Krzyż Żelazny

Z Wikipedii

Awers	Rewers
Krzyż Żelazny II Klasy (EK II) z czarno-białą wstęgą, z czasów I wojny światowej

Krzyż Żelazny (niem. Eisernes Kreuz, EK) - najwyższe niemieckie odznaczenie wojskowe nadawane za męstwo na polu walki, a także za sukcesy dowódcze.

Spis treści 1 Historia 2 Klasy 2.1 Od 1813 do 1918 2.2 Po 1939 2.3 Krzyż Żelazny po 1945 3 Ciekawostki 4 Przypisy

[edytuj] Historia

Ustanowione we Wrocławiu 10 marca 1813 przez króla Prus Fryderyka Wilhelma III podczas wojen napoleońskich. Monarcha pruski chcąc podtrzymać zapał, jaki wybuchł w społeczeństwie w czasie rozprawy z Francją, postanowił stworzyć nowe odznaczenie - egalitarne, mające zastąpić dotychczasowe elitarne ordery królewskie przeznaczone tylko dla szlachty.

Kształt orderu zaprojektował znany niemiecki architekt doby neoklasycyzmu, Karl Friedrich Schinkel. Nazwa i materiał miały nawiązywać do popularnego wówczas określenia - żelaznych czasów. Jego kształt Schinkel zaczerpnął z krzyży noszonych przez Krzyżaków - zmieniono tylko proporcję, aby krzyż wpisywał się w plan kwadratu lub pola i tak czarny krzyż łaciński z białą obwódką od tego momentu stał się bardzo ważnym elementem w historii Prus, a później Niemiec.

Awers orderu pozbawiony był symboli, natomiast na rewersie umieszczono pęk liści dębu (starogermański symbol męstwa i odwagi^[1]) oraz litery "FW" (Friedrich Wilhelm"). Na dolnym ramieniu umieszczono datę "1813", a na górnym pruska korona królewska. W praktyce przyjęto noszenie odznaczenia na odwrotnej stronie - rewers stał się stroną główną. Odznaczenie posiadało trzy klasy - 2, 1 oraz Krzyż Wielki noszony na szyi.

Po między kwietniem 1813 a marcem 1914 przyznano już 6 639 Krzyży 2. klasy, a dla sojuszników Rosjan po bitwie pod Kulm ustanowiono bardzo podobne odznaczenie, znane jako Krzyż Kulmski, ale w Rosji błędnie zwane "Odznaką Honorową Żelaznego Krzyża ". Ogólnie do 1817, kiedy skończyło się rozpatrywanie wniosków przyznano 16 tysięcy Krzyży Żelaznych (w tym dla marszałka Gebharda Leberechta von Blüchera nowo wprowadzoną specjalną kategorią - zwaną później Gwiazdą Krzyża Żelaznego), lecz wydano jedynie nieco ponad 9 tysięcy. Ze względów oszczędnościowych wprowadzono praktykę utrzymywania stałej liczby odznaczeń, a kolejni uprawnieni dostawali swoje dopiero po śmierci któregoś z nagrodzonych poprzednio. Przepisy złagodzono dopiero w latach 30. XIX wieku, a ostatnie Krzyże wręczono w 1839, a więc w ćwierć wieku po kampaniach napoleońskich!

W latach 40. kawalerowie Krzyża otrzymali prawo do specjalnej emerytury - była to rzecz w państwie pruskich do tej pory niespotykana.

Po pokonaniu Napoleona, na szczycie Bramy Brandenburskiej zamontowano przewiezioną z Paryża rzeźbę przedstawiającą alegorię pokoju. Wieniec laurowy zastąpiono wizerunkiem Krzyża Żelaznego, czyniąc z niej alegorię zwycięstwa.

Odznaczenie reaktywowano w "1870" po sukcesach wojsk pruskich w wojnie z Francją. Utrzymano podział orderu na trzy klasy, nie przyznano natomiast ani jednej Gwiazdy. Zmiany w wyglądzie były niewielkie - pojawiła się data 1870, a zamiast "FW" litera "W" (Wilhelm). Tym razem insygnia wręczano bez ograniczeń, a w 1895, w ćwierć wieku po reaktywacji, wydano przepis pozwalający nosić na wstążce orderowej srebrne okucie z liśćmi dębu oraz liczbą "25".

Po raz drugi reaktywowano Żelazny Krzyż w czasie I wojny światowej. Zmieniono datę na "1914", usankcjonowano również zwyczaj noszenia na kurtce mundurowej wstążki zamiast odznaczenia 2 klasy. Pozostawiono je jedynie na mundurze galowym. Pojawiły się również nieregulaminowe naszywki Krzyża 2 klasy, z których żołnierze chętnie korzystali, gdyż oryginalne odery były ciężkie i przypięcie ich wymagało przedziurawienia munduru.

Krzyże masowo przyznawano też sojusznikom - dużym prestiżem cieszyły się m.in. w polskich Legionach. Ogólnie podczas Wielkiej Wojny przyznano ponad 5 milionów 2 klasy i 288 tysięcy klasy 1. Mimo tak dużej liczby wnioski o jego przyznanie weryfikowano bardzo starannie. Pojawiły się również tzw. podwójne nadania - kawalerowie z roku 1870, którzy ponownie zasłużyli na to odznaczenie mieli prawo do specjalnego okucia na wstążkę. Takich osób było, według różnych źródeł, od 1500 do 1800^[2]. Krzyż Wielki nadano zaledwie 5 razy - m.in. otrzymał go cesarz Wilhelm II Hohenzollern, natomiast marszałek Paul von Hindenburg został odznaczony Gwiazdą Krzyża Żelaznego.

Po ataku na Polskę w 1939 Adolf Hitler ponownie ustanowił Krzyż Żelazny najwyższym odznaczeniem wojskowym Niemiec. W tym czasie zmieniono także jego wygląd dodając na przecięciu ramion krzyża symbol swastyki. Jako klasy pośrednie między Żelaznym Krzyżem I klasy, a Wielkim Krzyżem Krzyża Żelaznego, wprowadzono podczas wojny pięć klas Krzyża Rycerskiego Krzyża Żelaznego (opisanych dokładniej osobno).

Od 26 lipca 1957 prawo niemieckie zabrania noszenia Krzyży Żelaznych przyznanych w okresie II wojny światowej oraz reguluje kwestię odznaczeń zastępczych nie posiadających znaku swastyki. Powojenne siły zbrojne Niemiec przyjęły stylizowany Krzyż Żelazny za swój symbol.

[edytuj] Klasy

[edytuj] Od 1813 do 1918

1. Gwiazda Krzyża Żelaznego (Blücherstern). Jedynymi odznaczonymi byli Blücher i Hindenburg.
2. Krzyż Wielki Krzyża Żelaznego (Großkreuz des Eisernen Kreuzes).
3. Krzyż Żelazny I klasy (Eisernes Kreuz I klasse).
4. Krzyż Żelazny II klasy (Eisernes Kreuz II klasse).

[edytuj] Po 1939

1. Krzyż Wielki Krzyża Żelaznego (Großkreuz des Eisernen Kreuzes). Jedynym odznaczonym był Hermann Goering.
2. Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego ze złotymi liśćmi dębu, mieczami i brylantami (Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit dem Goldenen Eichenlaub mit Schwertern und Brillanten). Jedynym odznaczonym był Hans-Ulrich Rudel.
3. Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego z liśćmi dębu, mieczami i brylantami (Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit Eichenlaub mit Schwertern und Brillanten). Nadany 27 razy.
4. Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego z liśćmi dębu i mieczami (Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit Eichenlaub und Schwertern). Nadany 159 razy.
5. Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego z liśćmi dębu (Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit Eichenlaub). Nadany 883 razy.
6. Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego (Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes). Nadany 7313 razy.
7. Krzyż Żelazny I klasy (Eisernes Kreuz I klasse).
8. Krzyż Żelazny II klasy (Eisernes Kreuz II klasse).

W 1944, ostatnia seria Krzyży Żelaznych i ich dekoracji wyglądała następująco:

Krzyż Rycerski ze złotymi liśćmi dębu, mieczami i brylantami	Krzyż Rycerski z liśćmi dębu i mieczami	Krzyż z liśćmi dębu	Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego
Krzyż Żelazny I klasy	Krzyż Żelazny II klasy

[edytuj] Krzyż Żelazny po 1945

Po roku 1945 Krzyż Żelazny został usunięty z wachlarza odznaczeń niemieckich. Zgodnie z prawem z 26 lipca 1957 dozwolone jest noszenie tego odznaczenia z usuniętą swastyką. W wypadku jego naruszenia czekają surowe sankcje. W odróżnieniu do swoich partnerów z NATO Niemcy nie wydaja więcej żadnych odznaczeń za odwagę na polu walki.

Po uczestnictwie niemieckich wojsk w misjach NATO i ONZ wybuchła dyskusja o ponownym wprowadzeniu odznaczeń dla zasłużonych na polu walki. Przeciwnicy ponownego wprowadzenia Krzyża Żelaznego mówią o asocjacji krzyża z nazistowskim reżimem. Jego zwolennicy widzą zaś długa i chlubną tradycje związaną z powstaniem odznaczenia.

[edytuj] Ciekawostki

• W okresie I wojny światowej odznaczeni Krzyżem Żelaznym obywatele sojuszniczych Austro-Węgier nosili go na wstążce składanej tak jak w odznaczeniach austro-węgierskich, t.j. w trójkąt.

• Krzyż Żelazny II klasy był odznaczeniem nadawanym masowo. W czasie II wojny światowej - ok. 2 mln osób.

• Krzyżem Żelaznym był również odznaczony Tadeusz Rozwadowski (aczkolwiek odznaczenie do niego nie dotarło), oraz Józef Unrug.

• W czasie powstania warszawskiego ze zdobytych krzyży przez zamocowanie na rewersie monety 1 zł wz. 1929 r. z Kotwicą i datą wybitą na piersi orła wytwarzany był Krzyż Powstania Warszawskiego.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ P. Galik, Kryż Żelazny, "Odkrywca" 2/2007, s. 48.
2. ↑ Tamże.