 45/48+	1+ od 25+ Asy	Ela[12] (44/46+ — 45/48+)
		45/47+	0+ od 26+ Asy	Zimri[13] (45/47+)
		45/47+ — 49/51+	nieoficjalne rządy Omriego, wojna domowa z Tibnim[14]
		45/47+ — 56/59+	11+ od 26/30+ Asy	Omri[15] (45/47+ — 56/59+)
		56/58+ — 59/62+	21+ od 37+ Asy	Achab[16] (56/58+ — 77/80+)
Jozafat[17] (59/62+ — 83/87+)	24+ od 3+ Achaba	59/62+ — 75/79+
		75/79+ — 77/80+	koregencja (0+ — 2+): Achab i Ochozjasz[18]
		75/79+ — 76/81+	1+ od 16+ Jozafata	Ochozjasz[19] (75/79+ — 76/81+)
		76/80+ — 80/85+	11+ od 17+ Jozafata	Joram[20] (76/80+ — 87/92+)
koregencja (1+ — 3+): Jozafat i Joram		80/85+ — 83/87+
Joram[21] (80/85+ — 87/93+)	7+ od 4+ Jorama	80/85+ — 87/93+
nieoficjalne rządy Ochozjasza[22] ? (od 10+ Jorama)		86/91+ — 87/92+
Ochozjasz[23] (87/92+ — 87/93+)	0+ od 11+ Jorama	87/92+ — 87/93+
Jehu zabija królów Judy i Izraela[24]		87+ / 92+ (90±3)
Atalia[25] (87/92+ — 93/99+)	6+ od 0/+ Jehu	87/92+ — 93/99+	27+ od 0/+ Atalii	Jehu[26] (87/92+ — 114/120+)
Joasz[27] (93/99+ — 132/139+)	39+ od 6+ Jehu	93/99+ — 115/122+
		114/120+ — 115/122+	regencja lub bezkrólewie (0+ — 2+)
		115/122+ — 131/139+	16+ od 22+ Joasza	Joachaz[28] (115/122+ — 131/139+)
		129/136+ — 131/139+	koregencja (1+ — 3+): Joachaz i Joasz
		129/136+ — 130/138+	15+ od 36+ Joasza	Joasz[29] (129/136+ — 144/152+)
koregencja (0+ — 2+): Joasz i Amazjasz[30]		130/138+ — 132/139+
Amazjasz[31] (130/138+ — 158/167+)	28+ od 1+ Joasza	130/138+ — 144/153+
		144/153+ — 170/180+	40+ od 14+ Amazjasza	Jeroboam II[32] (144/153+ — 184/194+)
regencja lub bezkrólewie (11+ — 13+)[33]		158/167+ — 170/180+
Azariasz[34] (170/180+ — 221/232+)	51+ od 26+ Jeroboama	170/180+ — 207/218+
		184/194+ — 207/218+	regencja lub bezkrólewie (22+ — 24+)
		207/218+ — 207/219+	0.5 od 37+ Azariasza	Zachariasz[35] (207/218+ — 207/219+)
		208/219+	0.1 od 38+ Azariasza	Szallum[36] (208/219+)
		208/219+ — 217/229+	9+ od 38+ Azariasza	Menachem[37] (208/219+ — 217/229+)
		217/229+ — 219/230+	regencja lub bezkrólewie (0+ — 2+)
		219/230+ — 220/232+	1+ od 49+ Azariasza	Pekachiasz[38] (219/230+ — 220/232+)
		221/232+ — 222/234+	19+ od 51+ Azariasza	Pekach[39] (221/232+ — 240/252+)
regencja lub bezkrólewie (0+ — 2+)		221/232+ — 222/234+
Jotam[40] (222/234+ — 237/250+)	15+ od 1+ Pekacha	222/234+ — 237/250+
Achaz[41] (237/249+ — 252/265+)	15+ od 16+ Pekacha	237/249+ — 248/261+
		240/252+ — 241/254+	regencja lub bezkrólewie (0+ — 2+)
		241/254+ — 248/261+	nieoficjalne rządy Ozeasza (od 19+ Jotama)[42]
		248/261+ — 250/264+	8+ od 11+ Achaza	Ozeasz[43] (248/261+ — 256/270+)
koregencja (0+ — 2+): Achaz i Ezechiasz		250/264+ — 252/265+
Ezechiasz[44] (250/264+ — 278/293+)	28+ od 2+ Ozeasza	250/264+ — 256/270+
		256+ / 270+ (263±7)	Królestwo Północne przestaje istnieć[45]
		256/270+ — 278/293+
Manasses[46] (278/293+ — 332/348+)	54+	278/293+ — 332/348+
Amon[47] (332/348+ — 333/350+)	1+	332/348+ — 333/350+
Jozjasz[48] (333/350+ — 363/381+)	30+	333/350+ — 363/381+
Joachaz[49] (363/381+)	0.25	363/381+
Jojakim[50] (363/381+ — 373/392+)	10+	363/381+ — 373/392+
Jojakin[51] (373/392+)	0.25	373/392+
Sedecjasz[52] (373/392+ — 383/403+)	10+	373/392+ — 383/403+
Królestwo Południowe przestaje istnieć[53]		383+ / 403+ (393±10)

Datowanie ważniejszych wydarzeń licząc wstecz od momentu końca istnienia Królestwa Południowego (Judy):

• upadek Królestwa Północnego: -127+ / -133+, tj. -130±3 lat
• rzeź Jehu w Jezreel: -296+ / -311+, tj. -303+ ±7 lat
• rozpad Izraela na dwa królestwa po śmierci Salomona: -383+ / -403+, tj. -393±10 lat

[edytuj] Dane z innych ksiąg biblijnych

Kolejność panowania, liczby lat rządów królów Judy i Izraela oraz obliczenia dokonane na podstawie ksiąg Królów i Kronik (patrz tabela powyżej) znajdują swoje potwierdzenie także w innych pismach Starego Testamentu:

Amos 1:1 

za czasów króla judzkiego Ozjasza w Izraelu rządził Jeroboam II, syn Joasza

Ozeasz 1:1 

w Judzie kolejno panowali Ozjasz, Jotam, Achaz, Ezechiasz; w Izraelu rządził Jeroboam II, syn Joasza

Izajasz 1:1 

w Judzie kolejno panowali Ozjasz, Jotam, Achaz, Ezechiasz

Izajasz 7:1 

za czasów króla judzkiego Achaza w Izraelu rządził Pekach

Izajasz 36:1 i 38:1.5 

od 14. (13+) lub 15. (14+) roku swego panowania Ezechiasz żył jeszcze przez 15 lat

Micheasz 1:1 

w Judzie kolejno panowali Jotam, Achaz, Ezechiasz

Sofoniasz 1:1 

król Jozjasz był synem Amona

Jeremiasz 1:2-3 

w Judzie kolejno panowali Jozjasz (syn Amona), Jojakim, Sedecjasz (pominięto Joachaza i Jechoniasza, którzy rządzili jedynie po trzy miesiące każdy); Sedecjasz rządził 11 (10+) lat

Jeremiasz 25:1-3 

od 13. (12+) roku rządów króla judzkiego Jozjasza (syna Amona) do 4. (3+) roku Jojakima upłynęło 23 lata

Jeremiasz 25:1 i 32:1 

od 4. (3+) roku Jojakima (1. rok Nabuchodonozora II) do 10. (9+) roku Sedecjasza (18. rok Nabuchodonozora II) upłynęło 17 lat

Jeremiasz 39:2, 52:1.5 

Sedecjasz został zdetronizowany przez Nabuchodonozora II w 11. (10+) roku swoich rządów

[edytuj] 390 lat grzechu Izraela

Potwierdzenie poprawności danych z ksiąg Królów i Kronik oraz obliczeń dotyczących całego okresu od momentu śmierci Salomona do upadku Jerozolimy i Królestwa Judy (patrz tabela powyżej) można znaleźć w księdze proroka Ezechiela. W 5. (4+) roku uprowadzenia króla Jojakina, zwanego też Jechoniaszem, (Ezechiela 1:2), który był jednocześnie 5. (4+) rokiem jego następcy Sedecjasza - tak jak rok 11. (10+) uprowadzenia był 11. (10+) rokiem Sedecjasza na przykładzie Ezechiela 33:21 - Ezechiel miał swoją pierwszą wizję. Najprawdopodobniej z tego samego roku pochodzi następujące słowo prorocze:

Połóż się na lewym boku, a Ja złożę winę Izraelitów na ciebie. Przez tyle dni będziesz znosił ich winę, przez ile będziesz na nim leżał. Podaję ci lata trwania ich winy w liczbie dni: przez trzysta dziewięćdziesiąt dni będziesz znosił winę pokoleń izraelskich. A kiedy je wypełnisz, położysz się znów na prawym boku i będziesz znosił przewinienia pokolenia Judy przez czterdzieści dni. Liczę ci jeden dzień za każdy poszczególny rok.

- Ezechiel 4:4-6

Prorok wyraźnie stwierdza, iż grzech Izraela trwał od 390. lat. W biblijnym rozumieniu grzechem tym było niewątpliwie bałwochwalstwo, zaś najbardziej znanym i najczęściej wymienianym przestępstwem Izraela były tzw. grzechy Jeroboama, czyli cielce ustawione przez niego w Betel i Dan tuż po podziale królestwa Salomona^[54]. Innymi słowy, według twierdzenia z księgi Ezechiela od początku panowania Jeroboama I do 5. (4+) roku uprowadzenia Jojakina, będącego jednocześnie 5. (4+) rokiem rządów Sedecjasza, upłynęło 390 lat. Według obliczeń dokonanych w oparciu o księgi Królów i Kronik (patrz tabela powyżej) 5. (4+) rok Sedecjasza przypadał najwcześniej 377+ i najpóźniej 397+ lat, czyli 387±10 lat po rozpadzie królestwa Salomona. Doskonale pokrywa się to z danymi dostarczonymi przez Ezechiela. Pozostałe 40 lat grzechów Judy wspomniane przez Ezechiela można odnieść do 40. lat rządów Salomona, który pomimo swojej wielkiej mądrości i bogactwa doprowadził Judę do masowego bałwochwalstwa i politeizmu (1 Królewska 11:1-8.42). Daje to łączną liczbę 430. lat od momentu objęcia tronu przez Salomona do 5. roku Sedecjasza.

[edytuj] 70 nieprzestrzeganych lat sabatowych

Prorok Jeremiasz zapowiedział 70 lat spustoszenia Judy (Jeremiasz 25:11-12, 29:10; Daniela 9:2; Zachariasza 1:12, 7:5). Okres ten rozpoczął się z chwilą zniszczenia świątyni Salomona w 19. (18+) roku Nabuchodonozora II (587/586 p.n.e.) a zakończył wraz z odbudową świątyni jerozolimskiej w 6. roku rządów Dariusza I (516/515 p.n.e.)^[55]. Istotnym dla potwierdzenia danych z ksiąg Królów i Kronik może być fakt, iż owe 70 lat stanowiły sumę nieprzestrzeganych lat tzw. szabatu ziemi (2 Kronik 36:21) zgodnie z zapowiedzią z księgi Kapłańskiej 25:32-35 oraz 26:43. W roku sabatowym opisanym w 25. rozdziale księgi Kapłańskiej (także Exodus 23:10-11 oraz Powtórzonego Prawa 15) ziemia miała leżeć odłogiem co 7 lat oraz dodatkowo 1 rok w roku jubileuszowym, który wypadał tuż po 7. latach sabatowych. Bibliści nie są zgodni co do tego, czy pełen cykl 8. lat odpoczynku ziemi (7 lat sabatowych i 1 rok jubileuszowy) trwał pierwotnie 49 czy 50 lat. Powodem, dla którego zaprzestano przestrzegania lat sabatowych były zapewne dodatkowe obciążenia rolników związane z utrzymywaniem dworu królewskiego, które nasiliły się szczególnie za panowania Salomona (1 Królewska 12:4; 2 Kronik 10:4).

Przyjmując założenie, iż lat odłogu ziemi nie przestrzegano w Izraelu (i Judzie) nieprzerwanie od czasów Salomona aż do 11. (10+) roku Sedecjasza, kiedy to Judejczycy poszli na wygnanie do Babilonu, to 70 lat sabatu ziemi (z uwzględnieniem lat jubileuszowych) obejmowało:

• od 428 do 434 lat, czyli 431±3 lata (z założeniem 49-letniego cyklu jubileuszy)
• od 436 do 442 lat, czyli 439±3 lata (z założeniem 50-letniego cyklu jubileuszy).

Według obliczeń opartych o dane z ksiąg Królów i Kronik (patrz tabela powyżej) od śmierci Salomona do upadku królestwa Judy upłynęło 393±10 lat. Dodając do tej liczby 40 (39+) lat rządów Salomona otrzymujemy łącznie 432+ ±10 lat. Idealnie pasuje to do okresu 70. nieprzestrzeganych lat odpoczynku ziemi, o których mówił Jeremiasz.

[edytuj] Datowanie bezwzględne

Dokładne kroniki biblijne urywają się na rządach babilońskiego króla Nabuchodonozora II. Gdyby nie było możliwości precyzyjnego ustalenia lat panowania tego władcy te żmudnie gromadzone dane pochodzące z ksiąg Królów i Kronik miałyby jedynie charakter poglądowy. Tak się jednak złożyło, że najstarszy zapis obserwacji astronomicznych pozwalających na absolutne datowanie okresu panowania władcy pochodzi właśnie z czasów Nabuchodonozora II.

[edytuj] VAT 4956

Tabliczka znana obecnie jako VAT 4956 jest wykonaną w III wieku p.n.e. kopią starszego dokumentu datowanego na 37. rok króla Nabuchodonozora II. Jest ona najważniejszym znaleziskiem archeologicznym dla celów datowania dynastii neo-babilońskiej oraz najwcześniejszym zapisem serii zjawisk astronomicznych, które udało się jednoznacznie zidentyfikować. Odnotowane obserwacje księżyca i pięciu planet oraz ich położenie względem różnych gwiazdozbiorów na przestrzeni 12 miesięcy tworzą kombinację tak unikalną, że powtarza się ona zaledwie raz na wiele tysięcy lat. Dzięki tak precyzyjnym informacjom astronomowie ustalili, iż 37. rok Nabuchodonozora II trwał od 22 kwietnia 568 p.n.e. do 11 kwietnia 567 p.n.e. Innymi słowy, 1. rok panowania przypadał na lata 604—603 p.n.e. Jednak, jako że Babilończycy liczyli lata panowania od 1 dnia miesiąca Nisan (pierwszego miesiąca roku kalendarzowego przypadającego wówczas na przełom kwietnia i maja), zaś Nabuchodonozor II objął tron kilka miesięcy wcześniej, we wrześniu, za początek jego rządów uznaje się rok 605 p.n.e. Słynna bitwa pod Karkemisz miała miejsce latem 605 roku przed Chrystusem.

Izraelici liczyli lata panowania władców od chwili koronacji (patrz tabela powyżej), co oznacza, że 1. rokiem Nabuchodonozora II według Biblii był okres 605—604 p.n.e. (prawdopodobnie od września do września). Dzięki powyższym danym można ustalić następujące lata panowania królów Judy:

605 p.n.e. 

bitwa pod Karkemisz = 4. (3+) rok Jojakima, syna Jozjasza (Jeremiasz 46:2);

605/604 p.n.e. 

1. (0+) rok Nabuchodonozora II = 4. (3+) rok Jojakima, syna Jozjasza (Jeremiasz 25:1), według babilońskiego systemu liczenia lat panowania był to 3. rok Jojakima (Daniela 1:1);

598/597 p.n.e., późna wiosna 

8. (7+) rok Nabuchodonozora II = 1. (0+) rok 3-miesięcznych rządów Jojakina, czyli Jechoniasza (2 Królewska 24:8-12; 2 Kronik 36:9-10);

588/587 p.n.e. 

18. (17+) rok Nabuchodonozora II = 10. (9+) rok Sedecjasza (Jeremiasza 32:1).

[edytuj] Pozostałe źródła

Dane dostarczone dzięki tabliczce VAT 4956 są potwierdzone także przez inne starożytne źródła:

stela Nabonida z Harranu (NABON H 1, B) 

zwana także stelą Ada Guppi (matki Nabonida) odkryta w 1956 przez Dr. D. S. Rice informuje (linie 29-33), iż od 20. roku Assurbanipala do jego 42. roku, 3. roku jego syna Aszuretiliani, 21. roku Nabopalasara, 43. roku Nabuchodonozora, 2. roku Amel-Marduka, 4. roku Neriglissara upłynęło 95 lat. Stela ta potwierdza także liczenie lat królewskich od miesiąca Nisan bez uwzględniania poprzedzających miesięcy dodatkowych czy następujących miesięcy brakujących^[56];

Almagest Ptolemeusza 

zaćmienie księżyca w 5. roku Nabopolassara, 27/28 Athyr wg kalendarza egipskiego = 21/22 kwietnia 621 p.n.e. (Almagest V:14);

tzw. Kanon Królów Ptolemeusza 

rządom Nabopolassara przypisano lata 625—605 p.n.e., zaś Nabuchodonozor II miał panować w okresie 604—562 p.n.e. Ptolemeusz mógł opierać się na dziele Berossosa (Babyloniaca lub Chaldaica) z III wieku p.n.e., którego fragmenty można znaleźć w Euzebiuszu;

tabliczka BM 32312 

zapis obserwacji astronomicznych oraz wzmianka o bitwie pod Hirit. Z innej tabliczki BM 86379 ("Akitu Chronicle") wiadomo, iż bitwę taką stoczył król Szamaszszumukin w 16. roku swego panowania, co pozwoliło na umiejscowienie obserwacji w roku 652/651 p.n.e. Dane te pozostają w zgodzie z Kanonem Ptolemeusza (niektórzy jednak zarzucają tu anachronizmy w zestawieniu z tabliczką BM 96273, Kroniką Szamaszszumukina);

BM 35382 (kronika Nabonida) 

opisuje 17 lat rządów Nabonida aż do zdobycia Babilonu przez Cyrusa, łącząc chronologię neo-babilońską z chronologią perską;

dokumenty wykorzystane w datowaniu królów Persji 

olbrzymia liczba róznego rodzaju dokumentów, w tym słynne podwójnie datowane dokumenty żydowskie z Elefantyny, które można niezależnie datować w przybliżeniu stosując datowanie sotisowe.

[edytuj] Tabliczka BM 21946

Kronika babilońska nr 24 uwieczniona na tabliczce BM 21946 potwierdza biblijny synchronizm królów Judy z Nabuchodonozorem II (patrz tabela powyżej). Po pierwsze, dokument ten stwierdza, iż bitwa pod Karkemisz miała miejsce w 21. roku Nabopolassara (rozpoczętym w kwietniu 605 p.n.e.), zaś wojskami babilońskimi dowodził jego najstarszy syn, książę Nabuchodonozor II. Po drugie, w tekście jest mowa o tym, iż w 7. roku swoich rządów Nabuchodonozor II najechał Judę i uprowadził jej króla do niewoli (wg biblijnego sposobu liczenia lat panowania od momentu koronacji był to już 8. rok Nabuchodonozora - 2 Królewska 24:8-12; 2 Kronik 36:9-10):

W siódmym roku [Nabuchodonozora II], w miesiącu Kislew [18 grudnia 598 p.n.e. — 15 stycznia 597 p.n.e.], król Akkadu [Nabuchodonozor] zgromadził swoje oddziały, wyruszył do Hatti [=Syrii], i rozbił swoje kwatery naprzeciw miasta Judy [URU ia-a-hu-du - tj. stolicy Judy, Jerozolimy]. W miesiącu Adar, drugiego dnia [16 marca 597 p.n.e.] zdobył miasto i schwytał króla [Jojakina]. Ustanowił tam króla według własnego wyboru [Sedecjasza], zebrał ciężki trybut i odesłał/zawrócił do Babilonu.^[57]

[edytuj] Synchronizm z władcami Egiptu, Asyrii i innymi

[edytuj] Obcy władcy w Biblii

Legenda tabeli:

• Izrael - dokładny lub przybliżony (~) rok rządów króla Izraela, w którym występuje wzmianka o obcym władcy
• Juda - dokładny lub przybliżony (~) rok rządów króla Judy, w którym występuje wzmianka o obcym władcy
• od rozpadu - liczba lat, które upłynęły od momentu podziału państwa Salomona
• p.n.e. - lata przed Chrystusem po przeliczeniu wg danych biblijnych w oparciu o synchronizm z rządami Nabuchodonozora II (patrz wyżej)
• w Biblii - imię obcego władcy pod jakim występuje w Biblii
• powszechnie - imię obcego władcy przyjęte w historii powszechnej

WŁADCA IZRAELSKI		ROK		OBCY WŁADCA
Izrael	Juda	od rozpadu	p.n.e.	w Biblii	powszechnie
	4+ Roboama[58]	4/5+	985/966	Sziszak / Szoszak	Szeszonk I
	9/10+ Asy[59]	28/31+	959/942	Zerach	Osorkon I ?
11/14+? Baszy	14/16+? Asy[60]	35+?	955/935?	Ben-Hadad	Ben-Hadad I
~1+ Jorama[61]	~18+ Jozafata	~77/82+	~908/893	Mesza	Mesza
~5+ Jorama[62]		~82/87 ±5	~903/888 ±5	Ben-Hadad	Ben-Hadad II
~9+ Jorama — ~9+ Joasza[63]	~0+ Ochozjasza — Joasz	~85/90+ — ~138/146+	~900/885 — ~844/832	Chazael	Chazael
~11+ Joasza[64]		~140/148+	~842/830	Ben-Hadad	Ben-Hadad III
Menachem — Pekach[65]	Achaz	~213/224±5 — ~240/252+	~766/757±5 — ~738/730	Pul / Tiglat Pileser / Tilgat Pilnesar	Tiglatpilesar III / Pulu
do 18/19+ Pekacha[66]	do 2/3+ Achaza	do 238/252+	do 738/732	Recin	Resin II
~5+ Ozeasza[67]		~253/267+	~723/717	So	Osorkon IV
6+ — 8+ Ozeasza[68]	3+ — 5+ Ezechiasza	254/268+ — 256/270+	722/716 — 720/714	Szalmaneser	Salmanasar V
	9±4 Ezechiasza[69]	269/274 ±4	~716/711 ±4	Sargon	Sargon II
	13+ Ezechiasza[70]	263/278+	712/707	Sancherib	Sennacheryb
	13+ Ezechiasza[71]	263/278+	712/707	Tirhaka	Taharka
	~14+ Ezechiasza[72]	~264/279+	~711/706	M-/Berodak Baladan	Mardukapilliddin II
	>14+ Ezechiasza[73]	> 264/279+	> 711/706	Esarchadon	Asarhaddon
	? Manasses[74]	> 280+	VII wiek	Asnapar	Assurbanipal
	30+ Jozjasza i 3+ Jojakima[75]	363/381+ i 366/385+	609/607 i 605/604	Neko	Necho II
	3+ Jojakima — 26+ jego wygnania[76]	366/385+ — 399/419+	605/604 — 571	Nebukadnecar / Nebukadrecar	Nabuchodonozor II
	po upadku Jerozolimy[77]	> 383/403+	> 587	Chofra	Apries (Haaibre)
	36+ wygnania Jojakima[78]	409/429+	561	Ewil Merodak	Amel-Marduk

[edytuj] Władcy biblijni w obcych dokumentach

Legenda tabeli:

• autor - imię (i rok panowania) króla obcego będącego zleceniodawcą inskrypcji, który wymienia władcę hebrajskiego
• wymienia - imię pod jakim król Judy lub Izraela występuje w inskrypcji (i rok jego panowania)
• nazwa - przyjęta nazwa inskrypcji
• wg Biblii - rok wzmianki wg chronologii biblijnej przy założeniu, iż Jerozolimę zdobyto w połowie 587 p.n.e.
• powszechnie - rok wzmianki wg powszechnie przyjętej chronologii

Uwagi:

• Daty skrajne są najmniej prawdopodobne; np. panowanie Ozeasza przypada wg Biblii na lata 943/925—931/914, czyli najprawdopodobniej 934—921 (według wyśrodkowanych dat początku i końca rządów), zaś okresy 943—931(930) lub 925—914 są do zaakceptowania jedynie teoretycznie; obliczenia dokonano w oparciu o dane biblijne zebrane w tabeli Lata panowania wg ksiąg Królewskich i Kronik
• Skróty stosowane w przypisach do tabeli (dotyczą przytaczanych publikacji naukowych):

ANET 

Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, Third Edition with Supplement. Ed. James B. Pritchard (Princeton: Princeton University Press, 1969)

COS 

The Context of Scripture, 3 volumes. Eds. William W. Hallo and K. Lawson Younger (Leiden: Brill, 1997-2002)

INSKRYPCJA			ROK P.N.E.
autor	wymienia	nazwa	wg Biblii	powszechnie
	Omri (król Izraela)		943/925—931/914	884—873
Mesza, król Moabu	Omri król Izraela	Stela Meszy = Kamień Moabitów[79]
Salmanasar III	Jaau syn (K)humri	Czarny Obelisk = Stela Jehu[80]
Adadnirari III	kraj [Domu] Humri	Płyta z Nimrud = Płyta z Kalhu[81]
Tiglatpilesar III	kraj Domu Humria	Annały z Kalhu[82]
Sargon II	kraj Domu Humria	Mała Inskrypcja Podsumowująca[83]
	Achab (król Izraela)		932/914—910/893	873—853
Salmanasar III, 6.	Achab z kraju Sir`ilaa, 21.?	Stela z Kurh = Monolit z Kurh[84]	903±9	854
	Jehu (król Izraela)		898/883—870/856	841—813
Salmanasar III, 18.	Jaua/Jaau syn Khumri, 2.?	Czarny Obelisk = Stela Jehu[85]	890±8	842
	Joasz (król Izraela)		854/841—838/826	797—782
Adadnirari III	Ja`asu z kraju Samerinaa	Stela z Tel Rimah[86]
	Azariasz (król Judy)		810/800—758/749	(791)767—739
Tiglatpilesar III, 5.	Azrijau z kraju Jahudi	Annały z Kalhu[87]	762±9	739
	Menachem (król Izraela)		771/762—761/753	752—742
Tiglatpilesar III, 8.	Minihime z kraju Samrina	Stela Irańska[88]	762±9	736
	Pekach (król Izraela)		758/749—738/730	739—731
Tiglatpilesar III	Pekaha w kraju Domu Humria	Inskrypcja Podsumowująca 4[89]	734±4	731
	Achaz		741/733—725/718	734—728
Tiglatpilesar III	Jauhazi z kraju Jaudaa	Inskrypcja Podsumowująca 7[90]
	Ozeasz (król Izraela)		736/729—720/714	731—722
Tiglatpilesar III	Ausii w kraju Domu Humria	Inskrypcja Podsumowująca 4[91]	do 717±3	do 722
	Ezechiasz (król Judy)		726/720—697/692	728—699
Sanherib	Hazakiau z Jaudaai	Pryzma Taylora[92]	710±4	po 705
	Manasses (król Judy)		697/692—642/638	699—643
Asarhaddon	Menasii król Jaudi	Pryzma B[93]		682—668
Assurbanipal	Miinsie król Jaudi	Cylinder C[94]		668—625?
	Jojakin (król Judy)		598/597—(561)	598/597—(560)
Nabuchodonozor II, 13.	Ja`ukinu król kraju Jahudu	tabliczki Jaukina[95]	592/591	592/591

[edytuj] Chronologia biblijna i asyryjska: przyczyny rozbieżności

Analiza przedstawionych tabel ukazuje rozbieżności pomiędzy chronologią biblijną i powszechną. Różnice dla X wieku p.n.e. dochodzą do ok. 50 lat. Powodem rozbieżności jest odrzucenie kronik starotestamentowych jako mało wiarygodnych (ze względu na wzmianki o ponadnaturalnej ingerencji Boga) oraz wybór metod datowania całkowicie niezależnych od tekstu biblijnego. Dzięki synchronizmom istniejącym pomiędzy władcami Babilonii, Asyrii, Izraela, Judy i Egiptu uczeni dostosowali chronologię królów Izraela i Judy do chronologii asyryjskiej oraz, w mniejszym stopniu, egipskiej.

Chronologia asyryjska dla VII p.n.e. oraz wieków wcześniejszych została oparta na identyfikacji asyryjskiego zaćmienia słońca Bur-Sagale ze zjawiskiem z 15 czerwca 763 p.n.e. Teoria ta została przyjęta w XIX wieku, jednakże, jak się później okazało, jej poważnym problemem jest sprzeczność z zasadami kalendarza babilońskiego (początek roku kalendarzowego przed równonocą wiosenną). 24 czerwca 791 p.n.e. Asyryjczycy byli świadkiem głębokiego zaćmienia o zachodzie słońca, które znacznie lepiej odpowiada opisowi zjawiska odnotowanego w asyryjskich eponimach. Ponadto, zdarzenie z roku 791 p.n.e. pozostaje w zgodności z kronikami biblijnymi dla wybranego okresu.

Z kolei chronologia egipska została opracowana przy użyciu datowania sotisowego. Pierwotnie początek cyklu ustalono na rok 1321 p.n.e., lecz później zakładając skrócony cykl sotisowy zdarzenie to przesunięto na rok 1295 p.n.e., zaś rządy Szeszonka I identyfikowanego z biblijnym Szeszakiem ustalono na lata 945—924 p.n.e. Jednakże papirusy z Elefantyny pochodzące z V wieku p.n.e. przeczą teorii skróconego cyklu, dodatkowo zaś wyniki badań dendrochronologicznych dotyczących erupcji minojskiej wskazują na początek XVIII dynastii faraonów ok. 1630 p.n.e., tj. 50 lat wcześniej od przewidywań opartych na datowaniu sotisowym. Wprowadzając te korekty do chronologii egipskiej okaże się, iż jest ona zgodna z kronikami biblijnymi.

Antyteistyczne poglądy wielu XIX-wiecznych uczonych powodowały niechęć do starożytnych królewskich kronik izraelskich, które przetrwały jedynie dzięki starotestamentowym kopistom. Archeologia potwierdziła jednak nie tylko istnienie kilkudziesięciu władców z I połowy I tysiąclecia p.n.e., o których wspominały kroniki biblijne, ale także kolejność ich rządów, występujące pomiędzy nimi synchronizmy, różne wydarzenia związane z ich panowaniem a także lata panowania. Księgi Królów i Kronik nie mogły więc być dziełem fantazji żydowskich bajarzy, którzy w VI wieku przed Chrystusem spisywali historię swojego narodu w oparciu o ludowe mity. Autorzy biblijnych ksiąg musieli mieć dostęp do kopii oficjalnych kronik królewskich, które z pewnością podawały także lata panowania władców. Lekceważące traktowanie tak cennego materiału historycznego okazało się ostatecznie nieuzasadnionym uprzedzeniem.

Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• władcy i namiestnicy starożytnego Izraela/Judy/Judei