Mongolia

Z Wikipedii

Mongolia, Republika Mongolska (Монгол улс, , Mongol, Mongol uls) – państwo będące republiką parlamentarną w Azji Środkowej.

Монгол улс
Mongol uls
ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠤᠯᠤᠰ
Republika Mongolska


Flaga Mongolii	Godło Mongolii

Hymn: Bügd Nairamdakh Mongol

prezydent
Nambaryn Enkhbayar

Szef rządu

premier Sanj Bajar

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

18. na świecie
1 564 116 km²
0,6%

Liczba ludności (2007)
• całkowita
• gęstość zaludnienia

136. na świecie
2 951 786▲
1,89 osób/km²

Jednostka monetarna

tugrik (MNT)

Niepodległość

od Mandżurskej dynastii Qing
29 grudnia 1911

Strefa czasowa

UTC +7 do +8 – zima
UTC +8 do +9 – lato

MGL

+976

Mongolia widziana z kosmosu

Podział administracyjny: 21 ajmaków i 1 miasto wydzielone

Grupy etniczne: Mongołowie 85%, ludy tureckie (głównie Kazachowie) 7%, Tunguzi 4,6%, inni (w tym Chińczycy i Rosjanie) 3,4% (1998)
Religie: buddyzm tybetański (lamaizm) 96%, islam, szamanizm i chrześcijaństwo 4% (1998)

[edytuj] Geografia

Powierzchnia:

całkowita: 1 564 116 km²
ląd: 1 555 400 km²
woda: 9 600 km²

Sąsiedzi (długość linii granicznej):

Rosja: 3 485 km
Chiny: 4 676.9 km
łącznie: 8 162 km

Brak dostępu do morza.
Najniższy punkt: Hoh Nuur – 518 m n.p.m.
Najwyższy punkt: Huyten Orgil 4 374 m n.p.m.

[edytuj] Historia

Najwcześniejsze informacje o dziejach Mongolii pochodzą z chińskich kronik. W IV wieku p.n.e. na terenach zamieszkanych przez mongolskich, tureckich i tunguskich koczowników powstało silne państwo Xiongnu, które przez wielu naukowców jest uznawane za państwo Hunów. Rozpadło się ono w I wieku p.n.e. w wyniku walk wewnętrznych i naporu chińskiej armii. Hunowie (jeśli to było ich państwo) powędrowali na zachód i kilka wieków później dotarli do Europy, przyczyniając się do upadku Rzymu. Południową część Xiongnu zagarnęły Chiny, a północną objęli we władanie tureccy i mongolscy koczownicy. Byli wśród nich między innymi Awarowie, którzy w VII wieku najechali Europę. W tym samym czasie mieszkańcy Mongolii uwolnili się spod chińskiej dominacji. W XI wieku władzę nad stepami przejął protomongolski szczep Kitanów. Ich panowanie zakończyło się w 1125 roku, gdy podbił ich tunguski szczep Dżurdżenów, którego sprzymierzeńcem byli Tatarzy.

Ekspansja imperium w XIII i XIV wieku

Czyngis-chan

W roku 1206 niejaki Temudżyn został obrany chanem wszystkich Mongołów (Czyngis-chanem). Połączone siły tego ludu okazały się wielką potęgą i prowadzone przez swego chana podbiły północne Chiny i całą Azję Centralną sprowadzając do swojej stepowej stolicy Karakorum przebogate łupy. Następcy Temudżyna zagarnęli Ruś, dzisiejsze: Afganistan, Iran i Irak, resztę Chin oraz Tybet, tworząc tym samym największe państwo w historii świata – Imperium Mongolskie. Rządzenie tak gigantycznym terytorium było niezmierne trudne, więc mongolskie imperium zostało podzielone około 1261 roku na trzy części. Mongolia znalazła się w jednej części z Chinami pod władzą mongolskiej dynastii Yuan. W roku 1264 władca tego państwa Kubilaj przeniósł stolicę z Karakorum do Chanbałyku (dzisiejszy Pekin). Władza Mongołów w Chinach zakończyła się w roku 1368, gdy w wyniku antymongolskiego powstania władzę w Chinach przejęła dynastia Ming. Pięć lat później chińskie wojska zrównały z ziemią Karakorum. Południowa część Mongolii (obecna Mongolia Wewnętrzna) stała się częścią Chin, a reszta kraju rozpadła się na mniejsze państwa, które sporadycznie się jednoczyły. W latach 1626-1636 Mongolię Wewnętrzną opanowali Mandżurowie. Mongolię Zewnętrzną opanowali 55 lat później, będąc już wtedy władcami całych Chin, ale jeszcze przez ponad pół wieku musieli zwalczać co rusz wybuchające rebelie.

W roku 1907 Rosja uznała Mongolię Zewnętrzną za swoją strefę wpływów. Cztery lata później wybuchła w Chinach rewolucja. Korzystając z zamętu Mongolia Zewnętrzna ogłosiła niepodległość, jednak została natychmiast zajęta przez Rosję. Po rosyjsko-chińskich negocjacjach Rosjanie przyznali w 1915 roku zajętej przez siebie części Mongolii autonomię. Gdy w Rosji wybuchła rewolucja komunistyczna do Mongolii wkroczyły wojska chińskie. Jednak w 1921 roku armia antybolszewickich Rosjan pod wodzą Ungerna von Sternberga wraz z nielicznymi oddziałami książąt mongolskich zdobyła stolicę kraju Urgę (obecnie Ułan Bator) i opanowała większość kraju, zapoczątkowując ogólnonarodowe powstanie przeciw Chinom. Władcą kraju został Bogdo Gegen, głowa kościoła lamajskiego w Mongolii. W VII 1921 Armia Czerwona pod pretekstem pomocy grupce rewolucjonistów Suche Batora zajęła siłą Mongolię Zewnętrzną rozbijając wojska Ungerna i mongolskie. Ustanowiony rząd komunistyczny Suche Batora proklamował niepodległość w 1921, ale do 1924 w państwie utrzymał się formalnie system teokratyczny. Mongolia Wewnętrzna pozostała natomiast (i jest do dzisiaj) częścią Chin. Od 1924 Mongolia stała się drugim po ZSRR państwem socjalistycznym, powstała Mongolska Republika Ludowa. Mimo formalnej niepodległości kraj pozostawał pod ścisłą kontrolą władz w Moskwie. W latach 1929-1932 przeprowadzono akcję wymordowania większości mongolskiej arystokracji i jednocześnie przymusową kolektywizację majątku zwykłej ludności. Jednocześnie zakończono usuwanie obcych firm oraz likwidację prywatnej działalności rzemiosła. Po 1932 częściowo cofnięto decyzje o kolektywizacji. W 1937 przeprowadzona zostaje wielka operacja wymordowania kleru lamajskiego oraz spalenia klasztorów wraz z dobrami kultury. Z 750 klasztorów przetrwały tylko 4 klasztory (częściowo). Akcję sowietyzacji Mongolii utrwaliło zastąpienie alfabetu mongolskiego cyrylicą w 1941 oraz ostateczna kolektywizacja i likwidacja resztek rzemiosła w 1955-1959. W 1939 roku Mongolię zaatakowały z terytorium Mandżurii wojska japońskie. W ciągu kilku miesięcy połączone siły radziecko-mongolskie pod dowództwem G. Żukowa pokonały Japończyków. Po wojnie Mongolia pozostawała przez cały czas państwem socjalistycznym pod silnym wpływem ZSRR. Demokratyzacja państwa rozpoczęła się w 1990 roku, kiedy to Mongolia stała się republiką parlamentarną i przywrócono wolność religijną oraz własność prywatną.

[edytuj] Ustrój polityczny

Republika; konstytucja z 1992 roku. Głową państwa jest prezydent, wybierany na kadencję czteroletnią w wyborach bezpośrednich. Władza ustawodawcza należy do złożonego z 76 deputowanych Wielkiego Churału Państwowego, wybieranego na czteroletnią kadencję w wyborach powszechnych. Władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem na czele, powoływany przez Churał.
Od 1990 roku w Mongolii obowiązuje system wielopartyjny; dominujące znaczenie polityczne ma Mongolska Partia Ludowo-Rewolucyjna (zał. w 1921 roku); z pozostałych partii liczy się opozycyjna Partia Demokratyczna (zał. w 2000 roku).

[edytuj] Podział administracyjny

Podział Mongolii na ajmaki (zabarwione), miasto stołeczne Ułan Bator jest specjalną jednoską administracyjną.

Mongolia jest podzielona na 21 ajmaków oraz 1 miasto wydzielone Ułan Bator

bajanchongorski (Баянхонгор аймаг)
bajanolgijski (Баян-Өлгий аймаг)
bulgański (Булган аймаг)
centralny (Төв аймаг)
chentejski (Хэнтий аймаг)
chubsugulski (Хөвсгөл аймаг)
darchański (Дархан-Уул аймаг)
dzawchański (Завхан аймаг)
gobijsko-ałtajski (Говь-Алтай аймаг)
gobijsko-sumberski (Говь-Сүмбэр аймаг)
kobdoski (Ховд аймаг)
orchoński (Орхон аймаг)
południowochangajski (Өвөрхангай аймаг)
południowogobijski (Өмнөговь аймаг)
północnochangajski (Архангай аймаг)
selengijski (Сэлэнгэ аймаг)
suchebatorski (Сүхбаатар аймаг)
środkowogobijski (Дундговь аймаг)
uwski (Увс аймаг)
wschodni (Дорнод аймаг)
wschodniogobijski (Дорноговь аймаг)

[edytuj] Gospodarka

Podstawą gospodarki mongolskiej są: hodowla, węgiel brunatny, miedź i złoża molibdenu oraz fosforytów. Po latach całkowitego, sowieckiego interwencjonizmu państwowego proces transformacji systemowo-gospodarczej na kapitalizm napotyka pewne trudności. Gospodarka jest mocno scentralizowana: obecnie jest około 10 tysięcy prywatnych spółek, których działalność ogranicza się w przeważającej większości do Ułan Bator i okolic. Poza stolicą większość mieszkańców zajmuje się hodowlą i utrzymaniem stadnin koni, bydła, wielbłądów, kóz i owiec. PKB na jednego mieszkańca wynosi 1 780 USD. Pomimo ciągłego wzrostu PKB, władze wciąż mają problem ze spłaceniem długu względem Rosji – 11 miliardów dolarów. W 1997 Mongolia dołączyła do Światowej Organizacji Handlu (WTO) i teraz eksportuje kaszmir i artykuły żywnościowe do Rosji, Chin i Japonii.

[edytuj] Klimat

Klimat Mongolii, w związku z położeniem w głębi kontynentu, jest surowy, zaliczany do klimatu umiarkowanego o typie kontynentalnym. Lato jest tutaj bardzo gorące (temperatury powyżej +30°C), natomiast zima bardzo mroźna (poniżej -30°C). Opady atmosferyczne występują tutaj niezwykle rzadko (około 300 mm rocznie), większość opadów rocznych przypada na dwa miesiące (od połowy czerwca do połowy sierpnia) czego wynikiem jest nie wiosenna lecz letnia wegetacja. Zima jest z małą pokrywą śnieżną albo prawie bez pokrywy śnieżnej. Tylko największe rzeki nie zamarzają do dna. Czasem zimą może przyjść ocieplenie, pokrywa śnieżna po roztopieniu staje lodem przy powrocie zimna, co powoduje tzw dzud, kiedy bydło ginie bo zeszłoroczna trawa staje się niedostępna. W ciagu trzech kolejnych zim (1999, 2000, 2001) z powodu dzudu padły miliony głów bydła. Długość lata i zimy jest prawie taka sama (po ok. 5 miesięcy), a długość wiosny i jesieni jest bardzo krótka (po 1 miesiącu).