web counter


https://www.amazon.it/dp/B0CT9YL557

We support WINRAR [What is this] - [Download .exe file(s) for Windows]

CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
SITEMAP
Audiobooks by Valerio Di Stefano: Single Download - Complete Download [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Alphabetical Download  [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Download Instructions

Make a donation: IBAN: IT36M0708677020000000008016 - BIC/SWIFT:  ICRAITRRU60 - VALERIO DI STEFANO or
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
Lesko - Wikipedia, wolna encyklopedia

Lesko

Z Wikipedii

Współrzędne: 49°28'28" N 22°19'44" EGeografia

Lesko
Herb
Herb Leska
Województwo podkarpackie
Powiat leski
Gmina
 - rodzaj
Lesko
miejsko-wiejska
Burmistrz Barbara Jankiewicz
(e-mail)
Powierzchnia 15,09 km²
Położenie 49° 28'28'' N
22° 19'44'' E
Liczba mieszkańców (2006)
 - liczba ludności
 - gęstość

5808
365 os./km²
Strefa numeracyjna
(do 2005)
13
Kod pocztowy 38-600
Tablice rejestracyjne RLS,KUL
Położenie na mapie Polski
Lesko
Lesko
Lesko
TERC10
(TERYT)
3182521034
Miasta partnerskie Polska Baranów Sandomierski
Urząd miejski3
ul.Parkowa 1
38-600 Lesko
tel. 13 469-80-01; faks 13 469-64-58
(e-mail)
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta
Uliczka prowadząca do gotyckiego kościoła pw. Nawiedzenia NMP w Lesku
Uliczka prowadząca do gotyckiego kościoła pw. Nawiedzenia NMP w Lesku
Zamek Sobień w Lesku wybudowany przez Piotra Kmitę Sobieńskiego, w kolejnych latach własność Stadnickich, Mniszchów i Krasickich, obecnie hotel
Zamek Sobień w Lesku wybudowany przez Piotra Kmitę Sobieńskiego, w kolejnych latach własność Stadnickich, Mniszchów i Krasickich, obecnie hotel

Lesko (dawne nazwy de Leszko 1480, Lyesko 1511, Liesko 1565, Lesko 1722, Lisko 1745-1931, ukr. Лісько) – miasto w woj. podkarpackim, w powiecie leskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Lesko. Położone nad Sanem na Pogórzu Bieszczadzkim.

W latach 1972-75 Lesko było siedzibą powiatu bieszczadzkiego. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. krośnieńskiego.

Według danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 5855 mieszkańców.

Spis treści

[edytuj] Historia

Ziemie te były zasiedlone już w czasach prehistorycznych oraz w okresie wpływów rzymskich. Potwierdzają to znaleziska archeologiczne datowane od IV w. p.n.e. do IV w. n.e., a także późniejsze średniowieczne. Osada na terenie Leska powstała prawdopodobnie w XIV wieku, pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1436 r.Osadźcą i pierwszym wójtem był Filip, mieszczanin sanocki, który zrzekł się wójtostwa na rzecz właściciela Jana Kmity.

W 1443 r. - Jan Kmita w sprawie sądowej między Marciszem z Iwonicza a jego stryjenką Jagienką Krzywiecką, żoną Jana Krzywieckiego ręczy za dotrzymanie umowy przez Jagienkę daniem intromisji Marciszowi na wsie Lesko, Łukawica, Jankowce i inne położone pod zamkiem Sobień.

W l.1456-1457 r. - Stanisław, Mikołaj i Jan Kmita , bracia niedzielni z Wiśnicza, synowie Mikołaja Kmity z Sobnia pozywają Jana Kmitę z Wiśnicza - kasztela lwowskiego o gwałtowne zajęcie dóbr przypadłych im sorte vulgariter loszem : zamku Sobnia i wsi Łukawica, Lesko, Jankowce. Około roku 1470 Lesko otrzymało prawa miejskie nadane przez Kmitów, którzy nadali miastu herb Szreniawa i krzyż maltański. W roku 1477 Jan Kmita nadal miastu prawo magdeburskie.

Około 1507 r. Kmitowie, ze względu na zniszczenie przez Węgrów w 1474 r. zamku w Sobniu, przenieśli tu centrum administracji swych rozległych dóbr. Zmieniono wtedy lokalizację Leska. Z pierwotnego miejsca nad brzegiem Sanu (ob. wieś Posada Leska) przeniesiono gród na wysokie wzgórze Baszta (422 m) stromo. Lesko staje się siedzibą możnego rodu i istotnym ośrodkiem gospodarczym, opartym na rzemiośle i handlu oraz stolicą wschodnich majątków Kmitów.Pierwszą murowaną budowlą w mieście był kościół pw. Nawiedzenia NMP wzniesiony ok.1530 r. W 1533 r. Stanisław Kmita wzniósł murowaną wieżę miszkalną. Po śmierci Stanisława Kmity w 1538 r., Lesko staje się własnością jego starszego brata Piotra Kmity. Piotr Kmita buduje w Lesku zamek, kościół, i cerkiew. W 1550 r., gdy dziedzicem Leska był Piotr Kmita wojewoda krakowski, król Zygmunt August wydał dla miasta dwa przywileje: w jednym potwierdził dwa jarmarki i dodał trzeci, a w drugim zwolnił od podatków, m.in. zatwierdzony został statut cechów leskich i utworzono specjalny sąd dla „beskidników”, czyli zbójców napadających na podróżujących kupców, powstała także szkołą parafialna. W 1565 r. Pasko f. Kopina (w 1567 r. - Paszko Zawalidroga) i w 1676 r. Sienko f. Huszina z Janikowic-Jankowce przyjmują prawo miejskie Leska. Pod koniec XVI wieku istniało tu 11 cechów rzemieślniczych obejmujących około 40 specjalności. W Lesku działały dwa kościoły rzymskokatolickie, dwie cerkwie oraz synagoga. Miasto posiadało wały obronne, zwodzone mosty w głównych bramach - Lwowskiej i Węgierskiej. Był tu wodociąg, wybrukowany rynek, prawo składu win węgierskich, co przynosiło wówczas wysokie dochody. Po śmierci Piotra Kmity, w 1553 miasto było w posiadaniu wdowy po nim, Barbary Kmity z Herburtów, a w 1580 przeszło na rodzinę Stadnickich, na Stanisława Stadnickiego,z Ożomli na Lesku h. Szreniawa (zm. 1610) kasztelana przemyskiego, stryja słynnego "diabła łańcuckiego" Stanisława Stadnickiego. W 2. pol. XVIl w. wybudował on zamek z basztami i basteją, włączając starą wieżę Kmitów. Zamienił on miejscowy kościół na zbór kalwiński, który przetrwał w Lesku do poł. XVII wieku. Pod rządami Stadnłckiego Lesko się przeżywało okres największego rozwoju trwający do I poł. XVII wieku. W tym czasie było ono ważnym ośrodkiem handlu, rzemiosła i kultury lokalnej. Liczyło wówczas ok. 1500 mieszkańców.

W 1702 roku oddziały szwedzkie Szperlinga najechały Lesko, dążąc do schwytania wodza obrony Jana Stadnickiego - wojewody wołyńskiego. Mimo dzielnej obrony schwytano go na zamku, który został ograbiony i zniszczony. Podczas wojny północnej miasto zostało ponownie zajęte przez oddziały szwedzkie Magnusa Stenbocka dnia 17 sierpnia 1704 roku, które przebywały w nim do 28 sierpnia 1704, a następnie spalili. W rok później w czasie zarazy zmarło kilkuset mieszkańców. Zamek odbudowano w 1712 r. Miasto przez 40 lat po spaleniu przez Szwedów, nie mogło się podnieść, dlatego w 1744 r. król August obdarzył Lesko przywilejem na organizowanie 4 jarmarków.

W tych czasach (w 1713) miasto było w posiadaniu Stadnickich i jako wiano Teresy ze Stadnickich przeszło na jej męża Józefa Kantego Ossolińskiego- chorążego wielkiego koronnego, a potem na jego córkę Mariannę Ossolińskąz Balic h. Topór (1731 –1802), która wyszła za mąż za Józefa Wandalina Mniszcha - i następnie miasto było własnością ich wnuczki Julii Teresy Wandalin-Mniszech (ur.26 I 1777 Laszki Murowane- zm. 8 VII 1845 - Sankt Veit) , która poślubiła Ksawerego Franciszeka Krasickiego z Siecina h. Rogala (ur.Ksawerów 10 VII 1774-zm. w Posadzie Leskiej 25 IV 1844), a potem właścicielem został ich syn por. Edmund Konrad Krasicki z Siecina (ur. 26 XI 1808 w m. Bachórzec - zm.24 XII 1894 w Lesku)- kawaler wielkiego krzyża, odznaczony papieskim orderem świętego Grzegorza.

I tak Lesko stało się własnością Krasickich (do 1944)


29 czerwca 1768 roku Jakub Bronicki marszałek sanocki dla potrzeb Konfederacji barskiej uzyskał w Lesku od Józefa Kantego Ossolińskiego milicję nadworną, amunicję, dziewięć armat, pełne oporządzenie dla 50 ludzi i tysiąc czerwonych złotych. Ludność miejscowa wspierała konfederatów. Przechodzące następnie wojska wojska rosyjskie niszczą i grabią miasto. Pod Hoszowem w trakcie walk zostaje ranny Franciszek Pułaski (stryjecznego kuzyna Kazimierza Pułaskiego), którego przewieziono na zamek leski, a po śmierci w dniu 18 sierpnia 1769, pochowano go w kaplicy św. Antoniego, kościoła p.w. Nawiedzenia NMP w Lesku, gdzie zamieszczono jego epitafium. W tym kościele jest też tablica; "D.O.M. Teresa z hrabiów na Żmigrodzie Stadnickich, herbu Szreniawa, Ossolinska, Wojewodzina, Wołyńska w Rymanowie, zmarła dn. 6 maja 1776 r. w Zagórzu u OO. Karmelitów pochowana."

Od 1772 Lesko znajduje się pod zaborem austriackim. W tym roku Lesko stało się siedzibą cyrkułu. Powolny rozwój miasta nastąpił dopiero w połowie XIX wieku. Powstały niewielkie zakłady przemysłowe.Po pożarze w 1785 zamek popadł w ruinę, nad jego odbudową czuwał Wincenty Pol - poeta, patriota i etnograf, który po odrestaurowaniu według własnego planu, zamieszkał w nim w połowie 1839 r. W czasie Powstania krakowskiego 22 lutego 1846 r. od Przełęczy Łupkowskiej, z okolic Kalnicy i Leska, miał atakować zaborców w Sanoku Jerzy Bułharyn, dowodzący siłami miejscowymi (przygotowanymi przez W. Pola) i słowackimi. Po kilku potyczkach, przy dojściu do Zahutynia i nie mając wsparcia, od północy, wycofał się na Węgry.

Od 1855 r. miasto było siedzibą powiatu. Wtedy też zaczęły powstawać pierwsze niewielkie zakłady przemysłowe

W 1878 r. nawiedza miasto epidemia cholery, a w 1886 r. olbrzymi pożar niszczy 134 domy w tym wszystkie wokół rynku i przy obecnej ulicy Unii Brzeskiej. Po pożarze z 1886, który strawił drewnianą cześć miasta, odbudowano je jako murowane. Na początku XX wieku w Lesku znajdowała się m.in. tartak, pierwsza w tym rejonie parowa fabryka konserw, rafineria ropy naftowej"Bracia Dym" i fabryka smarów. W czasie I wojny światowej przez Lesko przechodziły oddziały rosyjskie i austro-węgierskie. Rosjanie wycofując się z miasta podpalili zamek. Lesko będąc zapleczem frontu poniosło dotkliwe straty materialne.

W 1921 ok. 63% ogółu ludności (ok. 2400) stanowili Żydzi. Do 1931 roku miasto nosiło nazwę narzuconą przez zaborców; Lisko, zmienioną następnie na Lesko. Podczas obu wojen światowych miasto doznało znacznych zniszczeń. W czasie I wojny światowej liczba zabitych w okolicach Leska jest tak wielka, że utworzono nowy, a teraz odnowiony przez Pana Stanisława Macielę (miłośnika historii miasta) cmentarz wojenny. Wojnę upamiętnia też znajdujący się naprzeciw ratusza obelisk z 1934 r.

[edytuj] II wojna światowa

Pod Leskiem walki obronne z nacierającymi wojskami hitlerowskimi toczyła 3 Brygada Górska dowodzona przez płk. Jana Kotowicza wchodząca w skład grupy operacyjnej gen. bryg. Kazimierza Orlika-Łukoskiego. W dniu 9 września 1939 r. przez Lesko do Ustrzyk wycofywali się żołnierze batalionu Obrony Narodowej Sanok (dowódca batalionu kpt. Tadeusz Kuniewski) i toczyli walki w celu opóźnienia marszu Niemców na wschód. Wkraczających do miasta 10 września Niemców ukraińska część ludności witała serdecznie. Zjechali tu Ukraińcy z całej okolicy ubrani w stroje narodowe i przyozdobieni niebiesko-żółtymi kokardkami. W powitaniu Niemców brali udział księża grekokatoliccy Lew Salwicki oraz proboszcz z Terki. Wystąpienia ludności ukraińskiej przeciw Polakom były w powiecie leskim szczególnie okrutne. Wkraczający Niemcy pozwalali Ukraińcom na bezkarność przez 24 godz. Po wkroczeniu wojsk niemieckich stacjonujące tu wcześniej wojska słowackie wycofały się. Uspokojenie sytuacji nastąpiło po oddaniu miasta Sowietom[1].28 września 1939 w czasie kampanii wrześniowej z miasta wycofały się oddziały niemieckie. Zgodnie z planem rozbioru Polski ustalonym 23 sierpnia 1939 r., w dniu 29 września 1939 miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Lesko okupowane było przez wojska sowieckie i stało się miastem nadgranicznym z granicą sowiecko-niemiecką wzdłuż Sanu. Zamek stał się siedzibą dowództwa garnizonu a jego wyposażenie uległo całkowitej dewastacji. Wokół powstała linia betonowych bunkrów, zniszczona w 1941 r. 22 października 1939 odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego Ukraińskiej SSR. 1 listopada 1939 na prośbę Zgromadzenia Narodowego Ukraińskiej SSR Rada Najwyższa ZSRR wydała ustawę o włączeniu tych ziem do ukraińskiej SSR. Miasto oraz okolice weszły wówczas w skład obwodu drohobyckiego, a siedzibą rejonu zostało Lesko. W wyniku przeprowadzonych wyborów deputowanym do Rady Narodowości w Kijowie, został leski Ukrainiec - tow. Figas.

5 lipca 1940 roku 115 najczęściej schwytanych przez Niemców; Polaków próbujący przedostać się przez granicę, zostało rozstrzelanych w Lesie Gruszka k. Leska.( Na miejscu masowego mordu pomnik) Sowiecka okupacja Leska trwała do 22 czerwca 1941. 27 czerwca 1941 Lesko zostało zdobyte przez oddziały słowackie (zob. Rychla Skupina) współdziałające z Niemcami}.


Po przejęciu Leska przez okupanta hitlerowskiego 27 czerwca 1941, Zamek stał się siedzibą dowództwa garnizonu, a jego wyposażenie uległo całkowitej dewastacji. Wokół powstała linia betonowych bunkrów, zniszczona w 1941 r.

Niemcy utworzyli getto, z którego skierowali obywateli narodowości żydowskiej do Zasławia, gdzie na terenie dawnej fabryki celulozy istniał obóz tak zwany obozem pracy przymusowej, w rzeczywistości; obóz zagłady przez który przeszło 15 tysięcy Żydów z całych Bieszczadów (około 2,5 tysiąca Żydów z Leska), z czego 10 tysięcy hitlerowcy zamordowali na miejscu, a 5 tysięcy wywieźli do Bełżca. Egzekucje odbywały się w lasku zwanym "Malinki". Próby ratowania ludności żydowskiej, karane były śmiercią, zgodnie z zarządzeniem, jakie obowiązywało w całej Generalnej Guberni. Instytut Yad Vashem w Jerozolimie przyznał medal sprawiedliwych wśród narodów świata leskowianom Franciszce i Józefowi Zwonarzom oraz dr Mironowi Lisikiewiczowi za ratowanie rodzin żydowskich.


Działała tu AK Placówka Lesko nr VI. Dowódcą: od I 1942 do I 1943 był por. Stanisław Zieliński „Fal”, a od I 1943 – do IX 1943 r. Stanisław Wajda „Szefunio”, „Pająk”, po nim od IX 1943 do 1944 r. ppor. Jerzy Garapich „Granit”

We wrześniu 1944r. po walkach wkroczyła tu Armia Radziecka.

[edytuj] Lata powojenne

Po II wojnie światowej, w 1955 rozpoczął się rozwój miasta. W latach 1972-1975 było siedzibą powiatu bieszczadzkiego. W tym czasie też utworzono zakład przemysłu meblowego. Od 1 stycznia 1999 administracyjnie miasto należało do powiatu bieszczadzkiego z siedzibą w Ustrzykach Dolnych. Od 1 stycznia 2002 miasto stało się siedzibą powiatu leskiego, będąc jednocześnie najmniejszym po Radziejowie miastem pełniącym rolę stolicy powiatu.

[edytuj] Zabytki

  • zamek Kmitów z ok. 1507 , w następnych latach kilkakrotnie przebudowany, niszczony i odbudowany
  • dawna synagoga z przełomu XVI i XVII w., (niektórzy podają że z 1725 r), zniszczona w czasie II wojny św., utraciła funkcje sakralne, odbudowana w latach 1960-1963, obecnie mieści galerię sztuki
  • kościół farny pw. Nawiedzenia NMP z ok. 1539, w 1760 i 1889r. przebudowany; obok kościoła barokowa dzwonnica budowana w latach 1725-1765, w kościele krypta grobowa oraz epitafium Franciszka Pułaskiego brata Kazimierza Pułaskiego jednego z przywódców konfederacji barskiej rannego w bitwie pod Hoszowem.
  • Dom Parafialny murowany z 1890 r.
  • Ratusz miejski z 1894 r.
  • cmentarz żydowski (kirkut) z nagrobkami (z 1600 r.) XVI-XX w
  • kamienice z XVII-XIX w.
  • Kapliczki przydrożne.

[edytuj] Synagogi

[edytuj] Sport

[edytuj] Kluby sportowe

Przypisy

  1. .[w:] Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej. Nr 7 str. 16. Sanok-Zagórz-Lesko 1939-1944. 2007.

[edytuj] Linki zewnętrzne


Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2006 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Sub-domains

CDRoms - Magnatune - Librivox - Liber Liber - Encyclopaedia Britannica - Project Gutenberg - Wikipedia 2008 - Wikipedia 2007 - Wikipedia 2006 -

Other Domains

https://www.classicistranieri.it - https://www.ebooksgratis.com - https://www.gutenbergaustralia.com - https://www.englishwikipedia.com - https://www.wikipediazim.com - https://www.wikisourcezim.com - https://www.projectgutenberg.net - https://www.projectgutenberg.es - https://www.radioascolto.com - https://www.debitoformtivo.it - https://www.wikipediaforschools.org - https://www.projectgutenbergzim.com