Literatura fińska
Z Wikipedii
Literatura fińska – literatura tworzona przez Finów, zarówno w kraju jak na emigracji. Ze względów historycznych powstaje w dwóch językach – fińskim i szwedzkim. Należy do literatur młodych, aczkolwiek dynamicznie rozwijających się. Bogata w dzieła epickie, poezję, mniej w utwory sceniczne.
Spis treści |
[edytuj] Literatura fińskojęzyczna
[edytuj] Przed XIX w.
Pierwszym zapisanym zdaniem w języku fińskim było zdanie z kroniki podróży z r. 1450 Mynna tachton gernast spuho somen gelen Emyna dayda. Współcześnie zdanie brzmiałoby: Minä tahdon kernaasti puhua suomen kieltä, (mutta) en minä taida; pol. – naprawdę chcę mówić po fińsku, ale nie potrafię. Zdanie to miał rzekomo wypowiedzieć fiński biskup[1].
Pierwszym znanym z imienia i nazwiska pisarzem fińskim jest Jöns Budde, z klasztoru brygidek w Naantali (druga połowa XV wieku), który przetłumaczył Biblię na język szwedzki, podówczas język urzędowy Finlandii.
Brak jest literatury ze średniowiecza i wcześniejszej. Publikacja pierwszego drukowanego tekstu w języku fińskim była zasługą biskupa Mikaela Agricoli[2]. Uczeń Marcina Lutra już w czasach studenckich zaczął tłumaczyć teksty religijne, szczególnie Nowy Testament. Pierwszą wydrukowaną fińską książką był wydany najpóźniej w 1543 roku elementarz Abckiria, który był przede wszystkim ukierunkowany religijnie i zawierał katechizm. Drugie, mniej znane dzieło to Rucouskirja. Fińskie tłumaczenie Nowego Testamentu ukazało się w roku 1548.
[edytuj] Wiek dziewiętnasty
Finlandia zawsze była krajem twórczości ludowej. Setki wierszy, legend, opowiadań tworzą jeden z największych tego typu zbiorów na świecie. Wiele zostało zebranych i wydanych jako Stare wiersze ludu fińskiego. Zbiór ten liczy 27 000 stron w 33 tomach. Dzieło do druku przygotował Antti Aarne[3].
Najsłynniejszym zbiorem podań i pieśni ludowych jest Kalevala. Uważana za narodowy poemat epicki, swe powstanie zawdzięcza Eliasowi Lönnrotowi, choć nad wydaniem i kompilacją pracowało o wiele więcej osób. Opublikowana w r. 1835 stała się szybko symbolem dążeń narodowościowych Finów, będących wtedy pod polityczną kontrolą Rosji. Wraz z innym zbiorem Kanteletar wywarła także wpływ na twórczość fińskiego kompozytora Jeana Sibeliusa. Za pierwszą powieść wydaną w języku fińskim uważa się Siedmiu braci Aleksisa Kivi (1870) – opowieść o siedmiu prostych braciach w obliczu nadciągającej rewolucji technicznej. Od tego czasu oprócz dominującej w literackich opisach klasy średniej, literatura fińska kojarzy się szeroko z opisem życia wiejskiego i warstw ubogich.
W XIX wieku znacznie lepiej rozwijała się poezja. Najsłynniejszy poeta tego okresu to Eino Leino tworzący w duchu liryki romantycznej.
[edytuj] Wiek dwudziesty
Uzyskanie niepodległości w roku 1917 i wojna domowa(1917-1918) odbiły się szerokim echem w literaturze fińskiej. Frans Eemil Sillanpää za powieść Hurskas kurjuus (Nabożna nędza) uzyskał pierwszą i jak do tej pory jedyną nagrodę Nobla (1939). Temat wojny domowej został podjęty również przez Väinö Linnę w powieści Tuntematon Sotilas (Żołnierz nieznany[4]). Innym popularnym pisarzem fińskim okresu przedmodernistycznego był Mika Waltari, a jego Egipcjanin Sinuhe (1945) zyskał światową sławę. Powieść wyszła tuż po II wojnie światowej i dobrze oddawała degradację wartości humanistycznych.
Duże znaczenie tamtego okresu mają powieści realistyczne i naturalistyczne. Najsłynniejszym dziełem tego nurtu jest powieść Joela Lehtonena Putkinotko, opisująca jeden dzień z życia niewielkiej wioski. Inny pisarz tego nurtu to Pentti Haanpää.
[edytuj] Czasy współczesne
W latach pięćdziesiątych Paavo Haavikko i Eeva-Liisa Manner zapoczątkowali wzorowanie się w literaturze na twórczości brytyjskiej i amerykańskiej, głównie T.S. Eliota i Ezry Pounda. Nieco inny kierunek przyjął Timo K. Mukka, autor dziewięciu lirycznych powieści m. in. Pieśń dzieci Syberii. Wzorem innych krajów skandynawskich nie brak wnikliwej analizy świata dzieci. jeden z najgłośniejszych utworów na ten temat to Veljeni Sebastian Anniki Idström.
Literatura fińskojęzyczna jest tłumaczona na wiele języków świata, w tym również polski.
[edytuj] Literatura w jęz. szwedzkim
Zobacz więcej w osobnym artykule: Literatura szwedzkojęzyczna.Nawet po wyodrębnieniu się literatury fińskojęzycznej, szwedzki pozostał ważnym dla literatury językiem na ziemiach fińskich. Najsłynniejszym pisarzem szwedzkojęzycznym XIX wieku był Johan Ludwik Runeberg. Jego wiersz Nasz kraj (Vårt Land) został hymnem narodowym Finlandii.
Obecnie najsłynniejszą pisarką szwedzkojęzyczną jest Tove Jansson, a jej opowieści o Muminkach zyskały światową sławę i doczekały się licznych adaptacji.
[edytuj] Projekt Runeberg
Wzorowana na Projekcie Gutenberg inicjatywa Projekt Runeberg jest elektroniczną biblioteką udostępniającą nieobjęte prawami autorskimi teksty literatury skandynawskiej, w tym również fińskiej.
[edytuj] Fińscy pisarze w Wikipedii
Mikael Agricola, Aleksis Kivi, Paavo Haavikko, Annika Idström, Tove Jansson, Aino Kallas, Ilmari Kianto, Sam Lake, Joel Lehtonen, Väinö Linna, Eeva-Liisa Manner, Timo Mukka, Pentti Saarikoski, Kaarlo Sarkia, Frans Sillanpää, Johanna Sinisalo, Karin Smirnoff, Maila Talvio, Lauri Viita, Mika Waltari,
Przypisy
- ↑ Anne-Maria Mikkola: Äidinkieli ja kirjallisuus – käsikirja. WSOY, 2004. ISBN 978-951-0-26300-6.
- ↑ Tadeusz Cieślak: Historia Finlandii. Wrocław: Ossolineum, 1983. ISBN 83-04-01134-4.
- ↑ Urpo Vento: The role of Kalevala (en). [dostęp 9 czerwca 2008].
- ↑ Vaino Linna: Żołnierz nieznany. Poznań: Wyd. Poznańskie, 1986. ISBN 83-210-0553-5.
