Księstwo Warszawskie

Z Wikipedii

Księstwo Warszawskie
← ← 1807-1815 → → →
Flaga Księstwa Warszawskiego Godło Księstwa Warszawskiego
Język urzędowy	polski
Stolica	Warszawa
Ustrój polityczny	monarchia konstytucyjna zależna od Francji
Ostatnia głowa państwa	wielki książę Fryderyk August III Wettyn
Ostatni szef rządu	Prezes Rady Ministrów Stanisław Kostka Potocki
Powierzchnia  • całkowita	157 194 km²
Liczba ludności (1809)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	4 334 000 27,6 osób/km²
Utworzenie	Traktat tylżycki, 1807
Strefa czasowa	UTC +1

Księstwo Warszawskie (fr. Duché de Varsovie) – istniało w latach 1807-1815, formalnie niepodległe, jednak w rzeczywistości jako podporządkowane napoleońskiej Francji, było namiastką państwa polskiego. Władcą suwerennym księstwa był król Saksonii, która wchodziła w skład Związku Reńskiego, będącego protektoratem I Cesarstwa Francuskiego.

Spis treści 1 Utworzenie 2 Ustrój 3 Gospodarka 4 Wojna 1809 w Księstwie Warszawskim 5 Konfederacja Generalna Królestwa Polskiego 6 Wojna z Rosją 1812 7 Okupacja Księstwa 8 Epilog 9 Bibliografia 10 Zobacz też

[edytuj] Utworzenie

Zostało stworzone przez Napoleona I na mocy traktatów pokojowych jakie cesarstwo Francji podpisało 7 i 9 lipca 1807 w Tylży z Imperium Rosyjskim i Królestwem Prus. Utworzone z ziem drugiego i trzeciego zaboru pruskiego, w 1809 zostało powiększone o ziemie austriackie trzeciego zaboru.

Cesarz Rosji Aleksander I Romanow, będąc na mocy aktu abdykacji Stanisława Augusta Poniatowskiego z 1795 depozytariuszem korony polskiej i tytułu Króla Polski nie zgodził się by nazwa nowopowstałego państwa nawiązywała do nomenklatury historycznego państwa polskiego.

Monarchą Księstwa na zasadzie unii personalnej z Saksonią został król Saksonii Fryderyk August I, wnuk króla Augusta III Sasa. Napoleon Bonaparte 22 lipca 1807 w Dreźnie osobiście nadał Księstwu Warszawskiemu konstytucję, której przepisy wzorowano na konstytucji francuskiej z 1799. Cesarz nie zgodził się bowiem na przywrócenie Konstytucji 3 Maja, jako zbyt konserwatywnej. Zgodnie z nową konstytucją władzę w Księstwie sprawować miała szlachta i – w niewielkim stopniu – mieszczaństwo. W rzeczywistości najważniejsze pozycje na szczytach drabiny urzędniczej zajęli przedstawiciele arystokracji i zamożnej szlachty. Radykałowie i dawni jakobini, mimo zasług położonych przy organizacji wojska w latach 1806-1807 oraz podczas wojny w 1809 r., odsunięci zostali od rzeczywistej władzy, co powodowało przejście ich do opozycji. Z drugiej strony, udziału we władzy nie miała także opozycja konserwatywna, której bazę stanowiły tereny przyłączone w 1809 r.

[edytuj] Ustrój

Ustrój państwa regulowała Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807 roku. Choć wprowadzono równość wobec prawa i zlikwidowano poddaństwo chłopów, praktycznie niewiele się zmieniło w ich położeniu, gdyż za prawo posiadania gospodarstw musieli nadal spełniać wszystkie dotychczasowe powinności, wraz z pańszczyzną, a ich możliwości opuszczenia wsi były bardzo ograniczone. Mimo to prawodawstwo i usytuowanie Księstwa we "francuskiej Europie" wymuszało zmiany w zakresie mentalności i struktur społecznych, wymuszało modernizację. Czyniło państwo nowocześniejszym i sprawniej funkcjonującym.

Król Saksonii jako książę warszawski sprawował pełnię władzy wykonawczej, oraz posiadał inicjatywę prawodawczą. Dwuizbowy Sejm posiadał bardzo ograniczone kompetencje. Książę mianował tylko przed nim odpowiedzialnych członków Rady Ministrów oraz Rady Stanu. Ministrem Wojny był książę Józef Poniatowski, bratanek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wbrew powszechnej opinii podział kraju na 6 departamentów oraz 60 powiatów był usankcjonowaniem podziału z czasów administracji pruskiej, a nie francuskiej. Na wzór francuski zorganizowano władze administracyjne departamentów i powiatów.

Administracja księstwa znajdowała się pod ścisłą kontrolą rezydentów francuskich i francuskich dowódców wojskowych. Przy Radzie Ministrów Księstwa Warszawskiego stale rezydowali wysokiej rangi urzędnicy napoleońscy, których zadaniem było zapewnienie stałej komunikacji dyplomatycznej pomiędzy Napoleonem i Fryderykiem Augustem I. W rzeczywistości czuwali oni nad wypełnianiem przez administrację Księstwa Warszawskiego cesarskich dyrektyw, przysyłanych z Paryża.

Rezydentami francuskimi w Księstwie Warszawskim byli kolejno: Étienne Vincent w latach 1807-1809, Jean-Charles Serra w latach 1809-1811, Louis Pierre Édouard Bignon w 1811 i 1813 oraz Dominique-Georges-Frédéric Dufour de Pradt w 1812.

W prawie cywilnym 1 maja 1808 roku wprowadzony został Kodeks Napoleona, zaś sądownictwo było w dużym stopniu rzeczywiście niezależne; na jego czele stał Sąd Apelacyjny w Warszawie.

[edytuj] Gospodarka

Powstanie Księstwa Warszawskiego spowodowało więc znaczne zmiany polityczne. W zakresie gospodarczym nastąpiło pewne ożywienie, związane z rozwojem handlu z Saksonią, Austrią, Rosją i Francją. Z drugiej strony zmalał eksport zboża, w związku z wprowadzeniem blokady handlowej wobec Wielkiej Brytanii. Rosnący nieznacznie dochód narodowy w swej lwiej części przeznaczany był na rozbudowę wojska polskiego, także na utrzymanie wojsk francuskich, przebywających na terytorium Księstwa. Wiele kosztował też udział kilkunastotysięcznej Dywizji Księstwa Warszawskiego w walkach w Hiszpanii z powstańcami hiszpańskimi.

[edytuj] Wojna 1809 w Księstwie Warszawskim

Pozbawione osłony wojsk francuskich, bronione przez wojska polskie i saskie, Księstwo Warszawskie zdołało obronić swoją niepodległość przed naporem wojsk austriackich.

Wojska Księstwa Warszawskiego przeszły do kontrofensywy, wyzwalając spod okupacji austriackiej Galicję Wschodnią i Zachodnią. Na tym terytorium książę Józef Poniatowski powołał Rząd Centralny Wojskowy Tymczasowy Obojga Galicji, który przejął obowiązki administracji austriackiej.

W myśl postanowień zawartego 14 października 1809 pokoju w w Schönbrunn, kończącego wojnę francusko-austriacką, Księstwo Warszawskie powiększyło się o obszar III (tzw. wówczas Galicja Zachodnia) i skrawek I zaboru austriackiego (cyrkuł zamojski). Przyniosło to wzrost terytorium państwa z 103 do 155 tys. km², a ludności z 2,6 do 4,3 mln osób. Nowe nabytki podzielone zostały na 4 departamenty (krakowski, lubelski, radomski i siedlecki) i 40 powiatów. Bogaty w złoża soli rejon Wieliczki stał się autonomicznym okręgiem pod wspólną administracją Księstwa i Austrii. Część zaboru austriackiego, a mianowicie obwód tarnopolski, przekazany został Rosji, podobnie jak wcześniej obwód białostocki, część zaboru pruskiego, przy utworzeniu Księstwa Warszawskiego w 1807.

21 kwietnia 1809 na około trzy tygodnie ewakuowany rząd Księstwa przeniesiono do Torunia, czyniąc zeń na krótko stolicę Księstwa.

[edytuj] Konfederacja Generalna Królestwa Polskiego

Na początku 1811 Rosja przerwała blokadę kontynentalną towarów angielskich, zamykając jednocześnie swoje granice dla handlu polskiego. Zrujnowało to polski przemysł sukienniczy i spowodowało poważny kryzys gospodarczy. Zerwaniu uległ także sojusz francusko-rosyjski.

W sytuacji, gdy nieunikniona stała się konfrontacja zbrojna z Rosją, która parła do wojny – Napoleon udzielił Księstwu pożyczki w wysokości miliona franków na pokrycie żołdu jego armii. Już w maju 1812 Napoleon przygotowywał z ministrem skarbu Księstwa Tadeuszem Matuszewiczem ogłoszenie Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego. 26 maja Fryderyk August I przekazał swym ostatnim dekretem pełnię swojej władzy Radzie Ministrów Księstwa Warszawskiego.

[edytuj] Wojna z Rosją 1812

22 czerwca 1812 Napoleon w Wiłkowiszkach, w rozkazie dziennym ogłosił rozpoczęcie drugiej wojny polskiej, 24 czerwca siły koalicji sforsowały Niemen. 26 czerwca zebrał się sejm Księstwa, na sesji którego 28 czerwca ogłoszono przywrócenie Królestwa Polskiego.

Rosję zaatakowała Wielka Armia Napoleona, w ramach której walczyło 100 tys. wojska polskiego. Większość oddziałów polskich była rozproszona w jednostkach francuskich, jedynie V Korpus, liczący 35 tys. żołnierzy, pozostawał pod bezpośrednim zwierzchnictwem gen. Józefa Poniatowskiego. Po wyzwoleniu Wilna Napoleon powołał 1 lipca 1812 Komisję Rządu Tymczasowego Wielkiego Księstwa Litewskiego, której zadaniem była tymczasowa administracja na ziemiach litewsko-ruskich zajętych przez wojska napoleońskie.

Polacy dzielnie walczyli w bitwie o Smoleńsk i pod Borodino, pierwsi wkroczyli do Moskwy, lecz z moskiewskiej wyprawy wróciło ich niespełna 24 tys. Rząd Księstwa Warszawskiego zamierzał wtedy odwrócić się od Napoleona i ponownie paktować z Aleksandrem I w sprawie odbudowy państwa polskiego. Książę Józef Poniatowski pozostał jednak wierny cesarzowi i wycofał się z ok. 30 tys. wojska polskiego do Saksonii, będącej aliantem Francji. Mianowany marszałkiem Francji, dowodził jeszcze polskim korpusem w Bitwie Narodów pod Lipskiem 18 października 1813 i ranny utonął w Elsterze osłaniając odwrót armii Napoleona. Resztki armii polskiej wraz z Napoleonem wycofały się potem do Francji i dopiero po jego abdykacji wróciły do kraju pod rosyjską komendę wielkiego księcia Konstantego, brata Aleksandra I.

[edytuj] Okupacja Księstwa

Po klęsce Napoleona w 1812 w Rosji, na terytorium Księstwa Warszawskiego wkroczyły wojska rosyjskie, kładąc praktycznie kres jego istnieniu. 18 marca 1813 Aleksander I powołał pięcioosobową Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego z prezesem Wasylem Łanskojem, której zadaniem było ściągnięcie z księstwa wysokiej kontrybucji na potrzeby armii rosyjskiej. W latach 1813-1814 Rosjanie pozyskali tą drogą 258 milionów złp. Prawnie Księstwo przestało istnieć w 1815 wskutek decyzji kongresu wiedeńskiego. Sprawa utrzymania samodzielnego Królestwa Polskiego stanęła na porządku dziennym kongresu z inicjatywy cesarza Rosji Aleksandra I. Chciał jego odtworzenia. Ostro sprzeciwiły się temu Anglia, Austria i minister francuski Talleyrand. Do kompromisu doszło w czasie zamieszania w obradach kongresu, związanego z powrotem Napoleona z Elby.

[edytuj] Epilog

3 maja 1815 na kongresie w Wiedniu Rosja podpisała z Prusami i z Austrią konwencje bilateralne o podziale Księstwa Warszawskiego i trójstronną konwencję o utworzeniu Wolnego Miasta Krakowa. Zadecydowano, iż Księstwo zostanie podzielone na 4 części:

• Austria – zagarnęła okręg Wieliczki
• Prusy – zachodnią część księstwa – Poznańskie
• Rosja – wschodnią część księstwa – Kongresówka
• Kraków – wraz z najbliższą okolicą – Wolne Miasto Kraków

Gdy kongres wiedeński ostatecznie zdecydował o powstaniu Królestwa Polskiego w unii personalnej z carami Rosji, Aleksander I otrzymał, uznany przez polski Sejm, tytuł króla polskiego.

Artykuł 5 traktatów bilateralnych głosił: Księstwo Warszawskie, z wyłączeniem części, którymi w inny sposób na mocy powyższych artykułów rozporządzono, połączone jest z Cesarstwem Rosyjskim. Połączone zaś z nim będzie nieodzownie przez swoją konstytucję i posiadane przez Najjaśniejszego Cesarza Wszechrosji, jego dziedziców i następców. Jego Cesarska Mość zachowuje sobie prawo nadać temu państwu, mającemu używać oddzielnej administracji, [urządzenie wewnętrzne], jakie uzna za przyzwoite.

[edytuj] Bibliografia

• Szymon Askenazy, Napoleon a Polska, Warszawa 1994
• Louis Pierre Édouard Bignon, Polska w r. 1811 i 1813. Wspomnienia dyplomaty, Wilno 1913
• Jarosław Czubaty, Wodzowie i politycy. Generalicja polska lat 1806-1815, Warszawa 1993
• Przemysław Góralczyk, Pozytywne aspekty działalności rządu pruskiego na ziemiach polskich II i III rozbioru w opinii przedstawicieli władz i mieszkańców Księstwa Warszawskiego [w:] Polacy - Niemcy - Pogranicze : studia historyczne: księga poświęcona Profesorowi Joachimowi Benyskiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin oraz pięćdziesięciolecie pracy, p. red. Grażyny Wyder, Tomasza Nodzyńskiego, Zielona Góra 2006
• Barbara Grochulska, Handel zagraniczny Księstwa Warszawskiego, Warszawa 1967
• Barbara Grochulska, Księstwo Warszawskie, Warszawa 1966
• Barbara Grochulska, Małe państwo wielkich nadziei, Warszawa 1987
• Marceli Handelsman, Bignon a sprawa polska, sine loco 1912
• Marceli Handelsman, Instrukcje i depesze rezydentów francuskich w Warszawie 1807-1813, sine loco 1914
• Marceli Handelsman, Rezydenci napoleońscy w Warszawie 1807-1813, Kraków 1915
• Janusz Iwaszkiewicz, Kodeks Napoleona a Księstwo Warszawskie po 1809 r. w: "Biblioteka Warszawska", t. 2, nr 73 (1914)
• Janusz Iwaszkiewicz, Litwa w roku 1812, Kraków-Warszawa 1912
• M. Kallas, Konstytucja Księstwa Warszawskiego. Jej powstanie, systematyka i główne instytucje w związku z normami szczegółowymi i praktyką, Toruń 1970
• Marian Kukiel, Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej 1795-1815, Poznań 1912
• Kazimierz Ossowski, Prasa Księstwa Warszawskiego, Warszawa 2004 ISBN 83-7009-432-5
• B. Pawłowski, Wojna polsko-austriacka 1809, Warszawa 1999
• W. Sobociński, Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Toruń 1964
• Tadeusz Walachowicz, Kościół katolicki w prawodawstwie Księstwa Warszawskiego, Lublin 1984
• Gabriel Zych, Armia Księstwa Warszawskiego 1807-1812, Warszawa 1961

[edytuj] Zobacz też

• Armia Księstwa Warszawskiego
• Bitwa pod Raszynem
• Generałowie polscy Księstwa Warszawskiego
• Kalendarium historii Polski
• Konstytucja Księstwa Warszawskiego
• marszałkowie Senatu Księstwa Warszawskiego
• marszałkowie Sejmu Księstwa Warszawskiego
• Powstanie wielkopolskie 1806 roku
• Sejm (Księstwo Warszawskie)
• Podział administracyjny Księstwa Warszawskiego