Krzyż Walecznych

Z Wikipedii

Krzyż Walecznych – polskie odznaczenie wojskowe ustanowione w 1920 roku.

[edytuj] Okres 1920 – 1939

Krzyż Walecznych z 1920 roku, awers i rewers

Krzyż Walecznych został ustanowiony rozporządzeniem Rady Obrony Państwa z dnia 11 sierpnia 1920 roku „ ... celem nagrodzenia czynów męstwa i odwagi, wykazanych w boju ...” przez oficerów, podoficerów i szeregowców. W wyjątkowych przypadkach mógł być nadany osobom cywilnym współdziałającym z armią czynną. Początkowo miał być nadawany za czyny dokonane po wskrzeszeniu niepodległego państwa tj. po 11 listopada 1918 roku, lecz później nagradzano także za czyny wcześniejsze. Ostatecznie odznaczeniem tym mogły być nagradzane osoby za czyny bojowe dokonane w okresie wojny 1918 – 1920, za walki w Legionach Polskich, w korpusach i formacjach tworzonych w Rosji i Francji oraz za walki w powstaniach wielkopolskim i śląskich, także za działalność w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) na obszarach okupowanych. Wyjątkowo wyróżniono tym odznaczeniem także wszystkich żyjących w chwili nadania weteranów powstania styczniowego 1863 – 1864. Nadawanie Krzyży Walecznych zakończono w dniu 29 maja 1923 roku i w tym okresie nadano ok. 60 tys. Krzyży Walecznych. Wśród odznaczonych było m. in. ok. 100 weteranów powstania styczniowego i 1230 cudzoziemców, miasto Płock oraz mogiła ochotników z Ameryki.

Posiadał jeden stopień i mógł być nadany tej samej osobie czterokrotnie (jedynym wyjątkiem był gen. Stefan Rowecki, który oznaczenie to otrzymał ośmiokrotnie). Osoba odznaczona miała szereg przywilejów np.:

prawo do niezwłocznego awansu (dla wojskowych) o jeden stopień w miarę posiadanych kwalifikacji i w granicach etatów,
pierwszeństwo do honorów ze strony wojskowych równych stopniem nie posiadających Krzyża Walecznych lub innego wyższego odznaczenia,
prawo wyborcze do Senatu,
prawo pierwszeństwa przy obsadzie stanowisk w służbie państwowej i społecznej,
prawo pierwszeństwa przy przyznawaniu stypendiów w rządowych zakładach wychowawczych dla siebie i dla kształcenia swoich dzieci.

Odznaką Krzyża Walecznych jest krzyż typu kawalerskiego wykonany z brązu o wymiarach 42 x 42 mm. Na ramionach awersu krzyża rozłożony jest napis NA – POLU – CHWAŁY – 1920; na środku krzyża umieszczona jest tarcza pięciokątna z wizerunkiem orła państwowego. Na rewersie krzyża w środku na tarczy jest wieniec z liści wawrzynowych, przez który przechodzi miecz obusieczny skierowany pionowo ostrzem do góry. Na ramionach napis WALE – CZNYM. Na górnym ramieniu wybijany był kolejny numer.

Wstążka koloru amarantowego o szerokości 37 mm z dwoma białymi paskami o szerokości 7 mm po bokach, umieszczone w odległości 1 mm od brzegu. Każde kolejne nadanie uwidaczniały nałożone na wstążkę okucia w formie listewek z brązu o szerokości 6 mm, ozdobionych wytłoczonymi liśćmi dębowymi. Przy drugim nadaniu nakładano jedną listewkę, przy trzecim – dwie, a przy czwartym – trzy. Odznaczeni byli zobowiązani do noszenia zawsze pełnej odznaki Krzyża Walecznych (order nie posiadał baretki).

[edytuj] Okres 1939-1945 (Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie)

Krzyż Walecznych z 1944

Krzyż Walecznych Rozkazem Naczelnego Wodza z 1940 roku ogłoszonym w styczniu 1941 roku został uznany jako odznaczenie nadawane za czyny męstwa dokonane w czasie wojny. W rozkazie podkreślono że „ ... każdorazowe nadanie „Krzyża Walecznych” może mieć miejsce tylko za określony oddzielny czyn męstwa i odwagi wykazanej w boju.”. Rozkaz ten określał tryb nadawania odznaczenia, określał też że wniosek może składać bezpośredni przełożony żołnierza co najmniej jednak dowódca kompanii lub oddziału równorzędnego. Odznaczenie nadawał Naczelny Wódz. W dekrecie prezydenta RP na emigracji z dnia 20 września 1941 roku określono, że Krzyż Walecznych może być nadawany czterokrotnie, niezależnie od posiadanych Krzyży Walecznych otrzymanych za czyny wykazane w bojach w latach 1918 – 1921. W latach 1940 – 1945 w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie nadano łącznie około 25 tys. Krzyży Walecznych.

Odznaka Krzyża Walecznych nadawana w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie była identyczna jak odznaka z okresu przed 1939 rokiem. Z tym, że dekretem prezydenta RP z dnia 20 września 1941 roku zmieniono barwy wstążki: zamiast amarantowej z białymi paskami wprowadzono wstążkę białą z amarantowymi paskami.

[edytuj] Okres 1943-1989

W dniu 22 grudnia 1944 roku dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego przyjęto Krzyż Walecznych jako odznaczenie wojenne w Polsce Ludowej. Należy przy tym dodać, że już w dniu 11 listopada 1943 roku rozkazem nr 3 dowódca 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR gen. Zygmunt Berling odznaczył 46 żołnierzy 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki za czyny męstwa dokonane w czasie bitwy pod Lenino w dniach 11 – 13 października 1943 roku. Krzyż Walecznych początkowo nadawany był przez dowódcę 1 Korpusu, później 1 Armii WP, a po wyzwoleniu części ziem polskich na Naczelnego Dowódcy WP. Od 1947 roku odznaczenie było nadawane przez Radę Państwa. Łącznie w latach 1943 – 1985 nadano około 40 tys. Krzyży Walecznych.

Odznaką Krzyża Walecznych jest krzyż typu kawalerskiego, równoramienny, patynowany na brązowo, o wymiarach 44 x 44 mm. Ramiona krzyża są obramowane. Na awersie pośrodku ramion krzyża znajduje się pięcioboczna tarcza z wytłoczonym na niej orłem, na górnym pionowym i na poziomych ramionach jest napis NA – POLU – CHWAŁY, a na dolnym pionowym ramieniu data 1944. Zdarzają się Krzyże Walecznych z datą 1943 i orzeł na tarczy posiada koronę – są to krzyże wykonane w ZSRR i nadane żołnierzom za bitwę pod Lenino. Na rewersie krzyża wytłoczony jest wieniec z liści wawrzynowych, na ramionach poziomych jest napis WALE – CZNYM, na pionowych miecz obusieczny skierowany ostrzem ku górze.

Wstążka odznaczenia jest pąsowa o szerokości 40 mm z białymi paskami szerokości 8 mm po bokach.

Baretki Krzyża Walecznych
Baretka Krzyża Walecznych nadanego pierwszy raz	Baretka Krzyża nadanego 2-krotnie	Baretka Krzyża nadanego 3-krotnie	Baretka Krzyża nadanego 4-krotnie	Baretka Krzyża Polskich Sił Zbronych na Zachodzie	Baretka Krzyża w Polsce Ludowej